Alejandro Aravena Mori urodził się 22 czerwca 1967 roku w chilijskim mieście Santiago. Jego rodzice byli nauczycielami pracującymi w prywatnej szkole średniej, którą ukończył przyszły architekt. W 1992 roku zdobył dyplom architekta na Wydziale Architektury, Wzornictwa i Urbanistyki prestiżowego Pontificia Universidad Católica de Chile.
Alejandro Aravena – architekt społecznie zaangażowany
W tym samym roku wyjechał do Wenecji, gdzie odbył studia podyplomowe na Uniwersutecie Iuav oraz w tamtejszej Akademii Sztuk Pięknych. Po powrocie do kraju dwa lata później rozpoczął karierę architekta we własnym studiu Alejandro Arvena Architects, jednocześnie wykładając ten przedmiot na swojej macierzystej uczelni. Dla niej chilijski architekt zaprojektował kilka budynków w tym nową siedzibę Wydział Matematyki, która powstała w latach 1998-1999.
Przełomem było jednak stworzenie przez Alejandro Aravena wraz z poznanym na Harvardzie inżynierem Andresem Iacobellim studia architektonicznego ELEMENTAL. Dzięki tej inicjatywie chilijski architekt mógł realizować swoje nietypowe projekty „architektury społecznej”, której głównym zadaniem nie było olśniewanie odbiorcy, ale w głównej mierze pomoc najuboższym. W słynnym wywiadzie dla New York Timesa jasno określił cele, które stawia projektom architektonicznym — powinny one być proste i powtarzalne, tak aby mogły służyć wielu ludziom w wielu miejscach, w odróżnieniu od unikalnych, artystycznych projektów, które są bezużyteczne z punktu widzenia społecznego. Troska o zapewnienie dachu nad głową biednym obywatelom, których nie stać było na własny dom, stała się znakiem rozpoznawczym studia ELEMENTAL, które zyskało sobie przydomek „do tank” – zespołu stworzonego nie do abstrakcyjnego myślenia jak think tank, ale do konkretnych i skutecznych działań pomagających ubogiej ludności.
Koncepcja budownictwa przyrostowego
Pierwszą okazją do wcielenia w życie tych założeń stał się realizowany w latach 2003-2004 projekt Quinta Monroy w mieście Iquique w Chile. Pierwotnie w jego centrum istniało dzikie osiedle mieszkaniowe, które przetrwało przez trzydzieści lat. Chilijski rząd chciał uniknąć przesiedlenia prawie stu rodzin na peryferie, zamiast tego postanowił stworzyć zespół bardzo tanich domów mieszkalnych. Budżet inwestycji był niezwykle niski — po odliczeniu ceny ziemi na jedno mieszkanie przypadało około 7500 dolarów. Za taką kwotę można było stworzyć lokal o powierzchni co najwyżej 30 metrów kwadratowych. Jednak Alejandro Aravena stworzył rewolucyjną koncepcję budownictwa przyrostowego (incremental housing), która zakładała wykorzystanie całej powierzchni działki, ale wybudowanie jedynie połowy gotowego domu i pozostawienie miejsca na dalszą rozbudowę w późniejszym czasie. W ten sposób można było stworzyć niewielkim kosztem bazę zawierającą najważniejsze i najtrudniejsze do realizacji elementy — kuchnie, łazienki, uzbrojenie terenu oraz szkielet całego budynku. Jego rozbudową i uzupełnieniem o kolejne pomieszczenia zająć się mieli już sami mieszkańcy w miarę gromadzenia środków finansowych. Taka koncepcja nie tylko pozwalała na stopniowe zwiększanie wartości działek, ale także aktywizowała inicjatywy społeczne i integrowała całą grupę.
W rezultacie projektu powstały 93 dwupiętrowe domy, które zasiedlili dawni mieszkańcy Quinta Monroy. Każdemu z nich oddano do dyspozycji 36 metrów kwadratowych powierzchni mieszkalnej z możliwością dwukrotnej rozbudowy. Budynki powstały z materiałów prefabrykowanych z dużym udziałem surowców pozyskanych na miejscu. Idea budownictwa przyrostowego zyskała światowy rozgłos i przyniosła zasłużoną sławę Alejandro Aravenie, który wykorzystał ją w kolejnych realizacjach. Natomiast projekt Quinta Monroy był na tyle przełomowy, że angielski The Guardian umieścił go na liście 25 najlepszych projektów architektonicznych XXI wieku. W 2010 roku architekt zaprojektował w meksykańskim Monterrey osiedle mieszkaniowe oparte na tej samej koncepcji. Tym razem wybudowano 70 domów dla rodzin o niskich dochodach, przeznaczonych do dalszej rozbudowy. Przy ich konstruowaniu wykorzystano po raz kolejny prefabrykaty i modułowy system montażu, co pozwoliło na dalsze obniżenie kosztów.
Jednak największy projekt budownictwa przyrostowego został ukończony w 2013 roku w miejscowości Constitucion w Chile. Tragiczne w skutkach trzęsienie ziemi pozbawiło trzy lata wcześniej dachu nad głową wielu jej mieszkańców. Złożone z 484 domów osiedle Villa Verde Housing pozwoliło im zamieszkać w niewielkich domach, które podobnie jak te w poprzednich miejscowościach, oferowały możliwości rozbudowy w przyszłości. Villa Verde zaplanowano jako miejsce przyjazne środowisku z systemami podgrzewania wody za pomocą energii słonecznej i zbierania deszczówki do podlewania zasiewów. Ponownie skorzystano z materiałów budowlanych dostępnych lokalnie oraz miejscowej siły roboczej, co stało się już znakiem rozpoznawczym biura ELEMENTAL. Rewolucyjna koncepcja pomocy biednym dzięki budowie domów gotowych do późniejszej rozbudowy zyskała wielkie uznanie na całym świecie. Zaczęto ją stosować w innych krajach, a jej autorowi przyniosła w 2016 roku prestiżową Nagrodę Pritzkera.
Architektura unikalna
Pomimo swoich własnych słów o bezcelowości tworzenia architektury unikalnej, chilijski twórca ma na swoim koncie kilka wybitnych dzieł tego rodzaju. W końcu wielki artysta musi czasami stworzyć dzieło nie tylko użyteczne, ale również dające oglądającym radość swoim pięknem. Najlepszym przykładem takiego projektu są bliźniacze wieże Siamese Towers ukończone w 2003 roku na kampusie Katolickiego Uniwersytetu w Santiago. Liczące 21 pięter wieżowce przyciągają wzrok swoimi zbudowanymi ze stali i ciemnego szkła fasadami. Oba budynki posiadają wygięte bryły pełne tarasów powiększających przestrzeń. Alejandro Aravena nie zrezygnował w tym projekcie ze swoich ekologicznych ideałów. Ogrzewanie i chłodzenie wnętrz oparte jest na energii geotermalnej, specjalne kolektory zbierają deszczówkę przeznaczoną do podlewania terenów zielonych, a odpowiednio zaprojektowana fasada daje więcej cienia, pozwalając obniżyć koszt klimatyzacji.
Kilkanaście lat później Aravena zaprojektował kolejne budynki wchodzące w skład kampusu Uniwersytetu Katolickiego w Santiago. Jako pierwszy — Centrum Innowacji Anacleto Angelini. Tym razem forma była całkiem odmienna — prostopadłościenna, bardzo brutalistyczna w charakterze bryła, zbudowana została z prefabrykowanych płyt betonowych. Pozwoliło to na błyskawiczne ukończenie budowy, obniżenie kosztów oraz zyskanie elastyczności w aranżacji budynku, w którym znalazły się biura, laboratoria i sale wykładowe. Kolejnym elementem uniwersyteckiego kampusu stał się w 2018 nowy budynek Wydziału Matematyki. Tym razem projektant stworzył ciekawą bryłę przy wykorzystaniu elementów betonowych i drewnianych. W konstrukcji wykorzystano znane już wcześniej rozwiązania — specjalne zacienienia redukujące koszt klimatyzacji, zbudowane z drewna pochodzącego z miejscowych tartaków i zamontowane przez dostępną na miejscu siłę roboczą.
W kontekście wykorzystania nietypowych materiałów warto też wspomnieć wcześniejszy projekt Alejandro Aravenii — Akademiki Uniwersytetu Św. Edwarda w Austin w Teksasie. Przy ich budowie zastosowano sprasowaną ziemię, co nadało fasadzie budowli piękny, pustynny kolor, a przy okazji zredukowało koszt. Wnętrze budynku podzielono zgodnie z koncepcją mikro-sąsiedztw integrujących mieszkańców. Na zakończenie warto jeszcze wspomnieć o będącym w trakcie budowy Novartis Office Building w Szanghaju. Surowa, szara bryła o prostopadłościennym kształcie poprzecinana jest nieregularną serią szczelin, przez które światło słoneczne dostaje się do wnętrza. Zbudowano ją z cegły z odzysku, a w całym budynku zastosowano rozwiązania pozwalające oszczędzać energię elektryczną.
Bienalle w Wenecji i międzynarodowe uznanie
W 2016 roku Alejandro Aravena był głównym kuratorem Bienalle w Wenecji. Odbyło się ono pod hasłem roli, jaką architektura powinna spełniać w walce z ubóstwem, umożliwieniem posiadania każdemu własnego dachu nad głową oraz skutecznego ograniczenia zużycia zasobów naturalnych. Chilijski architekt stworzył doskonale ilustrującą te hasła ekspozycję — hall wejściowy na wystawę powstał z ponad 100 ton materiałów odpadowych pochodzących z poprzedniego Bienalle.
Zaangażowanie społeczne oraz rewolucyjne koncepcje przyniosły Aravenii liczne nagrody. Oprócz wspomnianej wcześniej Nagrody Pritzkera jest on laureatem Medalu Architektury Ericha Schellinga (2006), Globalnej Nagrody za Zrównoważoną Architekturę (2008), Srebrnego Lwa z Bienalle w Wenecji (2008), chillijskiej Nagrody za Innowacyjność Avonni (2009) oraz Nagrody Charlesa Jencksa przyznawanej przez Królewski Instytut Architektów Brytyjskich (RIBA). Chilijczyk jest między innymi członkiem Rady Programu Miast w London School of Economics, przewodniczącym jury Nagrody Pritzkera, a także byłym profesorem Uniwersytetu Harvarda i członkiem zagranicznym RIBA.
W 2023 przyjechał do Polski na zaproszenie firmy Geberit, by wziąć udział w konferencji ,,Alejandro Aravena i architektura dla najbardziej potrzebujących ludzi i miejsc” na temat architektury humanitarnej. Spotkanie w Warszawie odbyło się 19 września w pawilonie SARP. Wystąpienie Alejandro Araveny poprzedziło konferencję z udziałem architektów polskich i zagranicznych oraz sesję Q&A. Drugi wykład odbył 20 września w Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha w Krakowie. Partnerem inicjatywy było Stowarzyszenia Architektów Polskich. Wśród zaproszonych gości znaleźli się Zofia Jaworowska i Petro Vladimirov z Fundacji Brda, Anastasiya Ponomaryova, uczestniczka programu CO-HATY, Mateusz Piegza z Habitat for Humanity Poland, Józef Franczok i Marcin Kolanus z pracowni Port Architekci, Adam Wlazel, reprezntujący MAK, Katarína Onderková ze słowackiej Spolki, Marlena Wolnik, Kuba Snopek, Dorota Sibińska, Marta Nowosielska i Filip Domaszczyński z xystudio, a także naczelny architekt Lwowa Anton Kolomieitsev i pracownicy z jego zespołu – Oleksandr Fenchuk, Maryna Peleshchak, Mariia Shkolnyk, Olena Tribusian i Roman Krushelnytskyy.
Zobacz również:
