Zaha Hadid – architektka-celebrytka. Brytyjska architekt urodzona w Iraku, znana z radykalnych projektów dekonstruktywistycznych. Pierwsza kobieta, która zdobyła w 2004 Nagrodę Pritzkera. Kim była i jaki wpływ wywarła na światową architekturę? Zachęcamy do lektury.
Zaha Hadid – początek drogi do wielkości
Zaha Mohammad Hadid urodziła się w 1950 roku w stolicy Iraku – Bagdadzie. Jej rodzina należała do klasy wyższej. Ojciec, Muhammad al-Hajj Husayn Hadid był zamożnym przemysłowcem i adwokatem. Udało mu się zostać ministrem finansów po upadku irakijskiej monarchii. O innych członkach rodziny można powiedzieć, że byli „wolnymi duszami” – matka była artystką a brat pisarzem. Doskonałe warunki do rozwoju oraz wycieczki do starożytnych miast rozwinęły w niej pasję do architektury.
Edukacja na światowym poziomie
W latach 60. Zaha Hadid uczyła się w rozwiniętych europejskich krajach takich jak Anglia czy Szwajcaria. Następnie studiowała matematykę na uniwersytecie Amerykańskim w Bejrucie, a w 1972 poleciała do Londynu, aby studiować w Architectural Association School of Architecture. Była tam uznawana za osobę oryginalną, kreatywną i wychodzącą poza schematy. Jej mistrzowie – najwybitniejsi architekci tamtych lat, opisywali ją w ten sposób: „Nazywaliśmy ją wynalazczynią 89 stopni. Nic nigdy nie było pod kątem prostym. Zaha miała wręcz spektakularną wizję”.
Jednakże wraz ze skończeniem studiów nie zakończyła się jej współpraca z wykładowcami. W 1977 roku rozpoczęła pracę w niderlandzkim Office for Metropolitan Architecture znajdującym się w Rotterdamie. Tworzyła tam pod bacznym okiem takich mistrzów architektury jak Koolhaas i Zengelhis. To dzięki temu pierwszemu poznała inżyniera architektury Petera Rice’a, który zapewniał jej dużo wsparcia we wczesnych etapach jej kariery.
Własna pracownia – Zaha Hadid Architects
W 1980 roku założyła własną pracownię – Zaha Hadid Architects, która pozwalała urzeczywistniać architektce jej nowatorskie wizje. Okres w historii architektury w który wchodziła, był zdominowany przez postmodernizm. Zaha Hadid jednak nie popłynęła z jego prądem. Jej nowe podejście do modernistycznej architektury wzbudziło duże zainteresowanie i zachwyt.
Pracowała również na wielu uniwersytetach jako wykładowczyni. Początkowo działała w Architecture Association, a następnie w Harvard Graduate School of Design i na uniwersytetach w Cambridge, Chicago czy Hamburgu. Również na polu akademickim udało jej się zabłysnąć, głównie dzięki jej barwnym wykładom i radykalnym projektom, które były publikowane w wielu czasopismach architektonicznych na całym świecie, jednakże pozostały one w większości niezrealizowane. Dlatego też nazywana była „papierową architektą” (ang. paper architect).
Siedzibą Zaha Hadid Architects jest Londyn. Pracownia zajmuje się głównie architekturą, a ich projekty można podziwiać aż w 44 krajach. Tworzą różnorodne budowle – od infrastruktury, poprzez biura dużych korporacji, kończąc na obiektach kultury.
Zaha Hadid – kontrowersje
Zaha Hadid zmarła w 2016 roku. Można powiedzieć, że u szczytu swojej kariery. Ta nowatorska postać była ucieleśnieniem architekta-celebryty. Właśnie dlatego jej projekty są jednymi z najbardziej rozpoznawalnych, jednakże wraz z jej sławą przyszły liczne kontrowersje i skandale. Często przekraczała budżet oraz nie kończyła swoich projektów. Jako kobieta i arabka była outsiderką w świecie architektury.
Za najbardziej kontrowersyjny projekt Zahy Hadid uznaje się stadion zbudowany na potrzeby mistrzostw świata w piłce nożnej w Katarze w 2022 roku. Niemal od początku budowy projektu oskarżano rząd Kataru o łamanie praw człowieka. Pracownicy tymczasowi byli zmuszani do życia w warunkach, które nazwano „współczesnym niewolnictwem”.
Śmierć pół tysiąca ludzi pracujących przy budowie stadionu spowodowało oburzenie wielu środowisk na uczestnictwo architektki w tak wysoce nieetycznym projekcie. Jednakże Zaha Hadid mówiła, że „nic nie może z tym zrobić”. Często była opisywana przez media jako chłodna, bezwzględna i nieugięta.
Pierwsza kobieta z nagrodą Pritzkera
Zaha Hadid była pierwszą kobietą, która uzyskała w 2004 nagrodę Pritzkera, zwaną również architektonicznym noblem. Poza tym ta wybitna architekta uzyskała dwukrotnie najważniejszą nagrodę dla architektów w Wielkiej Brytanii – nagrodę Stirlinga, przyznawaną przez Royal Institute of British Architect.
Jej liczne nagrody obejmują nagrodę Japan Art Association’s Praemium Imperiale za architekturę (2009) oraz Royal Gold Medal for Architecture (2016), najwyższe odznaczenie RIBA. Hadid była również członkiem rady doradców Encyclopedia Britannica (2005-06). W 2012 roku została mianowana Komandorem Orderu Imperium Brytyjskiego (DBE).
Zaha Hadid – architektka jutra
Zaha Hadid nigdy nie tworzyła architektury, która dawałaby jej możliwość wyrażania siebie. Zamiast tego szukała sposobów, dzięki którym mogłaby pomóc rozwiązywać wyzwania i wykorzystywać szanse, które przed ludzkością stawia współczesność. Uważała, że celem architektury jest dążenie do rozwoju społeczeństwa, co miało poskutkować wzrostem kolektywnego, jak i indywidualnego dobrobytu.
Gdy patrzymy na budynki powstałe na podstawie jej projektów i pracowni Zaha Hadid Architects, może zadziwić nas ich rozmach i krzykliwość. Jednakże pomimo swojej bogatej formy, pozostały one wierne funkcjonalistycznym zasadom modernizmu.
Co ciekawe, poza architekturą zajmowała się również designem. Projektowała głównie przedmioty codziennego użytku takie jak np. akcesoria kuchenne.
Kobiecy modernizm – styl „Królowej Krzywizny”
Zaha Hadid nazwana „królową krzywizny”, była osobą uwielbiającą bogaty świat abstrakcyjnej sztuki i zabawę geometrycznymi formami. To kreatywne wykorzystywanie tychże form można uznać za jeden z najbardziej charakterystycznych elementów stylu architektki. Dzięki przemianie sztywnej geometryczności w bryły ciepłe i otwarte, modernistyczny projekt w jej rękach traci typową dla siebie powtarzalność i konwencjonalność.
Jako bezkompromisowa miłośniczka nowoczesności, w swoich projektach uwielbiała wykorzystywać metal i beton. Jednakże jej modernizm charakteryzuje się otwartością na człowieka i otoczenie. Z tego powodu zaczęto kojarzyć ją z architekturą dekonstruktywistyczną.
Heydar Aliyev Center
Baku to stolica Azerbejdżanu i jeden z największych portów na Morzu Kaspijskim. Miasto to tak jak reszta kraju było częścią ZSRR, co silnie wpłynęło na sposób, w jaki rozwijała się tam architektura i urbanistyka. Heydar Aliyev Center to silny przykład próby odcięcia się Azerbejdżanu od swojej komunistycznej przeszłości i wejścia we współczesność. Budynek silnie inspiruje się tradycyjną muzułmańską architekturą, prezentując jej nowoczesną interpretację.
Zbudowany w 2012 roku odzwierciedla nowoczesne aspiracje Azerów. Tworzy relację między przestrzenią wewnętrzną i zewnętrzną. Obie są tak samo publiczne i dostępne dla każdego. Przechodniów zapraszają i kierują wyszukane formy takie jak: pofałdowania, rozwidlenia i załamania, tworzące zachwycający architektoniczny krajobraz.
To centrum kultury również skutecznie prezentuje nowe, bardziej świadome podejście do otoczenia. Wszystkie funkcje Heydar Aliyev Center reprezentowane są przez fałdy na jego powierzchni. Powstała przestrzeń, która pozwala na współgranie wielu elementów kultury, jednocześnie dbając o ich tożsamość. Za ten projekt Zaha Hadid otrzymała nagrodę Design of the Year.
The Riverside Museum of Transport
Muzeum Riverside swój kształt i budowę wywodzi z kontekstu, w którym zostało osadzone, Tym kontekstem jest rzeka Clyde, nad której brzegiem stoi, jak i bogata historia miasta Glasgow.
Powstały w 2011 roku budynek przypomina tunel między miastem a rzeką, z otworami po swoich przeciwległych końcach. Środek budynku z kolei pełni rolę swoistego mediatora między naturą i kulturą – zmienia się w zależności od rodzaju eksponatów. W ten sposób muzeum osiąga typową dla stylu Zahy Hadid otwartość, tworząc więź między przeszłością, teraźniejszością oraz przyszłością miasta.
Zaha Hadid skomentowała projekt w taki sposób: „Poprzez architekturę możemy badać przyszłe możliwości, ale także odkrywać fundamenty kulturowe, które zdefiniowały miasto. Muzeum Riverside jest fantastycznym i naprawdę wyjątkowym projektem, w którym eksponaty i budynek łączą się w tym wybitnym i historycznym miejscu nad rzeką Clyde, aby zachwycać i inspirować wszystkich odwiedzających. Łączac, geometryczną złożoność z pomysłowością konstrukcyjną i autentycznością materiałów, muzeum kontynuuje bogate tradycje inżynieryjne Glasgow i będzie częścią przyszłości miasta jako centrum innowacji.”
Vitra Fire Station
Vitra Fire Station zaprojektowana została dla kompleksu fabrycznego w Weil am Rhein w Niemczech. Był to jeden z pierwszych urzeczywistnionych projektów Zahy Hadid. Początkowym jej zadaniem było zaprojektowanie wyłącznie budynku straży pożarnej, jednakże później projekt został rozszerzony o mury definiujące teren kompleksu, przestrzeń do ćwiczeń, jak i wiatę dla rowerów. Wszystkie elementy miały znajdować się przy głównej drodze. Ulica, jak i remiza zostały zaprojektowane tak, aby nawiązywały do układu okolicznych pól uprawnych. To z kolei poskutkowało długą i wąską strukturą.
Sam budynek składa się z serii linearnych betonowych ścian i elementów dachowych. Zaha Hadid kierowała się głównie prostotą, a za wrażenia estetyczne odpowiedzialne były betonowe bryły budynku.
Projekt Vitra Fire Station znajdujący się w Weil am Rhein sprawia wrażenia bycia w ciągłym ruchu i wiecznej transformacji. To, co widzimy i postrzegamy, zmienia się bowiem od tego, jak blisko lub daleko od budynku się znajdujemy. Ściany, które są wizualnie nieprzeniknione pod skosami, nagle, gdy zbliżamy się do kąta prostopadłego, otwierają widok na wnętrze garażu. Doskonale pasuje to do budynku remizy, która musi być w ciągłym napięciu i gotowości do działania.
Guangzhou Opera House
Opera w Kantonie to pierwszy projekt, który stworzyła Zaha Hadid na terenie ChRL. Powstały w 2010 roku znajduje się w jednym z historycznie najważniejszych miast Chin. Kanton bowiem był bramą otwierającą kraj środka na świat morskiego handlu.
Guangzhou Opera House położona jest między wieżowcami na placu Haixinsha, nad brzegiem rzeki perłowej i stanowi kolejny krok w rozwoju kulturowym miasta. Zaha Hadid po raz kolejny pokazała tym budynkiem, jak bardzo współczesna architektura dąży do kontaktu ze swoim otoczeniem. Dlatego też projekt budynku opiera się o lokalną topografię i geologię, przykładowo wnętrze inspirowane było przez zerodowane doliny rzeczne.
Budynek zajmuje powierzchnię około 36 tysięcy metrów kwadratowych. Fasada budynku została wykonana z granitu oraz szkła, które wsparte zostały na stalowej ramie. Z kolei panele budynku wykonane były z gipsu, wzmocnionego włóknem szklanym.
Zaha Hadid zaprojektowała budynek tak, aby odwiedzający prowadzeni byli przez ramy strukturalne. Dodatkowo z wielu miejsc budynku jest widok na główne atrium, co pozwala odwiedzającym na lepszą orientacje po budynku.
Opera w Kantonie swoją budową zewnętrzną przypomina gładkie kamienie ukształtowane przez erozję rzeki. Mniejszy budynek mieści wielofunkcyjną salę widowiskową, większy z kolei mieści audytorium. Foyer, czyli część reprezentacyjna opery przypomina swoim kształtem falę.
Zaha Hadid – jej wpływ na współczesny świat
Zaha Hadid była pierwszą kobietą, która osiągnęła tak wiele w dziedzinie architektury. Jej projekty, jak i nazwisko znane jest na całym świecie. Była obcym elementem w brytyjskim środowisku architektonicznym, obecnie jest symbolem globalizacji i zmian.
Królowa krzywizn nie tylko inspirowała i nadal inspiruje całe pokolenie młodych architektów, ale poprzez swoje nowatorskie rozwiązania i dążenie do stworzenia kontaktu między kulturą i naturą wskazywała kierunek w przyszłość dla całej ludzkości.
Zobacz również:
