José Rafael Moneo Vallés to hiszpański architekt, wykładowca i publicysta, którego projekty znaleźć można nie tylko na półwyspie Iberyjskim. W ciągu ponad osiemdziesięciu lat życia stworzył wiele niezwykłych dzieł jak choćby Katedrę Matki Bożej Anielskiej w Los Angeles czy Kursaal Auditorium w San Sebastián.
José Rafael Moneo Vallés i cenne doświadczenia
José Rafael Moneo Vallés przyszedł na świat 9 maja 1937 roku w hiszpańskiej Tudelli. Przyszły architekt początkowo interesował się głównie malarstwem i filozofią, później jednak poszedł w ślady ojca, który pracował jako inżynier przemysłowy i rozpoczął studia architektoniczne. Dyplom obronił na Uniwersytecie Madryckim w 1961 roku.
W trakcie studiów zdobywał pierwsze doświadczenia zawodowe pod okiem Francisco Javier Sáenz de Oiza, jednak prawdziwa gratka trafiła się tuż po studiach. Moneo wyjechał wtedy do Danii i miał okazję pracować w zespole Jørna Utzona nad projektem Opery w Sydney. Dużo podróżował po Skandynawii, a potem przeniósł się na dwa lata na stypendium Akademii Hiszpańskiej w Rzymie, gdzie obronił doktorat.
Podróże i pobyt w międzynarodowym środowisku artystów pozwoliły mu zyskać doświadczenie i szeroką wiedzę nie tylko z dziedziny architektury, co zaowocowało w jego przyszłych projektach. Własne biuro założył wkrótce po zakończeniu studiów doktoranckich (1965), a już w rok później zaproponowano mu stanowisko na Politechnice Madryckiej. Wkrótce uzyskał stypendium w Cooper Union School of Architecture w Nowym Jorku.
José Rafael Moneo – architekt, publicysta, wykładowca
W kolejnych latach dał się poznać jako znakomity teoretyk i wykładowca architektury. Jako wizytujący profesor pracował na Uniwersytetach Princeton, Harvard oraz w szwajcarskiej Lozannie. Na początku lat osiemdziesiątych został dziekanem Szkoły Architektury w Madrycie. Pięć lat później przyjął stanowiska dziekana i profesora w Szkole Wzornictwa na Uniwersytecie Harvarda (Harvard University Graduate School of Design).
W latach dziewięćdziesiątych wygłaszał wykłady na renomowanych uczelniach w Europie i poza nią. Odwiedził Anglię, Danię, Francję, Austrię, Japonię i Chile. Jego prace nad teorią architektury oraz projekty budynków zostały docenione na całym świecie. Oprócz wyróżnień przyznawanych w Hiszpanii nagrodzony został przez instytucje z Włoch i Szwecji. W 1996 otrzymał Nagrodę Pritzkera, a w 2001 roku Nagrodę Miesa van der Rohe przyznawaną przez Komisję Europejską.
Hiszpański architekt jest członkiem American Academy of Arts and Sciences, Akademii Świętego Łukasza w Rzymie, Amerykańskiego Instytutu Architektury oraz Królewskiego Instytutu Brytyjskich Architektów.
Rafael Moneo nie jest oczywiście jedynie teoretykiem architektury. W ciągu swojej długiej kariery stworzył wiele ciekawych budowli na całym świecie. Nie specjalizuje się w jednej dziedzinie – projektuje architekturę sakralną, szpitale, muzea, dworce kolejowe i lotnicze. Największą liczbę jego dzieł można zobaczyć w rodzinnej Hiszpanii. Inne znajdują się w USA, Niemczech, Szwecji i Libanie. Poniżej przedstawiamy wybór niektórych z nich.
Bankinter, Madrid, 1976
W 1976 roku został zrealizowany w Madrycie pierwszy duży projekt autorstwa José Rafaela Moneo. Była nią nowa siedziba Bankinter, którą wybudowano na działce w sąsiedztwie istniejącego pałacu markiza de Mudela. Eklektyczny pałac nie tylko zachowano w pierwotnym kształcie, ale też postarano się o to, aby nowy budynek nawiązywał do niego kolorem i użytymi materiałami budowlanymi.
Bankinter powstał w czasie kiedy królował brutalizm, jednak nie ma z tym nurtem nic wspólnego. Bryła składa się z surowych, kanciastych powierzchni, jednak uroku dodaje mu czerwony kolor prasowanej cegły. Zadbano też o estetykę i dokładne wykończenie detali – choćby ciekawie zaprojektowanych otworów okiennych. Wnętrze budynku ożywiają dzieła sztuki – fresk autorstwa Pabla Palazuelo oraz rzeźba Francisco Lópeza Hernándeza.
Muzeum Sztuki Rzymskiej, Mérida, 1986
Tu gdzie dzisiaj rozpościera się Mérida, ponad dwa tysiące lat temu Rzymianie założyli kolonię o nazwie Augusta Emerita. Pamiątką tamtych czasów są liczne wykopaliska i ocalałe perły architektury, między innymi rzymski teatr. Nic więc dziwnego, że hiszpańskie władze postanowiły założyć w tym miejscu muzeum poświęcone historii Rzymu. Do jego zaprojektowania wybrany został José Rafael Moneo.
Hiszpański architekt postanowił połączyć przeszłość z teraźniejszością. Budynki Muzeum Sztuki Rzymskiej (National Museum of Roman Art) stanowią przedłużenie wykopalisk. Pod ziemią zwiedzający mogą podziwiać zabytki rzymskiej architektury, które płynnie przechodzą w XX wieczne konstrukcje. Wszędzie dominują łuki – ważny symbol w architekturze Rzymian, z którego chętnie korzysta się i dzisiaj. Mury wykonano z tego samego kamienia, jednak jego poszczególne fragmenty różnią się odcieniem, tworząc zaskakującą i piękną mozaikę.
Kursaal Auditorium, San Sebastián, 1999
Centrum Kongresowe Kursaal stanęło w 1999 roku nad brzegiem morza na miejscu dawnego kasyna. Hiszpańskiemu architektowi udało się stworzyć zespół budynków nawiązujący do geografii i krajobrazu regionu. Na wyniesionej platformie u ujścia rzeki wznoszą się dwa główne, kanciaste budynki, dla których inspiracją były grubo ciosane kamienie z nadmorskich falochronów. Od strony miasta znajduje się zadaszenie, które jest jednocześnie wejściem do hal koncertowych i pomostem łączącym Kursaal z tkanką miejską.
Najbardziej charakterystycznym elementem budynków jest ich elewacja złożona z podwójnej warstwy szkła i tworzywa, umieszczonych na aluminiowym szkielecie. W dzień jest ona nieprzezroczysta, nie wpuszcza do wewnątrz ostrego światła słonecznego. Nocą zaś staje się półprzepuszczalna, dzięki czemu Kursaal wygląda jak dwa ogromne, jarzące się światłem kryształy.
W największym budynku kompleksu znajduje się główna sala koncertowa na 1800 miejsc, a w jego mniejszym odpowiedniku sala kameralna. Kameralny nie jest tu może odpowiednim słowem – może w niej zasiąść 600 osób. W skład zespołu wchodzi jeszcze hala wystawiennicza, pomieszczenia wielofunkcyjne oraz galeria handlowo-usługowa.
Katedra Matki Bożej Anielskiej w Los Angeles, 2002
W 2002 roku ukończono zbudowaną nakładem prawie 190 milionów dolarów nową Katedrę Matki Bożej Anielskiej w Los Angeles. Monumentalny budynek powstał w miejscu poprzedniego kościoła zniszczonego przez trzęsienie ziemi. Oprócz samego, mogącego pomieścić 3000 wiernych kościoła, na działce znalazły się domy dla duchownych, centra oświatowo-handlowe oraz piękny ogród.
José Rafael Moneo w swoim projekcie połączył postmodernistyczną architekturę i nietypowe materiały. Katedra położona jest na planie krzyża, a bryła budynku złożona jest z płaszczyzn połączonych pod kątami ostrymi i rozwartymi – nie ma w niej w ogóle kątów prostych. Zgodnie z wiekową tradycją budynek skierowany jest na wschód – ku Jerozolimie. Dzięki temu do wnętrza oświetlone jest naturalnym światłem filtrowanym przez alabastrowe witraże.
Szpital im. Gregorio Marañona, Madrid, 2003
Madrycki szpital położniczy jest wspólnym projektem José Rafaela Moneo i María de la Maty. Powstał jako część wielkiego akademickiego kompleksu medycznego zajmującego kilka kwartałów. W czasie prac nad nim twórcy zwracali szczególną uwagę na wymagania funkcjonalne dla placówek medycznych. Logiczne ciągi transportowe, uspokajająca atmosfera oraz wygoda pacjentów i gości powinny zostać zapewnione kosztem ekstrawagancji architektonicznych.
Nowy szpital jest siedmiopiętrowym budynkiem o prostej i funkcjonalnej bryle. Jego konstrukcja była konsultowana ze specjalistami z dziedziny medycyny, aby jak najlepiej przystosować go do potrzeb użytkowników. Stare obiekty w okolicy zostały wyburzone, a na otwartej przestrzeni powstał dziedziniec zapewniający dobry dostęp do naturalnego oświetlenia. Prosta geometria obiektu ożywiona została błyszczącą, aluminiową elewacją. Na uwagę zasługują też przestronne i przeszklone korytarze, do których wykończenia użyto szlachetnych materiałów.
Museo del Prado Extension, Madrid, 2007
W 1998 roku Moneo wygrał konkurs na projekt rozbudowy Muzeum Prado. W jej rezultacie najsłynniejsze madryckie muzeum miało zyskać 22 tysiące metrów nowej powierzchni wystawienniczej, co stanowiło przyrost o ponad 50%.
W czasie rozbudowy odrestaurowano i wykorzystano powierzchnie w zabytkowym Klasztorze pod wezwaniem św. Hieronima. Oprócz tego, w jego pobliżu powstał zupełnie nowy budynek zbudowany z cegły nawiązującej swoim wyglądem do murów świątyni. Aby maksymalnie wykorzystać powierzchnię trzypiętrowego obiektu, zbudowano w nim dodatkowe antresole. Wnętrze wykończone wapieniem i brązem nawiązuje do oryginalnego budynku Prado, a także do brązowych drzwi stworzonych przez rzeźbiarkę Cristinę Iglesias.
Zobacz również:
