Według architekta Aldo van Eyck’a (1918-1999), miasta które nie są dostosowane do potrzeb dzieci, nie mogą być uznane za miasta o prawidłowym systemie rozwoju. Twórca holenderskiego strukturalizmu postulował stworzenie w miastach odpowiednio zbalansowanej relacji pomiędzy strukturą budynków a strukturą społeczną. Jego podejście stanowiło zaskakujący jak na te czasy kontrast dla anonimowej tkanki architektury gropiusowego funkcjonalizmu czy miesowskiej teorii architektury przestrzeni uniwersalnej, w pełni poddanych konsumpcjonizmowi, który zdewaluował wzorce oraz standardy witruwiańskiej triady trwałości, użyteczności i piękna.
Tezuka Architects w cyklu Mistrzowie Architektury
W tym samym okresie, w zupełnie innej części świata, rodził się metabolizm, będący japońską odmianą strukturalizmu van Eyck’a. Twórcy tego rewolucyjnego nurtu – Kenzo Tange, czy Kisho Kurokawa – odwoływali się do sposobu funkcjonowania w przyrodzie organizmów żywych, co stanowiło nowy sposób postrzegania kreowanej tkanki architektonicznej jako struktury ożywionej, przeplatającej się z filozofią tajemnicy funkcjonowania ludzkiego umysłu.
Zmaterializowaną formę tej sztuki projektowania prezentują współcześnie Takaharu Tezuka i Yui Tezuka, założyciele pracowni Tezuka Architects. 24 września 2020 roku, gościli oni w ramach cyklu Mistrzowie Architektury, inaugurując jesienną edycję wykładów o architekturze i przestrzeni miejskiej, organizowanych przez katowicki oddział Stowarzyszenia Architektów Polskich. Spotkanie on-line z Japończykami było częścią międzynarodowej, interdyscyplinarnej konferencji „Senses in Architecture, Urban Landscaping and Design” – SAUL 2020.
Pracownia Tezuka Architects tworzy architektoniczną jakość w oparciu o dogłębne poznanie potrzeb użytkowników i zwrócenie się ku pierwotnym wartościom, najbliższym ludzkiej świadomości i egzystencji. Zgodnie z ich filozofią projektową, społeczeństwo ludzkie to proces życiowy w ujęciu “ciągłego rozwoju od atomu do mgławicy”. Kreacja i rozwój technologii są przejawami życia ludzkiego, jako proces niezbędny dla odnowy i wzrostu.
Tezuka Architects i unikalna metoda projektowania
Podczas swojego wykładu, japońscy architekci przedstawili sposób w jaki docierają do najgłębszych potrzeb użytkowników, począwszy od struktur funkcji mieszkaniowej po obiekty przeznaczone dla dzieci. Unikalna metoda projektowania opiera się na spajaniu istotnych składowych architektonicznej idei, z uwzględnieniem wiedzy socjologicznej i antropologicznej, tworząc harmonijną całość z kontekstem miejsca. Ich realizacje cechuje troska o środowisko, świadomość limitu zasobów naturalnych, rozsądne finansowanie projektu, odpowiedzialność społeczna, a także solidne rzemiosło. Etos dojrzałości ma dla pracowni Tezuka Architects istotne znaczenie. Aby przedstawić go bliżej polskim miłośnikom architektury, Takaharu i Yui Tezuka zaprezentowali kilka wybranych projektów.
Spotkanie z cyklu Mistrzowie Architektury poprowadzili Justyna Boduch oraz Wojciech Fudala z zarządu katowickiego oddziału SARP. Towarzyszył im gość specjalny – dr Małgorzata Kądziela – adiunkt jednostki Humanistycznej Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach i główna organizatorka konferencji SAUL 2020. Wykład rozpoczął się od zaprezentowania filozofii porozumienia pomiędzy architektem a przyszłym użytkownikiem. Jako przestrzeni zamkniętą najbliższą ludzkiej świadomości, Japońscy architekci podali przykład domu rodzinnego. To właśnie obecność ludzi współzamieszkujących daną jednostkę, nadaje jej indywidualny charakter.
Projekt “Roof House”
Projekt “Roof House” jest zmaterializowaną formą wewnętrznych potrzeb, tradycji i przyzwyczajeń rodziny, której głównym miejscem spotkań i celebracji wspólnych posiłków, a także oddaniu się rodzinnemu ciepłu i refleksji jest dach. Architekci zdecydowali się stworzyć formę, która precyzyjnie odpowiada potrzebom użytkowników. Dach wieńczy parterową strukturę domu, a dostęp do niego jest zapewniony z każdej wydzielonej przestrzeni mieszkalnej. W pokojach znajdują się Umożliwiają to świetliki z drabiną, zlokalizowane w każdym z pokoi. Tworzy się przestrzeń otwarta, pełna przenikających się kontrastów, a jednak nie przytłaczająca i dająca poczucie przestrzeni kameralnej.
Na dachu znajdują się kuchnia i jadalnia z dużym stołem, skłaniająca do dzielenia chwili i celebracji posiłku z najbliższymi. Awangardowe podejście do formy domu mieszkalnego wzbudziło liczne kontrowersje, dotyczące sensowności nadania nowej funkcji elementu konstrukcyjnemu, jakim jest przecież dach. Wielu krytyków architektury wątpiło w możliwość wykorzystania tej przestrzeni. Podczas wykładu, Takaharu Tezuka odpowiadał jednak: “To co zakazane, smakuje lepiej”.
Dach zazwyczaj jest postrzegany jako strefa techniczna, jednak spoglądając przez pryzmat dziecka, jest “nieosiągalną” wyżyną i daje poczucie bezpieczeństwa, “będąc czymś ponad”. Konstrukcja ma zachowany niewielki spadek w kierunku malowniczej doliny, otwierając się na nieograniczony krajobraz prowincji.
Architektura zorientowana na funkcję
Opowiadając o swoich projektach, Takaharu i Yui Tezuka podkreślali istotę tworzenia architektury nie tylko zorientowanej na konkretną funkcję, lecz generującej integralną z nią przestrzeń publiczną, bogatą w zieleń i o elastycznym charakterze. Organizm architektoniczny w ich ujęciu filozoficznym powinien być nieoczywisty. Ukończone w 2007 roku przedszkole Fuji Kindergarten to jednokondygnacyjny obiekt o owalnym kształcie, który wprost zachęca dzieci do zabawy i interakcji, poprzez przełamywanie barier fizycznych związanych ze sztywnymi zasadami wczesnej edukacji.
Organiczna, miękka forma jest najbliższą geometrią głębokiej świadomości umysłu dziecka. Pobudza kreatywność wykorzystania przestrzeni, daje poczucie niezależności, a także zachęca do niekonwencjonalnego wykorzystania czasu zabawy, czasu eksploracji i czasu edukacji. Swoboda przemieszczania się i interpretacji formy jest nieograniczona. Obiekt przenika się w sposób dosłowny z zieloną tkanką drzew, które zostały uwzględnione w projekcie, jako jego integralna część, wyrastające wprost z wnętrza klas. Bujne zielone korony wybijają się ponad użytkowy, eliptyczny dach.
Dostęp do światła naturalnego oraz swobodny kontakt z naturą i zielenią
Japońscy architekci podkreślali, że niezwykle istotnym aspektem projektowanych obiektów jest dostęp do światła naturalnego oraz swobodny kontakt z naturą i zielenią. Obie te wartości są kluczowe dla zachowania balansu psychicznego użytkowników. Struktura przedszkola została zaprojektowana tak, by była w pełni otwarta poprzez zastosowanie na elewacji przesuwnych ścian kurtynowych.
Architekci poruszyli w tym projekcie również inne ważne kwestie dotyczące elastyczności przestrzeni, tak aby korespondowała z użytkownikiem o indywidualnych potrzebach, jak również docierała do grup, zapewniając dynamikę formy i multifunkcjonalność. Obiekt jest pozbawiony barier wewnętrznych, podziału klas i przestrzeni. Takaharu Tezuka odwoływał się w tym zabiegu do obserwacji obcowania z nieokiełznaną naturą dżungli, której szumy i dźwięki dają poczucie bezpieczeństwa, wbrew pozorom nie tłumiąc koncentracji i skupienia. Cisza powoduje niepokój, podczas gdy naturalny hałas tła stymuluje wsłuchanie się w dźwięki własnego organizmu. Mała architektura zastosowana w obiekcie pobudza jej użytkowników do interakcji.
Analogiczne podejście do tworzenia nowej tkanki miejskiej, w kontekście przenikania się kontekstu natury oraz nowej formy architektonicznej japońska pracownia zaprezentowała również w obiektach o funkcji komercyjno-produkcyjnej, a więc takiej, która zazwyczaj jest pominięta w kategorii estetyki i twórczych poszukiwań. Obiekt Tomioka Chamber of Commerce and Industry to projekt rewitalizacji tradycyjnego sklepu z kimonami, jako dziedzictwo kulturowe ośrodka Tomioka. Prawdziwa wartość konstrukcji drewnianej polega na tym, że zapewnia ciągłość szczegółów od konstrukcji aż do mocowania.
Architekci chcieli zwrócić uwagę na autentyczność obiektu w kontekście lokalnej tradycji, ale również wydobyć wartość przemijania. Stąd zastosowanie drewna – materiału, który nie starzeje się, dojrzewa, i nabiera charakteru. Pozostawiając zachowaną strukturę Domu Handlowego, projektanci usztywnili ją częściowo stalowymi elementami, obrazując ciągłość ewolucji rzemiosła. Dynamika geometrii obiektu wywodzi się z tradycyjnej formy konstruowania kalenic i jako zasada powielana jest w każdej skali – od całego obiektu, aż po skalę użytkową wbudowanych mebli.
Tezuka Architects i Natural Science Museum
Kolejnym z przedstawionych obiektów było Natural Science Museum. Na jego podstawie, japońscy projektanci opowiedzieli o budowaniu niedopowiedzeń w zmaterializowanej formie. W projekcie muzeum zobrazowali zmienność sezonową i różnorodność dłuższych cykli rozwojowych. Obiekt tworzy spójną tkankę z lokalnym kontekstem, subtelnie się z nim przenikając. Charakterystycznym elementem jest rura ze stali corten o długości 120 m, zaprojektowana tak, aby wytrzymać nacisk 1000 kg/m², co w praktyce umożliwia obserwację życia pod 4-metrowym śniegiem. Spacerując po budynku, zwiedzający doświadcza światła i kolorów pod różnymi warstwami śniegu od 4 m do 30 m nad ziemią.
Pracownia Tezuka Architects wymyka się zasadom czystego funkcjonalizmu, czy uniwersalności form, angażując w pracę projektową lokalnych artystów, którzy nadają architekturze wartość dodaną. Powstają w ten sposób obiekty zorientowane na integrację społeczną, jak np. Tokamachi Industry and Crafts Center Ikote. Dwukondygnacyjna forma, o drewnianej dynamicznej strukturze stworzona została w kolaboracji z artystami. Budynek ewoluuje poddając się zmienności żywiołów natury i transformuje będąc w pełni elastyczną formą, poddaną aranżacji i nadaniu funkcji przez swoich użytkowników. W swoich projektach, Takaharu i Yui Tezuka pozostawiają pełną wolność i swobodę interpretacji, podążając za ideą zacierania granic. “Ta sama forma może być skonsumowana zupełnie inaczej, w zależności od odbioru” – podkreślał podczas wykładu Takaharu Tezuka.
Prezentując przykłady swoich realizacji, Yui Tezuka i Takaharu Tezuka zwracali szczególną uwagę na projektowanie z poszanowaniem dla kultury i tradycji. Główną inspiracją dla ich procesu twórczego jest rodzina. Poszukiwanie balansu pomiędzy tym, co zbadane a innowacjami i wyzwaniami współczesności skłania do odnajdywania pierwotnych i ponadczasowych potrzeb, jak choćby dostęp do naturalnego środowiska. Nie zawsze prezentuje się ono w perfekcyjnej formie i właśnie takiej naturalnej niedoskonałości poszukują w swojej architekturze założyciele Tezuka Architects.
Autor: Julia Wilkosz
