W dawnych wiekach sól była równie cenna, jak złoto, a ten, kto ją posiadał, miał również bogactwo i władzę. Nic więc dziwnego, że najstarsze polskie kopalnie soli w Bochni i Wieliczce były otoczone specjalną opieką polskich królów, przynosząc w najlepszych latach nawet trzydzieści procent dochodów państwa. Dzisiaj po tamtych cenach soli pozostało jedynie wspomnienie, sama wielicka kopalnia natomiast jest jedną z największych atrakcji turystycznych naszego kraju, przyciągając co roku miliony gości z całego świata.
Jak powstały złoża soli w Wieliczce?
Historia złóż soli w okolicach Wieliczki rozpoczyna się ponad 14 milionów lat temu. Wtedy w tym miejscu znajdowało się słone morze Paratetyda. Obniżenie poziomu oceanów spowodowało odcięcie zbiornika i stopniowy wzrost zasolenia wody. W czasie 15-20 tysięcy lat solanka gromadziła się w okolicy dna, a morze traciło coraz więcej wody. W końcu dawny akwen został przykryty iłami, pod którymi znalazły się złoża soli o długości 10 kilometrów, szerokości do 1,5 kilometra i grubości do 400 metrów.
Od zarania ludzkości sól była ważnym środkiem konserwującym mięso i inną żywność. Nic więc dziwnego, że już w okresie neolitu, około trzy tysiące lat temu, ludzie wydobywali ją w tym rejonie. Początkowo odbywało się to w prymitywny sposób – ze źródeł solankowych czerpano wodę, którą następnie odparowywano, uzyskując zanieczyszczoną domieszkami sól. Już w czasach prehistorycznych robiono to na dużą skalę, używając do tego dużych, glinianych naczyń, które podgrzewano nad ogniskami. Naturalne wypływy solanki skończyły się po kilku tysiącach lat, w epoce średniowiecza.
Od XII wieku w Wieliczce rozpoczął się bardziej zorganizowany proces wydobycia cennego surowca. Cały czas warzono jeszcze solankę, ale na powierzchni było jej coraz mniej i konieczne stało się kopanie coraz głębszych studni. Podczas tego rodzaju działań po raz pierwszy natknięto się na leżącą pod ziemią sól kamienną. Odkrycie to zmieniło całkowicie proces wydobycia i stało się przyczyną znacznego wzrostu dochodów państwa polskiego. W tym czasie w okolicach Wieliczki istniały już trzy osady skupiająca górników, rozwijał się handel i rzemiosło, a symbolem bogactwa były dwa kamienne kościoły.
Filar polskiej gospodarki
W drugiej połowie XIII wieku powstał pierwszy szyb przyszłej kopalni. Kolejne lata to stały wzrost wydobycia soli i rozkwit okolicznych miejscowości. W czasach Kazimierza Wielkiego dochody z jej wydobycia stanowiły 30% dochodów skarbu. Król skodyfikował prawo górnicze i obdarzył samych górników przywilejami. W kopalni pracowało ich wtedy ponad trzystu, a roczne wydobycie wynosiło do ośmiu tysięcy ton.
W kolejnych wiekach kopalnia przeszła na całoroczny tryb pracy i zwiększyła wydobycie. Dobudowywano kolejne szyby i poziomy. Produkcja soli z podgrzewanej solanki była tak duża, że wycięto na opał wszystkie okoliczne lasy i nastąpił deficyt drewna. W końcu w 1724 roku zrezygnowano z pozyskiwania soli metodą warzenia. Rosła sława kopalni, do której przybywali pierwsi „turyści”. Wśród nich znalazł się ponoć i Mikołaj Kopernik. Każdy odwiedzający musiał mieć specjalne, królewskie zezwolenie – kopalnia była niezwykle cennym dla państwa obiektem.
Rozwój, eksploatacja, ochrona
W okresie rozbiorów Wieliczka trafiła w ręce Austrii. Nadal przynosiła ogromny dochód, nowi gospodarze rozwijali ją dynamicznie, wprowadzając nowinki techniczne – wydobycie przy użyciu prochu, kolej podziemną, maszyny parowe, wreszcie własną elektrownię. Kopalnia była jednym z największych przedsiębiorstw w całym kraju. Równocześnie rosło znaczenie ruchu turystycznego, a dla gości organizowano nawet specjalne widowiska.
W okresie międzywojennym rosło wydobycie soli, sięgając 203 tysięcy ton rocznie. Wzmógł się ruch turystyczny – do Wieliczki trafiały tysiące turystów. W podziemiach organizowano różnego rodzaju zloty i uroczystości. Po drugiej wojnie światowej rozpoczął się okres rabunkowego zwiększania wydobycia przy użyciu bardzo inwazyjnych metod – m.in. ługowania skał. Kopalnia osiągnęła swoje maksymalne rozmiary, a wraz z upływem czasu malało znaczenie obiektu jako ośrodka przemysłowego, który stopniowo zamieniał się w jedną z największych atrakcji turystycznych Polski.
W 1976 roku Wieliczka została wpisana na listę zabytków, dwa lata później na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO, a w 1994 roku uznano ją za Pomnik Historii. Od 1996 roku nie wydobywa się już w niej soli, a obiekt ma charakter jedynie turystyczny, edukacyjny i uzdrowiskowy. Każdego roku podziemne skarby odwiedza ponad dwa milionów turystów z całego świata.
Zwiedzanie kopalni soli w Wieliczce
Nie wszyscy przybywający do Wieliczki turyści zdają sobie sprawę, z jak ogromnym obiektem mają do czynienia. Przez 700 lat istnienia kopalni wydrążono tu 26 szybów połączonych korytarzami, których łączna długość wynosi prawie 250 kilometrów. Najniższy poziom znajduje się 327 metrów pod ziemią, a łączna objętość wydrążonych komór sięga dziewięciu milionów metrów sześciennych. Zwiedzający mają dostęp jedynie do około 2% powierzchni podziemnego labiryntu.
Przez stulecia w kopalni soli w Wieliczce górnicy wydrążyli dziesiątki komór i korytarzy. Część z nich przeznaczono na podziemne galerie pełne zapierających dech w piersiach dzieł solnej sztuki. Znajdziemy tam galerie pełne rzeźb, podziemne kaplice, komory wypełnione pamiątkami po dawnych górnikach, a nawet pełne słonej wody jeziora. Dla turystów przygotowano dwie trasy zwiedzania, dzięki którym mogą zapoznać się z historią i działaniem wielickiej kopalni.
Trasa Turystyczna
Podziemna trasa turystyczna ma długość 3,5 kilometra, a jej przejście zajmuje średnio około 2-3 godzin. Wycieczka rozpoczyna się na powierzchni w Szybie Daniłowicza i wiedzie na głębokość 135 metrów, na III poziom zabytkowej kopalni soli. W czasie jej trwania uczestnicy mają szansę zobaczyć dwadzieścia najpiękniejszych komór podziemnych, w tym słynną Kaplicę św. Kingi. Dowiedzą się również o historii i metodach wydobycia soli w dawnych wiekach, poznają narzędzia i maszyny górnicze, a na powierzchni obejrzą jeziora solankowe. Chociaż w czasie trwania wycieczki do pokonania jest 800 schodów, to trasa ta ma charakter typowo turystyczny i dostępna jest dla większości chętnych.
Trasa Górnicza
Nieco inny, trudniejszy charakter ma Trasa Górnicza. Trwająca trzy godziny wyprawa odbywa się w okolicy najstarszego zachowanego Szybu Regis. Uczestnicy wcielają się w rolę górników, poruszając się po ciemnych i surowych korytarzach kopalni. Każdy zostaje wyposażony w kask, odpowiedni strój i latarkę. W czasie wycieczki przed turystami stają typowe dla dawnych górników zadania – odnalezienie trasy w ciemności, zbadanie składu powietrza czy wreszcie odszukanie soli. Trasa ma charakter edukacyjny i przygodowy, w czasie jej przejścia uczestnicy mają okazję poznać od strony praktycznej życie i pracę dawnych podziemnych specjalistów takich jak metaniarz czy cieśla górniczy.
Najważniejsze atrakcje kopalni soli w Wieliczce
Zabytkowa kopalnia soli w Wieliczce jest ewenementem na skalę światową. To jedyny taki obiekt, który działa nieprzerwanie od czasów średniowiecza. Dodatkową atrakcją są różnorodne podziemne obiekty o niezwykłej wartości przyrodniczej i artystycznej. Wśród nich wyróżniają się komory wyżłobione w skale i soli, pełne solnych rzeźb i ornamentów. Poniżej przedstawiamy najsłynniejsze z nich.
Kaplica św. Kingi
Najsłynniejsza i największa komora w wielickiej kopalni to Kaplica św. Kingi znajdująca się na głębokości 101 metrów pod ziemią. Ogromny obiekt ma wymiary 54 na 18 metrów i wysokość 12 metrów. Słynne żyrandole w nim zostały wykonane z solnych kryształów, podobnie jak rzeźbiona posadzka. W pomieszczeniu złożone są relikwie św. Kingi, której rzeźba ozdabia również ołtarz. Kaplicę ozdabiają liczne rzeźby i płaskorzeźby wykonane przez artystów-górników. Oprócz mszy odbywają się w niej również wydarzenia artystyczne – na przykład koncerty.
Komora Weimar
Swoją nazwę zawdzięcza miejscu zamieszkania jednego ze słynnych turystów – Johanna Wolfganga Goethego, którego rzeźba znajduje się przy wejściu. Jest to stosunkowo nowa komora, powstała po eksploatacji bryły solnej na początku XX wieku, a następnie zalana częściowo wodą. W pomieszczeniu znajduje się galeria prowadząca nad wodą oraz wózek do przewożenia soli i znana figurka Skarbnika.
Komora Pieskowa Skała
Jedna z zabytkowych komór powstała około roku 1669. Zawiera fragmenty oryginalnych schodów wykutych w skale, którymi tragarze transportowali urobek. Wystawiony jest w niej obecnie krzyż ręczny – rodzaj zabytkowego dźwigu. W sąsiedniej poprzeczni Kunegunda zwiedzający mogą z kolei obejrzeć pochodzącą z XVI stulecia pompę ręczną.
Kaplica św. Antoniego
Barokowa kaplica poświęcona w 1698 roku o wymiarach 7,5x6x5,5 metra. Przykrywają ją zabytkowe sklepienia krzyżowe i kolebkowe, a samo wnętrze wypełnione jest figurami postaci świętych oraz historycznych. Wśród nich uwagę zwracają dwie wykonane z soli postacie klęczących zakonników oraz rzeźba Augusta II, która niestety uległa daleko posuniętej erozji.
Komora Jezioro Wessel
Panujące w kopalni stałe warunki – temperatura i wilgotność – a także wysycenie powietrza chlorkami sodu, wapnia i magnezu, są zbawienne dla cierpiących na schorzenia górnych dróg oddechowych. Z tego też powodu w Komorze Wessla znajdującej się na głębokości 135 metrów otwarto w 1997 roku Podziemny Ośrodek Rehabilitacyjno-Leczniczy, w którym kuracjusze mogą skorzystać z walorów kopalnianych solanek.
Komora Warszawa
Rozległa komora o wymiarach 54x17x9 metrów, która powstała na przełomie XIX i XX wieku w wyniku wybrania ponad 20 tys. ton soli. Ozdabiają ją wykonane w 1961 roku rzeźba górników oraz szklane żyrandole. Komora pełni funkcję rozrywkową – odbywają się w niej zawody sportowe, koncerty, bale oraz górnicze uroczystości.
Muzeum Żup Krakowskich
Na głębokości 135 metrów pod ziemią znajduje się Muzeum Żup Krakowskich – obiekt dostępny dla zwiedzających, poświęcony historii i technice wydobycia soli. W czternastu komorach zgromadzono bogaty zbiór pamiątek z różnych okresów historycznych, poświęconych różnym aspektom kopalni w Wieliczce. Od geologii, przez historię i technikę wydobycia, aż po dzieła sztuki i biogramy słynnych gości. Wśród eksponatów wyróżnia się piękny róg Bractwa Kopaczy z 1534 roku, obraz przedstawiający św. Kingę pędzla Jana Matejki i najstarsze dokumenty dotyczące wydobycia pochodzące już z XIII wieku.
Groty Kryształowe
Zupełnie inny charakter mają znajdujące się na głębokości 70-114 metrów Groty Kryształowe. Są one ścisłym rezerwatem przyrody nieożywionej, do którego dostęp mają tylko nieliczni specjaliści. Jest to zrozumiałe, ponieważ w jaskiniach odkrytych w 1860 roku znajdują się kryształy halitu (czyli soli kamiennej) o wyjątkowej wielkości i urodzie. Największe z nich dorastają do kilkudziesięciu centymetrów i mogłyby zostać łatwo uszkodzone przez przebywających w grotach turystów. Dwie Groty Kryształowe mają łączną objętość ponad 1700 metrów sześciennych, a znajdujące się w nich kryształy są stosunkowo młode – powstały w wyniku wtórnej krystalizacji soli. Groty Kryształowe są kolejnym wielickim unikatem na skalę światową – nigdzie indziej nie znaleziono podobnych z okresu mioceńskiego.
Kopalnia soli Wieliczka jest jedną z największych atrakcji turystycznych naszego kraju regularnie znajdującą się na liście cudów Polski i świata. Miliony turystów przybywa tu obejrzeć niezwykłe dzieła sztuki, zapoznać się z górniczym trudem dawnych pracowników, a także spędzić miło czas kilkaset metrów pod ziemią. Każdy znajdzie tu coś dla siebie i z pewnością będzie chciał powrócić w to niezwykłe miejsce kolejny raz.
Zobacz również:
- Zamek Królewski na Wawelu – informacje i ciekawostki
- Pałac Kultury i Nauki – informacje i ciekawostki
