Przez wiele dziesięcioleci Łódź rozwijała się dzięki przemysłowi włókienniczemu. To powstające w XIX-stuleciu fabryki bawełny sprawiły, że miasto zmieniło się z kameralnej osady w jedno z najdynamiczniej rozwijających się miast świata. Poznaj historię miejsca, które przypomina o bogatej tradycji przemysłowej Łodzi.
Łódź fabrykancka – symbol przemysłu odzieżowego
Kominy, fabryki i fabrykanckie pałace stały się na długie lata wizytówką Łodzi. W okresie PRL-u większość wystawnych siedzib przedwojennych kapitalistów została zdewastowana albo skazana na powolną degradację. Jednak fabryki odzieżowe wciąż działały pełną parą, a nawet powstawały kolejne.
Na wiele lat na mapie Polski miasto stało się największym i najbardziej znanym symbolem przemysłu odzieżowego. Nic więc dziwnego, że to tutaj powstało pierwsze na świecie i wciąż największe w Europie muzeum poświęcone włókiennictwu i historii tkactwa. Mowa tu oczywiście o położonym w dawnej fabryce Ludwika Geyera Centralnym Muzeum Włókiennictwa w Łodzi (CMWŁ).
Marzenie Ludwika Geyera
Ludwik Geyer był jednym z pionierów i wizjonerów rozwoju łódzkiego przemysłu. Pochodził z rodziny fabrykantów z Saksonii. Kształcił się w Berlinie, a potem zdobywał doświadczenie u ojca – w rodzinnej fabryce bawełny. Kiedy władze Królestwa Polskiego zaczęły realizować plan przekształcenia Łodzi w silny ośrodek przemysłowy, przybył do miasta skuszony przywilejami celnymi i tanimi działkami.
W 1828 roku rozpoczął działalność, początkowo w zwykłym domu, w którym mieszkał wraz z rodziną. Zmysł do interesów i korzystna koniunktura spowodowały, że szybko zaczął się bogacić. Kupił działkę przy Piotrkowskiej 282, a wkrótce potem i sąsiednie. Na nich powstawać zaczęła imponująca fabryka, w której produkowano i farbowano tkaniny. Ludwik Geyer chciał stworzyć nowoczesne przedsiębiorstwo. Sprowadził pierwszą w Królestwie Polskim maszynę parową o mocy 60 KM. W fabryce skupił wszystkie etapy produkcji tkanin – była tam tkalnia, przędzalnia, drukarnia, farbiarnia i wykańczalnia. Na tle łódzkich fabryk zbudowanych z czerwonej cegły, własność Geyera wyróżniała się wizualnie. Była otynkowana, dzięki czemu zyskała przydomek „Białej Fabryki”.
„Pierwszy lodzermensch”
W kolejnych latach przedsięwzięcie Geyera rozwijało się dynamicznie. Powstawały kolejne budynki, zwiększała się liczba wrzecion i moc maszyn parowych. Fabrykant, jak jemu podobni, nie tylko inwestował w osobisty majątek, ale też w rozwój miasta. Współuczestniczył w finansowaniu szpitala, świątyń, szkoły dla dzieci robotników i kasy chorych. Jego wszechstronna działalność i liczne inwestycje w Łodzi spowodowały, że zyskał przydomki „ojca Łodzi” i „pierwszego lodzermenscha”. Jakość produkowanych w fabryce Geyera tkanin została doceniona na międzynarodowych wystawach – otrzymały one medale w Warszawie i Petersburgu. Na targach moskiewskich spotkało je jeszcze większe wyróżnienie – mogły być znakowane herbem Cesarstwa Rosyjskiego.
Kryzys na rynkach światowych, nadmierne inwestycje w inne przedsiębiorstwa, wreszcie ogromne pożyczki zaciągnięte jeszcze na początku działalności przemysłowej spowodowały, że przedsiębiorstwo Ludwika Geyera zbankrutowało. Gwoździem do trumny okazał się pożar nisko ubezpieczonej fabryki, który miał miejsce w 1853 roku. Osłabiona spółka nie miała środków, żeby konkurować z innymi przedsiębiorcami pojawiającymi się na łódzkim rynku, w tym z Karolem Scheiblerem, który szybko wyrósł na przodującego magnata przemysłu włókienniczego.
Zmienne losy „Białej fabryki”
Ludwik Geyer zmuszony był stopniowo wyprzedawać swój majątek, aż w końcu zamieszkał w skromnym, jednopiętrowym domu przy Piotrkowskiej. Wybuch wojny secesyjnej i ogromny kryzys na rynku bawełny dokończyły dzieła – przedsiębiorca zmuszony był oddać fabrykę w dzierżawę. Oskarżony o malwersacje finansowe trafił na krótko do więzienia. Po wyjściu z niego przekazał zarząd nad resztkami imperium swojemu synowi Gustawowi. Zmarł jako bankrut w 1869 roku. W 1886 roku zawiązało się towarzystwo akcyjne zarządzające fabryką. W jego skład wchodzili potomkowie Ludwika Geyera. Spółka działała do czasów II wojny światowej. W 1940 roku zakład przejął hitlerowski zarząd komisaryczny. Po wyzwoleniu przedsiębiorstwo zostało znacjonalizowane. Od 1948 roku działało jako Zakłady im. Feliksa Dzierżyńskiego – Eskimo.
Centralne Muzeum Włókiennictwa w Łodzi
Wkrótce po wojnie narodził się pomysł stworzenia we włókienniczej Łodzi muzeum przedstawiającego historię tkactwa i przemysłu odzieżowego. W 1952 roku w łódzkim Muzeum Sztuki powołano Dział Tkactwa. Pod kierunkiem Krystyny Kondratiuk wystawa szybko się rozrastała i cieszyła dużym zainteresowaniem. W 1959 roku uzyskała status samodzielnej placówki muzealnej (nazwanej Muzeum Historii Włókiennictwa) i została przeniesiona do budynku tkalni w „Białej Fabryce”. W 1975 roku zmieniła się nazwa i od tej pory muzeum znane jest jako Centralne Muzeum Włókiennictwa. W 2013 do nazwy dodano jeszcze miasto i obecnie pełne miano to Centralne Muzeum Włókiennictwa w Łodzi.
Umieszczenie muzeum w dawnej fabryce Geyera było doskonałym pomysłem. Ten zespół budynków na stałe wpisał się w historię miasta i przemysłu włókienniczego. Na przestrzeni lat kolejne budynki fabryczne były rewitalizowane i przystosowywane do celów wystawienniczych. Zbiory placówki powiększały się stale, a wraz z rozwojem techniki powstały też nowoczesne wystawy interaktywne. Centralne Muzeum Włókiennictwa w Łodzi przedstawia spójny i wielowątkowy obraz włókiennictwa.
Wystawy prezentują rozwój samej techniki obróbki tkanin na przestrzeni dziejów, począwszy od metod najprymitywniejszych, przez okres XIX wieku, aż do czasów współczesnych. Tkaniny prezentowane są też jako ważna część życia codziennego, obyczajów, kultury i mody. Kolejne ekspozycje prezentują tkaninę jako medium artystyczne, z którego powstają unikalne dzieła sztuki. W sumie Centralne Muzeum Włókiennictwa w Łodzi posiada w swojej kolekcji 23,5 tysiąca unikalnych przedmiotów, które tworzą wystawy stałe i czasowe.
Miasto – Moda – Maszyna
Miasto – Moda – Maszyna jest zajmującą trzy piętra wystawą-mozaiką przestawiającą różne aspekty życia Łodzi, jej wzlotów i upadków, historii mieszkańców, tych najbardziej znanych i tych anonimowych, a także – co oczywiste – ich związków z przemysłem włókienniczym i codziennym ubiorem. Parter zajmują maszyny ułożone w ciągi technologiczne, zgodnie z włókienniczym procesem produkcyjnym, pokazujące obróbkę wełny, bawełny i lnu. Znajduje się tu również Laboratorium oferujące naukowe spojrzenie na proces produkcji tkanin.
Pierwsze piętro poświęcone jest łódzkim historiom – burzliwym wydarzeniom w dziejach przemysłu, jego rozwojem pokazanym od strony magnatów przemysłu i prostych robotników. Na najwyższym piętrze króluje moda – największe PRL-owskie marki – Nestor, Telimena, Moda Polska, Hoffland, witryny sklepowe, szyldy i neony. Tutaj też można prześledzić zmieniające się trendy odzieżowe, którymi żyło miasto. Od bazarowego kreszu, po wysmakowane projekty ubrań absolwentów Państwowej Szkoły Sztuk Plastycznych.
Sala maszyn w ruchu i We wear culture
Na parterze w budynku D położona jest wystawa „Sala maszyn w ruchu”. Tu można się przekonać, jak biło serce XIX wiecznej Łodzi. Co pół godziny obsługa uruchamia sześć krosien z przełomu XIX i XX wieku oraz dwie maszyny z lat 70. XX stulecia. Huk metalowych elementów, ruch tysięcy części, zapach smaru – tworzą żywy obraz historii miasta, wywierając ogromne wrażenie na zwiedzających.
Projekt „We wear culture” powstał dzięki współpracy Centralnego Muzeum Włókiennictwa w Łodzi i Google Arts & Culture. W jego ramach prezentowany jest wycinek wzornictwa tkanin z okresu Polski Ludowej. Można wśród nich znaleźć projekty Telimeny i Hofflandu oraz dwie tematyczne ekspozycje poświęcone różnorodności tkanin i drukowanych na nich deseni.
Łódzki Park Kultury Miejskiej
Obok budynków fabrycznych w terenie znajduje się Łódzki Park Kultury Miejskiej (dawniej Skansen Łódzkiej Architektury Drewnianej), w którym zwiedzający mogą zapoznać się z przykładami drewnianej zabudowy Łodzi. Na jego terenie znajdziemy osiem historycznych obiektów – pięć drewnianych domów miejskich, wypoczynkową willę przeniesioną z Rudy Pabianickiej, kościół św. Andrzeja Boboli z 1846 roku oraz poczekalnię tramwajową ze Zgierza. Wszystkie budynki rozebrano, poddano pracom konserwacyjnym, a następnie ponownie złożono już na terenie skansenu.
Na terenie skansenu można też obejrzeć ostatnią stałą wystawę zatytułowaną „Łódzkie mikro historie. Ludzkie mikro historie”. Jej sednem jest podróż w czasie wraz z dawnymi mieszkaniami Łodzi. Dzięki zgromadzonym przez nich przedmiotom – meblom, dokumentom, przedmiotom codziennego użytku – dowiadujemy się, jak wyglądało życie w mieście w różnych epokach i środowiskach. Odnajdziemy tu losy XIX wiecznych imigrantów z Saksonii, robotników z początków XX stulecia czy przedstawicieli różnych zawodów z okresu PRL-u. Wystawa zachwyca dbałością o szczegóły, liczbą przedstawionych eksponatów, a przede wszystkim niezwykłymi historiami zwykłych ludzi.
Międzynarodowe Triennale Tkaniny
Centralne Muzeum Włókiennictwa w Łodzi to nie tylko budynki i wystawy. Równie ważne są organizowane tu wydarzenia specjalne. Najbardziej znanym z nich jest Międzynarodowe Triennale Tkaniny. Impreza ta to cykliczna prezentacja najważniejszych wydarzeń w dziedzinie tkaniny artystycznej. Od 1975 roku twórcy z całego świata prezentują na niej swoje najnowsze prace, promując tkaninę jako medium wyrazu artystycznego. Wśród nich warto wymienić najsłynniejszą przedstawicielkę „polskiej szkoły tkaniny” – Magdalenę Abakanowicz. W 2022 roku odbyła się siedemnasta już edycja Międzynarodowego Triennale Tkaniny.
Geyer Music Factory
Na terenie „Białej Fabryki” odbywa się również coroczny festiwal Geyer Music Factory. W czasie letnich wieczorów publiczność ma okazję posłuchać różnorodnych gatunków muzyki granej w bardzo klimatycznym otoczeniu. Impreza odbywa się od 2009 roku, a jej wszystkie edycje zgromadziły prawie 100 artystów. Kolejnym wydarzeniem już mniejszej rangi, znanym głównie lokalnie są styczniowe „Urodziny Geyera” upamiętniające Ludwika Geyera.
Centralne Muzeum Włókiennictwa w Łodzi było w momencie powstanie pierwszą taką placówką na świecie. Od wielu lat prezentuje ono wszechstronne spojrzenie na historię przemysłu odzieżowego na tle historii miasta i jego mieszkańców, różnorodny wpływ, jaki mają tkaniny na codzienne życie, a także na sferę sztuki, gdzie stają się bardzo plastycznym nośnikiem idei. Siedziba muzeum – „Biała fabryka” – stała się jedną z pierwszych na świecie adaptacji architektury postindustrialnej dla celów muzealnych. Swoje zadanie spełnia znakomicie. Nie tylko prowadzi działalność edukacyjną i rozrywkową, ale przede wszystkim jest centrum polskiej sztuki związanej z tkaniną we wszystkich jej formach.
Miejsce: Centralne Muzeum Włókiennictwa w Łodzi | cmwl.pl
Zobacz również:
- Muzeum Miasta Łodzi – Pałac Izraela Poznańskiego
- Muzeum Pałac Herbsta – neorenesansowa willa w Łodzi
