Bauhaus to jeden z najbardziej wyróżniających się i wpływowych stylów artystycznych XX wieku. Ruch artystyczny Bauhaus stanowczo odcinał się od zamiłowania do dekoracji i drobiazgu z poprzedniego wieku, stawiając zamiast tego na przestrzeń, minimalizm i prostotę. Pomimo koncentracji na wystroju wnętrz, designie i architekturze, w szeregach szkoły znalazło się wielu słynnych malarzy, takich jak Paul Klee czy László Moholy-Nagy. Słowo „Bauhaus” używane dzisiaj jest bardzo często w dyskusjach, jednak rzadko umyka jego prawdziwe znaczenie. Czym tak naprawdę wyróżnia się ten styl, jaką ma historię i znaczenie dla świata architektury i designu oraz do czego nawiązywała nazwa Bauhaus?
Bauhaus – historia i założyciele
Historia Bauhausu zaczyna się zaraz po I wojnie światowej, czyli w 1919 roku. Jednakże już wcześniej pojawiały się ruchy postulujące podobne zasady i estetykę. Za projekt architektoniczny, stanowiący zapowiedź przełomu w myśli architektonicznej, jakim był styl Bauhaus, uznawana jest Fabryka Fagus. Została ona zaprojektowana w latach 1911-1914 między innymi przez założyciela szkoły Waltera Gropiusa. Fabrykę Fagus cechuje prosta bryła oraz duża ilość szklanych elementów.
Fabryka została zbudowana tak, aby pasażerowie pociągu mogli podziwiać ją, podróżując znajdującą się obok linią kolejową. Jednak najbardziej fascynującym elementem tej fabryki jest sposób, w jaki osiągnięto efekt jasnych wnętrz. Walter Gropius wykorzystał do tego poziome, a nie pionowe okna, dodatkowo zwiększając ich długość w kątach fabryki oraz wysokość na ostatnim piętrze. Efekt, który udało mu się osiągnąć, nazwał „eteryzacją”. Fabryka została wpisana na światową listę Unesco w 2011.
Powstanie Bauhausu
Niemcy w 1919 roku były biednym krajem zniszczonym wojną. Aby go odbudować, trzeba było odrzucić znane metody projektowania budynków i wnętrz, zastępując je bardziej ekonomicznymi metodami, jednocześnie nie porzucając przy tym artystycznego zapału.
Mistrzowie Bauhausu, na czele z Walterem Gropiusem, szukali sposobu na połączenie sztuki i estetyki wraz z wymaganiami przemysłu oraz funkcjonalności. Samą nazwę Bauhaus należy rozumieć jak zwrot ku tradycji. Nazwa Bauhaus nawiązywała bowiem do niemieckiego „Bauhütte”, średniowiecznej organizacji budowlanej zapewniającej przestrzeń do pracy i rozwoju murarzom, kamieniarzom, szklarzom oraz innym rzemieślnikom, pracującymi w branży. Styl ten nie miał bowiem być niczym nowym. Zamiast tego założenia Bauhausu były wizją odbudowy rzemiosła po rewolucji przemysłowej i połączenia go wraz ze sztuką i architekturą, zapewniając przy tym sposób na odtworzenie i wejście w nowoczesność.
Kim byli założyciele Bauhausu?
Walter Gropius
W latach 1919-1928 pierwszym dyrektorem Szkoły był jej założyciel, Walter Gropius, który skutecznie doprowadził do połączenia akademii sztuk pięknych ze szkołą rzemiosła artystycznego. W tym okresie współzałożył również grupę architektów awangardowych Der Ring, wraz z Ludwigiem Mies van der Rohe. Wraz z rozwojem narodowego socjalizmu Gropius musiał emigrować wraz z innymi mistrzami bauhausu, jednak na zawsze pozostał wierny swojej wizji.
Hannes Meyer
Kolejnym dyrektorem był Hannes Meyer, któremu udało się utrzymać pozycje przez dwa lata. Szwajcar uzyskał rok wcześniej tytuł Mistrza Architektury w szkole Bauhaus w Dessau. Jego zdaniem ruch odeszł od początkowej, funkcjonalnej i przeznaczonej dla wszystkich warstw społecznych wizji i sposobu działania. Jego poglądy, podsumowane lubianym przez niego powiedzeniem „Potrzeby, a nie luksusy” wpłynęły na reformy wprowadzane w sposobie i przedmiotach nauczania, jak i w samym warsztacie. Po dwóch latach został jednak zwolniony za komunistyczne poglądy.
Ludwig Mies van der Rohe
Ostatnim dyrektorem szkoły był Ludwig Mies van der Rohe. Za jego czasów Bauhaus rozwinął się w kierunku architektury, jak i sztuki. Niestety okres jego działania na tej pozycji przypada również na rozwój narodowego nacjonalizmu w Niemczech, wraz z tym zamknięcia szkoły z powodu konfliktu politycznego w roku 1933.
Czym charakteryzuje się styl Bauhaus?
Poza poznanym wcześniej zwrotem „Potrzeby zamiast luksusu” innymi sztandarowymi hasłami stylu są „mniej znaczy więcej” i „forma wynika z funkcji”. Podstawową zasadą Bauhasu jest zacieranie różnicy między artystą i rzemieślnikiem. Sam Gropius w swoim manifeście pisał, że jego celem jest stworzenie rzemieślniczej gildii, która zakończy oparty na różnicach klasowych podział między rzemieślnikiem a artystą.
W stylu Bauhaus to forma podąża za funkcją, nie odwrotnie. Mimo tego architektura Bauhausu zapewnia miłe doznania estetyczne. Udaje jej się to poprzez proste, geometryczne kształty, dużą ilość światła i neutralne kolory.
Na koniec warto zauważyć, że Bauhaus nie boi się wykorzystywania surowych i szorstkich surowców w designie, jak i architekturze, pozostawiając je w swojej jak najmniej przetworzonej formie i korzystając z nich w ekonomiczny sposób.
Bauhaus we wnętrzach – czym się charakteryzuje?
Gropius uważał, że najważniejszym celem w projektowaniu wnętrza mieszkania jest dostosowanie go do potrzeb osoby w nim zamieszkującej. Kluczową rolę w takim mieszkaniu miał grać dostęp do słońca, naturalna zieleń, oraz przestrzeń. Jest to jeden z powodów, dla którego ta szkoła kładła tak duży nacisk na minimalizm.
Pomieszczenia w tym stylu często podzielone są optycznie, zapewniając mieszkańcom wiele wolnego miejsca. Dodatkowo ważną cechę stanowią duże okna oraz przeszklone przestrzenie. Bauhaus, jako styl wnętrzarski, ceni sobie również geometryczne meble, które jednocześnie spełniają funkcję dekoracyjną i użytkową. Pomieszczenie uzyskuje w tym stylu więcej przestrzeni poprzez użycie jasnych kolorów farb na ścianach. Często pojawiają się również akcenty kolorystyczne.
Kolejnym elementem stylu Bauhaus jest swoistego rodzaju kult nauki, który nie tylko oznacza ciągłe poszukiwania nowych surowców i technik, które można wykorzystać do poprawy jakości ludzkiego życia, ale również długą historię tworzenia prototypów.
Na koniec warto zauważyć, że Bauhaus nie boi się wykorzystywania surowych i szorstkich surowców w designie, jak i architekturze, jednocześnie wykorzystujące je w ekonomiczny i oszczędny sposób.
Meble a styl Bauhaus
Funkcjonalność i prostota to najbardziej pożądane cechy mebli nurtu Bauhaus.
Jednym z najbardziej znanych designerskich projektów epoki Bauhausu było „Wassily Chair”, stworzone w latach 1925-1926 przez urodzonego na Węgrzech architekta i designera Marcela Breura. Inspiracją dla tego wyjątkowego mebla była przejażdżka rowerem, podczas której zastanawiał się nad możliwością wykorzystania jego kierownicy do stworzenia czegoś zupełnie nowego.
Designer wykorzystał za podstawę dla swojego pomysłu fotel klubowy, zminimalizował go potem do absolutnego minimum, zostawiając tylko metalowy szkielet z dodatkiem skóry. Nazwa wzięła się od imienia przyjaciela architekta, Wasiliego Kandinskiego, który był zachwycony odważnym designem mebla.
Innym fascynującym projektem jest „Nesting Tables”, stworzony przez Josefa Albersa. Każdy ze stołów wykonany jest z solidnego drewna dębowego oraz bukowego. Wyróżniają się one elastycznością oraz prostotą, stanowiąc idealny dodatek do funkcjonalnego wnętrza w stylu Bauhaus.
Czyli jak to ma wyglądać? – najpopularniejsze budowle stylu Bauhaus
Pierwszym budynkiem zaprojektowanym w tym stylu jest Haus am Horn, położony w Weimarze i zbudowany na premierową wystawę Bauhausu w 1923 roku. Budynek ten przedstawia sposób patrzenia na życie i społeczne funkcjonowanie ludzi w przyszłości przez szkołę Bauhaus.
Cechuje go prosta, sześcienna forma i płaski dach, wykonany głównie stali i betonu. Zastosowanie tych raczej prostych i tanich materiałów związane było z wciąż świeżą raną na niemieckiej psychice po I wojnie światowej. Pośrodku budynku znajduje się salon, stanowiący centrum, od którego rozchodzą się prawie symetrycznie inne pokoje.
Architekt odpowiedzialny za Haus am Horn zaprojektował dom dla małej robotniczej rodziny, nieposiadającej na tyle środków, aby zatrudnić służbę. Miała ona za to do dyspozycji nowoczesne media oraz urządzenia podnoszące jakość życia. Dom został umieszczony na liście światowego dziedzictwa UNESCO w roku 1996.
Choć Bauhaus swój największy wpływ odcisnął na architekturze i designie Niemiec, to przykłady architektury w tym stylu możemy znaleźć na całym świecie. W amerykańskim stanie Massachusetts, możemy spotkać dom samego twórcy Bauhausu. Projekt powstał w 1937 roku wraz z przeprowadzką Gropiusa do Stanów Zjednoczonych, gdzie miał zostać profesorem na Harvardzie.
Dom mistrza Bauhausu łączy w sobie nowoangielskie tradycje, przykładowo bawiąc się różnymi, tradycyjnymi, materiałami takimi jak: drewno, cegła czy kamień polny, jednak nadając im formy zgodnie z postulatami bauhausu, tworząc przestronne przestrzenie, które przyciągają oko geometrycznymi kształtami. Mimo architektonicznego geniuszu i umiejętnego wprowadzenia budynku w otoczenie nie każdy sąsiad docenił „Gropius House”. Zdaniem sąsiada Gropiusa, Jamesa Louda domy mistrzów bauhausu wytrącały sąsiedztwo z harmonii stylu kolonialnego, dodatkowo, uważał on, że wyglądają jak kurniki! Jak widać, mimo ogromnego wkładu w architekturę, nie każdy potrafił docenić idee Bauhausu.
Bauhaus i architektoniczne odrodzenie międzywojennej Polski
Polska po I wojnie światowej stanowiła podatny grunt dla nowatorskich wizji z wielu dziedzin, w tym dla architektury. Architektami, którzy przynieśli Bauhaus i funkcjonalizm do Polski było małżeństwo Szymona i Heleny Syrkusów. Szymon Syrkus studiował architekturę za granicą, a następnie wrócił do Polski, dołączając do awangardowej grupy Blok, charakteryzującej się wizją sztuki powiązanej z rozwojem technologicznym i produkcją masową.
Projektował tam budynki mieszkalne jako architekt. Wraz z rosnącymi różnicami poglądowymi w Bloku, Szymon odszedł od niego i założył własną grupę Praesens, do której należała przyszła miłość jego życia – Helena. Nie działali oni tylko jako architekci, ale również jako teoretycy w swojej dziedzinie. Najwybitniejszym ich dziełem jest opublikowana w 1931 roku „Masowa produkcja mieszkań”, która stanowi deklarację potrzeby zindustrializowania mieszkalnictwa. W latach 1934-1938 zrealizowali projekt osiedla mieszkaniowego, składającego się z sześciu bloków, przypominające funkcjonalne osiedle mieszkaniowe w Törten, w Dessau- jednym z dwóch najważniejszych dla Bauhausu miast.
Styl Bauhaus dziś
W 1919 roku Bauhaus zmienił sposób, w jaki podchodzi się do architektury. Wydawać by się mogło, że spora ilość wewnętrznych i zewnętrznych problemów pojawiających się przez całość krótkotrwałej egzystencji szkoły, że jej oddziaływanie rozmyje się w odmętach historii. Wręcz przeciwnie! Bauhaus to prąd, który nawet dziś można dostrzec w popularnych stylach wnętrzarskich, takich jak np. industrialny. Możemy śmiało powiedzieć, że misja Gropiusa, czyli wykształcenie nowego architekta, jak i nowej architektury, powiodła się. Dzisiaj architekt nie jest ani rzemieślnikiem, ani artystą, a harmonijną syntezą. A architektura nie dzieli się na dwa obozy funkcji i formy, a łączy je w subtelny i pozytywny dla społeczeństwa sposób.
Zobacz również:
