Paryski Łuk Triumfalny jest jedną z najbardziej znanych budowli tego typu na świecie. Wybudowany na początku XIX wieku miał upamiętnić walczących i poległych w czasie wojen napoleońskich i Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Dzisiaj jest nie tylko atrakcją turystyczną, ale także miejscem, w którym odbywają się ważne uroczystości państwowe.
Rzymska tradycja
Tradycja budowania łuków triumfalnych wywodzi się jeszcze z czasów Starożytnego Rzymu. Jego mieszkańcy tworzyli te budowle przy okazji ważnych zwycięstw albo dla uhonorowania najważniejszych osób w państwie. Przejście pod łukiem stanowiło zazwyczaj kulminacyjny moment triumfalnej parady wojskowej. Do dzisiejszych czasów przetrwało kilka takich zabytkowych budowli, do najważniejszych z nich należą te znajdujące się w Rzymie – Łuk Tytusa, Septymiusza Sewera oraz najmłodszy – Konstantyna Wielkiego.
Rzymska tradycja odżyła w Europie pod koniec XVIII wieku. W tym okresie łuki triumfalne były budowane na terenach wielu państw, a do najsłynniejszych z nich zalicza się berlińska Brama Brandenburska, Brama Narwska z Petersburga oraz dwa największe łuki paryskie – pochodzący z 1806 roku Arc de Triomphe du Carrousel stojący niedaleko Luwru i późniejszy Łuk Triumfalny (Arc de triomphe) znajdujący się na Placu Charlesa de Gaullea (Place Charles de Gaulle).
Pamiątka po Austerlitz
Zwycięstwo w bitwie pod Austerlitz w 1806 roku stanowiło jedno z najważniejszych wydarzeń w karierze Napoleona. Dla jego uczczenia przywódca Francji polecił zbudować łuk triumfalny, największy ze wszystkich tego typu monumentów. Pierwotnie projektem zajął się architekt Jean Chalgrin, ale budowa ogromnej konstrukcji sprawiała sporo problemów. Wykonanie samych fundamentów zajęło dwa lata. Kiedy w 1810 roku Napoleon wraz z nową narzeczoną, Marią Ludwiką Austriaczką, przybył do Paryża, musiał zadowolić się przejazdem pod drewnianym modelem budowanego łuku.
Rok później zmarł Chalgrin, a dalsze prace odbywały się już pod kierunkiem Jeana-Nicolasa Huyota. Prace zawieszono w czasie Restauracji Burbonów i dokończono dopiero w 1836 roku, już pod kierownictwem Héricarta de Thury. Konstrukcja kosztowała ogromną jak na owe czasy kwotę 10 milionów franków (65 milionów dzisiejszych euro). Jej pomysłodawca, Napoleon Bonaparte, nie zobaczył już swojego wymarzonego dzieła. Wódz Francuzów zmarł w 1821 roku na wygnaniu na Wyspie Świętej Heleny. W 1840 jego szczątki sprowadzono do ojczyzny. Kondukt żałobny w drodze do miejsca pochówku – Kościoła Inwalidów – przemaszerował pod Łukiem Triumfalnym.
Położenie i wymiary Łuku Triumfalnego
Łuk Triumfalny znajduje się na placu Charlesa de Gaulla (znanego dawniej jako plac Gwiazdy – Place de I’Etoile). Miejsce to ma nietypową topografię – centralny obszar z pomnikiem otacza rondo, z którego wychodzi dwanaście ulic. Na placu de Gaulla kończą się Pola Elizejskie. Po ich przeciwnej stronie znajduje się Plac Zgody (Place de la Concorde) ze słynnym obeliskiem z Egiptu. Od strony zachodniej na przedłużeniu osi Pól Elizejskich powstała nowoczesna dzielnica La Defense z największym paryskim łukiem – wysokim na 110 metrów Grande Arche de la Fraternité (Wielkim Łukiem Braterstwa).
Napoleoński Łuk Triumfalny zbudowany został z białego wapienia w stylu empire (będącym odmianą neoklasycyzmu). Projekt jednoarkadowego monumentu wzorowany jest na rzymskim Łuku Tytusa. Budowla ma 49,5 metra wysokości, prawie 50 metrów szerokości oraz 22 metry głębokości. Na jej szczycie znajduje się taras widokowy, z którego można podziwiać panoramę Paryża. Na ścianach budowli znajdują się liczne płaskorzeźby i inskrypcje nawiązujące do wydarzeń z militarnej historii Francji. Przy Łuku Triumfalnym znajduje się również Grób Nieznanego Żołnierza, przy którym pali się wieczny ogień.
Cztery sceny na reliefach
Na czterech filarach łuku umieszczone są wypukłe reliefy przedstawiające wydarzenia z okresu Pierwszego Cesarstwa i Republiki Francuskiej.
Najbardziej znanym z nich jest Wymarsz ochotników w 1792 roku (Le Départ des volontaires de 1792), wykonany przez Françoisa Rude. Grupowa scena przedstawia ochotników prowadzonych do boju przez uskrzydloną Wolność. Rzeźba znana jest również jak Marsylianka i upamiętnia powstanie z 10 sierpnia i utworzenie Republiki.
Relief na południowej fasadzie zatytułowany jest Triumf z 1810 roku (Le Triomphe de 1810), a jego twórcą był Jean-Pierre Cortot. Scena przedstawia Napoleona przyjmującego koronę z rąk bogini zwycięstwa i nawiązuje do podpisania traktat z Schönbrunn po triumfie nad Piątą Koalicją.
Francuski rzeźbiarz Antoine Étex jest autorem kolejnego reliefu nazwanego Obrona z 1814 roku (La Résistance de 1814). Centralną postacią dzieła jest wojownik chroniący starca i kobietę z dzieckiem. Symbolizuje ona schyłkową część rządów Napoleona i obronę przed zjednoczonymi armiami Szóstej Koalicji.
Ten sam autor wyrzeźbił ostatni relief – Pokój z 1815 roku (La Paix de 1815). Zbiorowa scena jest alegorią pokojowego traktatu paryskiego zawartego już po kapitulacji i abdykacji Napoleona. Znajdująca się na szczycie bogini Atena czuwa nad przedstawicielami różnych zawodów odbudowującymi kraj po wojnie.
Wspomnienie bitew
Powyżej na filarach znajduje się sześć płaskich reliefów, które w większości nawiązują do słynnych bitew stoczonych przez francuską armię.
Na pierwszym, umieszczonym z boku, przedstawiono słynne starcie trzech cesarzy, czyli bitwę pod Austerlitz w 1805 roku. Cesarz Francuzów dosiada konia na polu bitwy po pokonaniu zjednoczonych wojsk Austrii i Rosji.
Po przeciwnej stronie uwieczniono starcie pod Jemappes. Nie wszyscy wiedzą, że wojskami Austriackimi dowodził w nim syn polskiego króla Augusta III – książe Albert Kazimierz Sasko-Cieszyński. Nie zdało się to jednak na wiele i po raz kolejny tryumfowali Francuzi.
Kolejna rzeźba upamiętnia upadek Aleksandrii w 1798 roku, podczas wyprawy Napoleona na Egipt. Starcie Francuzów z mamelukami i arabami zakończyło się prawdziwą rzezią. Podczas bitwy zginęło jedynie 120 żołnierzy cesarza oraz około sześciu tysięcy egipskich obrońców.
Tematem następnego reliefu jest bitwa pod Arcole (1796), w której czasie Francuzi starli się z Austriakami. O losach potyczki zadecydował szturm na most na rzece Alpone, który Napoleon poprowadził osobiście.
Ostatnia płaskorzeźba przedstawia starcie z Turkami pod Abukirem (1799), do którego doszło w czasie kampanii egipskiej. Francuskie wojska pokonały w niej przeciwników dowodzonych przez przyszłego sułtana Mustafę Paszę.
Wreszcie na ostatnim reliefie możemy zobaczyć hołd oddany przez żołnierzy po śmierci generała Maceau (1796), który zginął od ran odniesionych w starciu pod Altenkirchen.
Francuscy bohaterowie i polonica
Czasy Pierwszej Republiki i Pierwszego Cesarstwa były niezwykle burzliwe. Armia Francuska prowadziła działania ofensywne na prawie całym kontynencie, staczając wiele bitew z wojskami koalicji. Na Łuku Triumfalnym wyryto nazwy 158 miejscowości, pod którymi miały miejsce starcia. Wśród nich znalazło się pięć takich, które obecnie znajdują się na terenie Polski. Upamiętnione zostało zdobycie Wrocławia (1806), oblężenie Gdańska (1807) oraz bitwy pod Ostrołęką, Pułtuskiem i Lidzbarkiem Warmińskim.
To nie jedyne nawiązania do naszego kraju znajdujące się na najsłynniejszym łuku Paryża. Na jego ścianach znalazły się też nazwiska 660 dowódców, którzy służyli Francji. Nie zabrakło wśród nich Polaków, którzy przecież przeszli z Napoleonem cały szlak bojowy. Uhonorowany został marszałek książę Józef Poniatowski oraz generałowie – Chłopicki, Dąbrowski, Kniaziewicz, Łazowski, Sułkowski oraz Zajączek. Podobnie jak miejsca bitew, ich nazwiska zostały zapisane fonetycznie, co znacznie utrudnia identyfikację.
Łuk Triumfalny otoczony jest przez sto kamiennych słupków, które symbolizują Sto Dni Napoleona, w których czasie uciekł z wygnania na Elbie i jeszcze raz próbował poderwać Francję do walki.
Pod Łukiem Triumfalnym wmurowane zostały dwie metalowe tablice. Na pierwszej z nich upamiętniono proklamację Trzeciej Republiki dnia 4 września 1870 roku. Na drugiej wyryto słowa słynnej przemowy generała de Gaulle z 18 czerwca 1940 roku. Po upadku Francji wygłosił on apel do rodaków zagrzewający ich do dalszej walki z niemieckim okupantem.
Grób Nieznanego Żołnierza
Po zwycięskim zakończeniu pierwszej wojny światowej Francuzi stworzyli pod Łukiem Triumfalnym Grób Nieznanego Żołnierza, przy którym zawsze płonie znicz. Upamiętnia on poświęcenie wszystkich bezimiennych żołnierzy, którzy polegli, walcząc za ojczyznę. Każdego roku, w dniu 11 listopada – w rocznicę zakończenia wojny – przy pomniku odbywa się uroczystość na ich cześć. Z kolei w dniu 14 lipca podczas Święta Narodowego Francji (dnia szturmu na Bastylię) na Polach Elizejskich odbywają się wojskowe parady, które przechodzą obok Łuku Triumfalnego.
Od ponad 200 lat Łuk Triumfalny zajmuje ważne miejsce w sercach Paryżan i wszystkich Francuzów. Początkowo jako powód wdzięczności i imperialnej dumy z odniesionych zwycięstw, a po pierwszej wojnie światowej również miejsce zadumy i pamięci żołnierzy poległych za ojczyznę. Stopniowo monument wrósł w krajobraz miasta, stając się obok Luwru i wieży Eiffela jednym z jego najważniejszych zabytków. Obecnie jest obowiązkowym miejscem do odwiedzenia podczas pobytu w stolicy Francji – tylko w 2022 roku przyciągnął prawie trzy miliony gości z całego świata.
Zobacz również:
