Akropol ateński – wszystko, co musisz o nim wiedzieć

Akropol ateński jest najbardziej rozpoznawalnym na całym świecie zabytkiem Grecji. Odwiedzany jest przez miliony turystów rocznie, wpisany na listę UNESCO, a jego monumentalne budowle od tysiącleci górują nad miastem Ateny. W poniższym artykule poznamy jego burzliwe dzieje, twórców i budowle, które wchodzą w jego skład.

Nie tylko jeden Akropol

Nie wszyscy zdają sobie sprawę z tego, że w Grecji istnieje nie tylko jeden, najsłynniejszy Akropol. Przekładając to słowo na język polski – akropolis to górne miasto. Nazywano tak obronną i reprezentacyjną część wielu starożytnych osad. W jej skład wchodziła nie tylko umocniona siedziba lokalnego władcy, ale też świątynie, pałace i liczne dzieła sztuki rzeźbiarskiej. Pierwsze akropole pojawiły się w miastach kultury mykeńskiej w drugiej połowie II wieku p.n.e. W późniejszym okresie posiadały je także Teby, Mykeny, Pergamon, Argos czy Korynt.

Najbardziej znany Akropol położony jest na wapiennym wzgórzu górującym nad Atenami. Na powierzchni około 30 tysięcy metrów kwadratowych znajdują się liczne budowle z różnych okresów historycznych, w tym najsłynniejsze – Partenon, Propyleje czy Teatr Dionizosa.

Z najsłynniejszym Akropolem przez wieki

Historia tego miejsca jest odzwierciedleniem burzliwej historii Grecji – od Starożytności, aż pod najbardziej współczesny okres. To historia wspaniałych dokonań architektów i rzeźbiarzy, bohaterów licznych wojen, wyznawców różnych religii, a także zwykłych rabusiów i niszczycieli.

Pierwsi osadnicy i okres Mykeński

Pierwsi osadnicy pojawili się tu już w okresie neolitu (4500-3000 p.n.e.) i epoki brązu (3500-1200 p.n.e.). Ich budowle oczywiście nie dotrwały do naszych czasów, ale z wykopalisk wiadomo, że należał do nich pałac pierwszych władców i domy bogatszych mieszkańców. Górujące nad miastem wzgórze stało się idealnym miejscem obronnym, szczególnie że znajdowało się na nim ujęcie wody pitnej.

Kolejny pałac został wzniesiony już w okresie mykeńskim (1600-1100 p.n.e.). W XIII w. p.n.e. powstał też mur o długości 760 metrów okalający wzgórze. Zbudowano go z surowych kamieni dopasowanych do siebie, a jego elementy przetrwały jako część budowli z późniejszych epok.

Okres pierwszego rozkwitu i wojny perskie

Pierwszy rozkwit Akropolu przypada na lata panowania Pizystrata (561-527 p.n.e.). W tym okresie umocnił się kult poświęcony bogini Atenie – opiekunce miasta. Ustanowiono święto ku jej czci – Panatenaje. Ateny rozwijały się dynamicznie. Powstała Stara Świątynia, sanktuarium Artemidy Brauronii i pierwsze Propyleje. Z tego okresu zachowało się wiele zabytków, między innymi fragmenty rzeźb z frontonów poprzednika Partenonu czy wotywnych posągów kobiecych.

W czasie wojny z Persami miasto zostało zniszczone i zrabowane. W późniejszym okresie już po zwycięstwie w słynnej bitwie pod Maratonem, Grecy ku czci jednego z bohaterskich dowódców – Kallimacha – wznieśli na Akropolu pięciometrową kolumnę z posągiem Nike. Wzgórze otoczyły też dwa nowe mury – Temistoklesa od północy i Kimona od południa.

Złoty Wiek Peryklesa

Złoty wiek dla Aten i samego Akropolu przypadł w latach panowania Peryklesa (495-429 p.n.e.). W tym czasie powstały najważniejsze budowle – Partenon, Erechtejon, Świątynia Ateny Nike i Propyleje. Słynny Fidiasz wyrzeźbił wtedy monumentalny posąg Ateny Zwycięskiej z brązu.

Z tego okresu pochodziła też nieistniejąca już Chalkoteka. Był to skarbiec miejski, w którym przechowywano broń, posągi i dzieła sztuki. Znajdował się on na wschód od brauronionu – leja, do którego wtrącano skazanych na śmierć przestępców.

Prace budowlane na Akropolu były częścią szerszego programu finansowanego ze zdobyczy wojennych, który miał na celu umocnienie kultu Ateny i okazanie wdzięczności córce Zeusa za pomoc w zwycięstwie w czasie wojen perskich.

Nowożytny upadek

Niestety, dalsze losy Akropolu to w większości pasmo nieszczęść i aktów wandalizmu. O ile w czasach rzymskich wzgórze nadal miało status sanktuarium, o tyle późniejsi władcy nie obchodzili się z nim już tak łaskawie.

W VI wieku n.e. starożytne świątynie zostały zamienione w kościoły chrześcijańskie. Później Partenon zaczął pełnić funkcję katedry, Erechtejon stał się Kościołem Zbawiciela, świątynia Ateny Nike kaplicą, a Propyleje siedzibą episkopatu.

Z kolei osmańscy zdobywcy w 1458 roku zmienili Partenon w meczet. Podczas oblężenia Aten przez Wenecjan ostrzał z ich okrętów spowodował potężny wybuch amunicji na Akropolu, gdzie stacjonował garnizon armii tureckiej. Eksplozja spowodowała nieodwracalne szkody, zniszczeniu uległo wiele budynków i dzieł sztuki.

To, co pozostało ze wspaniałego dziedzictwa Starożytności, na początku XIX wieku wywiózł do Anglii i sprzedał British Museum Brytyjczyk Thomas Bruce.

Odrodzenie w niepodległej Grecji

Dopiero odzyskanie przez Grecję niepodległości przyniosło Akropolowi lepsze lata. Już w XIX wieku pojawiły się tam pierwsze stanowiska archeologiczne. W 1975 roku zainicjowano na szeroką skalę prace renowacyjne i zabezpieczające, które trwają do dzisiaj.

Najsłynniejszy grecki zabytek został doceniony na międzynarodowym forum w 1987 roku, kiedy to został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Wycieczka po Akropolu Ateńskim

Po tej lekcji historii warto przyjrzeć się samemu Akropolowi i obiektom, które wchodzą w jego skład. Wśród nich znajdziemy przede wszystkim świątynie, posągi, a także budynki o charakterze rozrywkowym, jak choćby teatry.

Partenon

Bez wątpienia najbardziej rozpoznawalny i monumentalny jest Partenon. Ta charakterystyczna świątynia poświęcona została Atenie Pallas. Obraz rzędów marmurowych kolumn w porządku doryckim możemy znaleźć na prawie każdej pocztówce z Aten. Partenon powstał w połowie V w. pn.n.e., a nadzór nad jego budową sprawował sam Fidiasz. Ten doskonały artysta stworzył też rzeźby w świątyni. Budowla ma prawie 70 metrów długości i pełna jest wspaniałych zdobień i płaskorzeźb.

Propyleje

Na wzgórze Akropolu prowadzą Propyleje, czyli zespół bram. Obiekt zbudowano z marmuru, również w porządku doryckim. Jego twórcą był Mnesikles. Centralnym punktem są schody okolone kolumnami. Częścią Propylei jest Pinakoteka, w której wystawiano obrazy.

Erechtejon

Kolejną wielką świątynią Akropolu jest Erechtejon. Zbudowano go w porządku jońskim i poświęcono Erechteuszowi, jednemu z pierwszych władców Aten. Współczesny budynek jest drugim o tej nazwie. Pierwsza świątynia została zburzona podczas wojen perskich i odbudowana w IV wieku p.n.e. Budynek zbudowany jest z trzech połączonych brył. Ciekawostką są kolumny południowego portyku mające kształt kariatyd.

Świątynia Ateny Nike

Również w porządku jońskim zbudowana została mniejsza Świątynia Ateny Nike. Jest ona rówieśniczką Partenonu i Propylejów, a za jej twórcę uważa się Kallikratesa. Wykonano ją z marmuru pentelickiego. Wewnątrz znajdowały się liczne zdobienia i dwa słynne posągi – Ateny Nike oraz Hekate.

Teatr Dionizosa

Imponujące wrażenie musiał w Starożytności sprawiać Teatr Dionizosa, poświęcony bogowi wina i zabawy. W czasach swojej świetności mógł pomieścić 17 tysięcy widzów podziwiających wystawiane sztuki autorstwa Sofoklesa, Eurypidesa, Arystofanesa czy Ajschylosa. Niestety, do dzisiejszych czasów zachowały się jedynie ruiny tego wspaniałego obiektu. Nieopodal znajdował się Odeon Peryklesa będący mniejsza i zadaszoną wersją teatru.

Odeon Heroda Attyka

O wiele lepiej zachowany jest Odeon Heroda Attyka. Ten odkryty teatr zbudowano w 161 n.e. w stylu teatrów rzymskich. Widownia może pomieścić nawet sześć tysięcy widzów. Centrum budowli stanowiła trzykondygnacyjna scena o szerokości 35 metrów. Co ciekawe, doskonała akustyka teatru wykorzystywana jest do dnia dzisiejszego. W Odeonie odbywają się spektakle Festiwalu Ateńskiego. W czasach współczesnych występowali w nim Maria Callas, Montserrat Caballe, Luciano Pavarotti czy Placido Domingo.

Muzeum Akropolu

Będąc na Akropolu Ateńskim, warto odwiedzić znajdujące się w jego pobliżu Muzeum Akropolu. Wystawiane w nim są dzieła sztuki uratowane podczas prac wykopaliskowych na wzgórzu. Wśród nich kariatydy z Erechtejonu, fragmentu fryzu dłuta samego Fidiasza czy metopy z Partenonu.

Akropol – podróż w czasie

Zwiedzenie Akropolu to punkt obowiązkowy każdej wycieczki do stolicy Grecji. To miejsce to nie tylko atrakcja turystyczna, ale i dziedzictwo kulturowe i kolebka europejskiej cywilizacji. Wspaniałe budowle poświęcone bogini Atenie, pozostałości antycznej cywilizacji i rzeźby wielkich mistrzów zachwycą każdego odwiedzającego.

Zwiedzanie tego miejsca jest jak wycieczka do świata greckich mitów. Można w nim na każdym kroku spotkać bogów i starożytnych herosów toczących ze sobą nieustanne zmagania. Poczuć się jak w antycznym teatrze podczas premiery sztuki największych greckich dramaturgów. Czy wreszcie stojąc na szczycie wzgórza podziwiać panoramę współczesnych Aten, nad którymi od tysiącleci góruje Akropol.

Zobacz również: Zakazane Miasto w Pekinie – historia i ciekawostki | Katedra Saint-André w Bordeaux