Architekt James Stirling – brytyjski przedstawiciel postmodernizmu

Sir James Frazer Stirling był jednym z najsłynniejszych brytyjskich architektów. W swojej karierze zaprojektował wiele ponadczasowych budynków znajdujących się na całym świecie. Jego prace zostały nagrodzone najbardziej prestiżowymi nagrodami, a na jego cześć stworzono nawet nową nagrodę, noszącą imię Sterlinga. Brytyjczyk był postacią barwną i kontrowersyjną – zarówno architektura, którą tworzył, jak i jego burzliwe życie prywatne wzbudzały wiele emocji.

Ze Szkocji do Londynu

James Stirling urodził się w 22 kwietnia w szkockim Glasgow. Różne źródła podają jako rok jego przyjścia na świat 1924 lub 1926. W dzieciństwie jego rodzina przeniosła się do Liverpoolu, gdzie przyszły architekt skończył szkołę średnią.

Niestety, wkrótce wybuchła wojna i James Stirling został najpierw wcielony do Szkockiego Batalionu Piechoty „Black Watch”, a wkrótce potem do Pułku Spadochroniarzy. Służąc w tej jednostce, brał udział w desancie poprzedzającym inwazję w Normandii, w czasie której został dwukrotnie ranny.

Zaraz po zakończeniu wojny i powrocie do Wielkiej Brytanii rozpoczął studia architektoniczne na Uniwersytecie w Liverpoolu. Ukończył je w roku 1950, a po obronie dyplomu przeniósł się do Londynu. W ciągu następnych lat pracował u kilku różnych architeków, zdobywając doświadczenie.

Stirling i Gowan

Pomiędzy 1952 a 1956 rokiem pracował w bardzo znanej i renomowanej firmie Lyons, Israel, Ellis, która w tamtym okresie realizowała wiele zleceń z sektora publicznego. W czasie swojej praktyki tam James Stirling miał okazję poznać wielu przyszłych znanych architektów, w tym Jamesa Gowana.

Z tym ostatnim otworzył w 1956 roku swoje pierwsze biuro architektoniczne. Jego poprzedni pracodawcy w ramach podziękowania oddali nowej firmie do realizacji część projektu zabudowy mieszkalnej w Preston.

Pierwszym poważnym projektem Stirlinga i Gowana było niewielkie osiedle mieszkaniowe – Langham House Close – w podlondyńskiej dzielnicy Richmond. Architekci stworzyli trzy budynki o prostej bryle zbudowane w stylu modernizmu z silnymi elementami brutalizmu, wykorzystując beton i cegły pochodzące z rozbiórki. Bloki o surowej elewacji i małych oknach robiły dość ponure wrażenie, były jednak dobrą odpowiedzią na powojenne, zwiększone potrzeby mieszkaniowe Londyńczyków.

Jim Stirling and the Red Trilogy

Wydział Inżynierii Uniwersytetu w Leicester

O wiele bardziej okazały i zapadający w pamięć był kolejny projekt spółki James Stirling i James Gowan. W latach 1959-1963 wybudowano według ich planów budynek Wydziału Inżynierii Uniwersytetu w Leicester. Wysoka wieża zachowała surowy, brutalistyczny kształt, jednak został on tym razem złagodzony przez liczne przeszklenia i fasadę w czerwonym kolorze.

U jej podnóża powstały kolejne budynki zwieńczone charakterystycznym, szklanym dachem. Znalazło się w nich miejsce dla laboratoriów, warsztatów i sal wykładowych. Nietypowa architektura projektu wywarła bardzo dobre wrażenie na odbiorcach. Niestety, budynki posiadały wiele wad. Szwankowały instalacje wewnętrzne, bardzo trudno było utrzymać prawidłową temperaturę, a skomplikowany kształt dachu bardzo utrudniał jego czyszczenie.

Mimo tych niedogodności krytycy zgodnie stwierdzili, że budynek Wydziału Inżynierii wyznaczył nowy kierunek w powojennym moderniźmie i stał się najbardziej znaną realizacją biura. Stirling i Gowan według podobnych założeń i wzorów estetycznych zaprojektowali kolejne dwa, tworząc tak zwaną Czerwoną Trylogię. Podobnie jak ich poprzednik, również one powstały na zamówienie wyższych uczelni.

Wydział Historii Uniwersytetu Cambridge

W 1968 zakończono prace nad budynkiem Wydziału Historii Uniwersytetu Cambridge. Jego projekt James Stirling przygotował już po rozstaniu z Jamesem Gowanem i otwarciu nowej firmy z Michaelem Wilfordem. W centrum obiektu zajmuje przeszklona biblioteka otoczona przez skrzydła wykończone czerwoną cegłą. Gmach przypominający stylizowaną, wiktoriańską oranżerię został uznany za jedno z najlepszych dzieł brytyjskiego architekta.

Po raz kolejny genialna od strony architektonicznej koncepcja powodowała problemy w użytkowaniu. Przeszklony dach co prawda gwarantował dostęp do światła dziennego, ale też powodował problemy z silnym nagrzewaniem się całego pomieszczenia latem i wychładzaniem w okresie zimowym.

Florey Building w Oxfordzie

Ostatnim budynkiem z Czerwonej Trylogii był ukończony w 1971 roku akademik w Oksfordzie – Florey Building. Powstał on na planie podkowy z oknami zwróconymi głównie do wewnątrz, z widokiem na pobliską rzekę. Bryła budynku oparta jest na jedenastu żelbetonowych ramach o różnym kształcie, połączonych belkami na poziomie każdego piętra. Nadało to utrzymanej w klimacie Bauhausu budowli bardzo ciekawego, rzeźbiarskiego kształtu. Na elewacjach nie zabrakło oczywiście ogromnych ilości szkła i czerwonych płytek ceramicznych.

Niestety, już w czasie trwania budowy obiektu, wyłoniły się liczne problemy konstrukcyjne i funkcjonalne. Spór pomiędzy biurem Stirlinga a zleceniodawcą zakończył się sprawą sądową. Po jej rozstrzygnięciu firma straciła klientów w Wielkiej Brytanii i musiała szukać ich poza granicami kraju. Sam budynek chwalony był przez architektów i mieszkających w nim studentów. Budził jednak bardzo skrajne opinie wśród mieszkańców okolicy, przyzwyczajonych do tradycyjnej architektury z wykończeniami z naturalnego kamienia.

Projekty na całym świecie i Neue Staatsgalerie

Pomimo problemów technicznych, projekty Stirlinga uznawane były przez specjalistów za wizjonerskie i przyniosły mu międzynarodowe uznanie. W latach siedmdziesiątych jego biuro zaprojektowało kilka znanych budynków za granicą. W Stanach Zjednoczonych powstały cztery realizacje dla uczelni w Teksasie, Nowym Jorku, Kaliforni oraz Massachusetts (Harvard). Kolejne projekty powstały w Kolonii, Düsseldorfie i Berlinie, a także w bardziej egzotycznych miejscach – Katarze, Kenii i Iranie.

Jednak najbardziej znane dzieło brytyjskiego architekta powstało w Niemczech. Mowa o galerii Neue Staatsgalerie wybudowanej w Stuttgarcie. Jej projekt powstał w latach siedemdziesiątych, a budowa trwała od 1979 do 1984 roku. Stirling tym razem sięgnął po postmodernistyczną stylistykę. Zastosował łagodniejsze formy, szczególnie w centralnie położonej, otwartej rotundzie.

Naturalne materiały – piaskowiec i trawertyn – zestawione zostały w niej ze szkieletem wykonanym z pomalowanych na zielono dźwigarów stalowych. Obrazu dopełniają stalowe poręcze w kolorze różowym i niebieskim. Odwiedzający mogą podziwiać wyeksponowane dzieła sztuki, głównie rzeźby, z dwóch poziomów. Galeria Neue Staatsgalerie stała się szybko główną atrakcją turystyczną miasta. Mówiło się nawet o efekcie porównywalnym do późniejszego „Efektu Bilbao”. Budynek ugruntował pozycję Stirlinga, który stał się czołowym przedstawicielem brytyjskiego postmodernizmu.

Zasłużone nagrody

Udane projekty, które James Stirling zrealizował na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, zostały docenione w środowisku architektów. Brytyjski twórca został za nie nagrodzony fińskim medalem imienia Alvara Aalto w 1977 roku i Złotym Medalem Królewskiego Instytutu Architektów Brytyjskich w 1980 roku. Rok później uhonorowano go najwyższą nagrodą w świecie twórców architektury – Nagrodą Pritzkera. Nie było to ostatnie z wyróżnień – w 1990 roku przyznano mu Praemium Imperiale – najwyższą japońską nagrodę za działalność artystyczną.

Będący u szczytu sławy James Stirling otrzymywał kolejne, bardzo prestiżowe zamówienia. Wśród nich znalazł się projekt Clore Gallery – części słynnej, londyńskiej Tate Gallery – w której umieszczono kolekcję obrazów Williama Turnera. Architekt stworzył również wstępną koncepcję oddziału Tate Gallery w Liverpoolu, została ona jednak podczas realizacji mocno zmodyfikowana.

Kontrowersyjny No 1 Poultry

Jego ostatnim projektem był budynek położony w centrum Londynu – No 1 Poultry. Zastąpił on zbudowany w XIX wieku neogotycki gmach zajmujący narożną działkę pomiędzy dwiema ulicami. Nowa budowla utrzymana jest w stylu postmodernizmu, z licznymi odniesieniami do elementów architektury z całego świata – od Włoch do Egiptu. W swojej pracy Stirling chętnie stosował cytaty ze stylów historycznych i geograficznych. Bryła o nietypowym kształcie wyłożona jest pasami różowego i żółtego wapienia i zaopatrzona w liczne przeszklenia. Uwagę zwraca też charakterystyczna wieża przyrównywana do kiosku okrętu podwodnego, na której umieszczono sporej wielkości zegar.

Mury wewnętrznego atrium pokrywają błyszczące, niebieskie płytki. Z kolei ramy okien pomalowano w żywych kolorach – różowym, żółtym i błękitnym. Budynek Stirlinga, który wygrał z projektem Miesa van der Rohe, wzbudził ogromne kontrowersje. Odważny projekt nie spodobał się londyńczykom, którzy w kilku plebiscytach wybierali go w grupie najbrzydszych budowli stolicy Wielkiej Brytanii. Sam architekt nie doczekał ukończenia prac. Zmarł w szpitalu 25 czerwca 1992 roku, wkrótce po tym, jak jego osiągnięcia zostały uhonorowane tytułem szlacheckim.

Zobacz również: Fumihiko Maki – sylwetka i projekty japońskiego architekta | Frank Gehry – sylwetka i projekty wybitnego architekta