Na skraju Śródmieścia Warszawy, w cieniu wielowiekowych drzew, powstała wyjątkowa przestrzeń, w której przeszłość splata się z teraźniejszością, a pamięć odnajduje swój materialny kształt. Park Pamięci na terenie Cmentarza Żydowskiego przy ul. Okopowej to miejsce symbolicznych upamiętnień zmarłych, z których los wielu był tragiczny, związany z Holokaustem, ale także tych, których groby nie zachowały się lub znajdują się poza Polską. Co kluczowe, upamiętnienia są fundowane indywidualnie przez rodziny i bliskich zmarłych, co nadaje intymny i osobisty wydźwięk tej przestrzeni.
To kameralne założenie, stworzone przez architektów Macieja Szpalerskiego, Karola Dzika i Krzysztofa Matuszewskiego z pracowni Archiworks, jest współczesną interpretacją miejsca zadumy. Architektura splata się tu z naturą, a przestrzeń pozwala na refleksję i godne upamiętnienie bliskich.
Przestrzeń pamięci i symboliczne upamiętnienia
Na obszarze 1800 m² rozmieszczono ponad sto postumentów z białego betonu architektonicznego, na którym zawisły symboliczne tablice upamiętniające. W otoczeniu bujnej zieleni każda z nich stanowi osobny ślad pamięci, ale jednocześnie współtworzy większą narrację.
Oprócz indywidualnych upamiętnień, w Parku znajdują się także symboliczne pomniki, Pomnik Pamięci Dzieci – Ofiar Holokaustu oraz pomnik Janusza Korczaka. Na jego terenie mieści się również grób bezimiennych ofiar znalezionych w gruzach Muranowa, a tuż obok pochowano Torę – ostatni udokumentowany pochówek Ksiąg w Polsce.
Projektowanie przestrzeni z szacunkiem dla historii
Projekt czerpie z symboliki macew – tradycyjnych nagrobków żydowskich. Postumenty mają minimalistyczną formę, a ich subtelne detale – jak pas czarnego granitu – nawiązują do rytualnego żydowskiego stroju modlitewnego. Idea parku nawiązuje do założenia w Yad Vashem, gdzie upamiętnienia wkomponowano w starannie zaprojektowaną przestrzeń zieloną.
Tworzenie Parku Pamięci wymagało ogromnej wrażliwości oraz współpracy z przedstawicielami Gminy Wyznaniowej Żydowskiej, rodzinami upamiętnionych osób oraz konserwatorem zabytków. W trakcie prac natrafiono na pozostałości dawnych budowli i historyczne ścieżki, co wymusiło subtelne korekty w układzie przestrzeni.
Naturalna harmonia i możliwość rozbudowy
Zastosowanie nowoczesnych prefabrykatów pozwoliło optymalizować koszty oraz zapewnić możliwość przyszłej rozbudowy Parku. Dobór rodzimych gatunków roślinnych – w tym niskich roślin okrywowych, krzewów i drzew – sprawił, że całość harmonijnie wpisuje się w krajobraz cmentarza, podkreślając jego unikalny charakter. Dobór odpowiednich gatunków roślin i realizację zieleni zapewniła firma Proscape Architektura Krajobrazu.
Pamięć, cisza i kontemplacja
Park Pamięci to nie tylko architektura, ale przede wszystkim przestrzeń, która pomaga pielęgnować wspomnienia i daje szansę na ciche pożegnanie. To miejsce, które szanuje przeszłość, a jednocześnie pozwala iść dalej – z pamięcią i nadzieją.
Park został zrealizowany przez Fundację Dziedzictwa Kulturowego z funduszu wieczystego dofinansowanego przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowe.
Zobacz również:
- Białobrzeskie Centrum Kultury „Białe Brzegi” – architektura i funkcja
- Dom Turka w Augustowie jako Dom Pamięci Obławy Augustowskiej
