Ettore Sottsass był człowiekiem, który nigdy nie postawił kroku w tył na drodze do wyzwolenia zmysłowości, piękna i indywidualizmu z każdego przedmiotu. Jaka jednak była jego historia? Jest to opowieść nie tylko o designerze, którego charakteryzowała nieposkromiona ciekawość, ale również o nas wszystkich. W designie Sottsassa widać odwieczny konflikt pomiędzy naszą indywidualnością a rygorystycznymi wymaganiami dyktatury tabelek. Jest pokazem globalizacji i mieszania się pojęć i nurtów z całego świata. Nieszablonowe i kontrowersyjne formy produktów codziennego użytku i budowli wpisują się idealnie w bunt na nowo narodzonej, powojennej Europy przeciwko starym normom i zwyczajom. Projekty Ettore Sottsassa nie są więc tylko cieszącymi oko produktami, ale materialną ekspresją XX wieku.
Ettore Sottsass – młodość
Ettore Sottsass urodził się w ostatnich latach pierwszej wojny światowej, a dokładnie w 1917 roku, w austriackim mieście Innsbrucku. Nie mógł jednak zbyt długo nacieszyć się górskim klimatem Tyrolu, jako że przeprowadził się wcześnie wraz z ojcem, Ettorem Sottsasem seniorem, do Włoch, gdzie spędził znaczącą część swojego życia. Tam wychowywał się głównie ze swoim ojcem, architektem działającym w modernistycznej grupie Movimento Italiano per l’Architectura Razionale.
W Turynie również zakończył studia na kierunku architektura. Niestety wraz z zakończeniem studiów przyszła wojna, która zmusiła go do dołączenia do armii faszystowskich Włoch, a potem trafienia na większość wojny do obozu pracy w bośniackim Sarajewie. Gdy horror wojny zakończył się w Europie, wrócił do swojego ojca i tworzył w stylu modernizmu.
Otoczenie przez idee racjonalizmu i funkcjonalizmu bardzo wpłynęło na Ettore Sottsassa, wywołując w nim pragnienie zmian, odrzucenia otaczającego go, zimnego i analitycznego spojrzenia na architekturę i design, a zamiast tego wyzwolenia w tych dziedzinach ekspresji ludzkiej duszy.
Pierwsze wyzwania projektowe Sottsassa
Po dwóch latach młody architekt opuścił swojego ojca, aby znaleźć własny styl i rozwinąć skrzydła. Początkowo założył własne studio w Mediolanie. Jednak początek jego kariery datuje się na 1958 rok. To właśnie wtedy rozpoczął pracę jako konsultant ds. designu w firmie elektronicznej „Olivetti”.
Można powiedzieć, że elektronika była pierwszą z branż, którą zaczął rewolucjonizować Ettore Sottsass. Współczesne produkty jednak są znacząco mniejsze i przyjaźniejsze, niż te, którymi zajmował się Sottsass. Praca w tej firmie stanowiła więc dla projektanta wyzwanie, ale jednocześnie szansę na złamanie modernistycznego status quo.
Najsłynniejszym produktem zaprojektowanym przez Ettore Sottsassa była przenośna maszyna do pisania „Valentine” o jaskrawo czerwonym kolorze i formie przyjaznej użytkownikowi. Zadaniem „Valentine” było wyjść z biura i stać się modnym dodatkiem, z którym można było podróżować, mieszkać, żyć. Niestety „Valentine” nie udało wejść się do powszechnego użytku, jednakże osiągnęła coś znaczenie ważniejszego, spopularyzowała bowiem użycie koloru w designie urządzeń elektronicznych.
Innym ważnym projektem, który wyszedł spod ręki Ettore Sottsassa w tym czasie, był komputer Elea 9003, za który otrzymał w 1959 roku swoją pierwszą nagrodę – Compasso d’Oro, wręczaną za osiągnięcia w designie przemysłowym. Poza pracą dla firmy Olivetti Sottsass współpracował i tworzył dla wielu innych firm. Wraz z rozwojem firmy „Olivetii” Sottsass otrzymał ofertę awansu na dyrektora ds. designu, jednakże ją odrzucił. Zamiast tego założył własne studio, które szybko rozwinęło się i stało międzynarodowym centrum kreatywnego designu.
Podróże Sottsassa
Znaczący wpływ na postrzeganie designu i architektury przez Ettore Sottsassa miały podróże. Jedną z ważniejszych z nich, o ile nie najważniejszą dla jego rozwoju jako designera była ta do Indii. W przeciwieństwie do krajów Europejskich kolor stanowi bardzo ważny element kultury społeczeństwa Indii. To, co dla europejskiego oka może być uznane za kicz, w Indiach staje się wyrazem siebie. To zupełnie różne od znanego nam podejście do koloru i jego zastosowania w designie i architekturze zachwyciło Sottsassa i stanowiło poważny wpływ na rozwój jego stylu.
Kolejnym kluczowym dla jego rozwoju postrzegania designu i architektury wyrazem stanowił wyjazd Sottsassa do USA, który pozwolił mu na spotkanie się oko w oko z ruchem pop-artu. To właśnie połączenie tych dwóch sposobów postrzegania kultury pozwoliło mu na rozwój i wprowadzenie projektowej rewolucji najpierw we Włoszech, a potem na całym świecie.
Grupa Memphis
Był zimowy wieczór 11 grudnia 1980 roku. Grupa młodych architektów i designerów zebrała się w salonie Ettore Sottsassa i dyskutowała o przyszłości designu. Znudzeni byli modernistyczną współczesnością i brakiem uczucia, indywidualności oraz ekspresji. Tego dnia została założona grupa Memphis, działająca przez następne siedem lat.
Nazwa tego mediolańskiego grona zrodziła się na pierwszym spotkaniu, któremu towarzyszyła wciąż powtarzająca się piosenka „Stuck Inside of Mobile with the Memphis Blues Again”. Dla lidera grupy Ettore Sottsassa nazwa miała dwojakie znaczenie. Odwoływała się jednocześnie do stolicy starożytnego Egiptu, jak i do miasta znajdującego się w Amerykańskim stanie Tennessee. Grupa Memphis była kolorowym krzykiem przeciwko dominacji funkcji w designie tamtych czasów. Na rozwój grupy wpłynęło zderzenie się Sottsassa z Pop-Artem w Stanach Zjednoczonych, jak i również inspiracja estetyką art déco oraz kiczem z lat 50.
Grupa Memphis za pomocą odważnych połączeń kolorystycznych oraz zabaw formą tworzyła szokujące i kontrowersyjne produkty zdobywające wielką popularność i wyznaczając nowe życie w designie, przekraczając granice wyznaczone wcześniej przez rygorystyczne normy przemysłu. Za najbardziej kultowy mebel zaprojektowany przez grupę Memphis uznaje się półkę na książki – Carlton, której głównym projektantem był sam Ettore Sottsass.
Mebel ten stanowi nieortodoksyjny mariaż między jaskrawością i dźwięcznością a minimalizmem. Autor projektu uznawał, że książki prędzej czy później zaczną opadać dla siebie, z tego też powodu uznał, że przegrody półki powinny być przekrzywione, co nadało przedmiotowi unikalności i rozpoznawalności. Za popularnością odważnego trendu nie poszedł jednak sukces na płaszczyźnie komercyjnej. Z tego też powodu grupa została rozwiązana w 1987 roku.
Sottsass Associati
Ettore Sottsass dość szybko wykorzystał rosnącą popularność grupy Memphis i założył w 1980 roku Sottssas Associati, pracownię, która pozwoliła mu na pracę nad dużymi projektami na własną rękę. Pozwoliło mu to na rozwinięcie skrzydeł na międzynarodowej scenie architektury i designu. W 1985 projektant odszedł z grupy Memphis, aby skierować całość swojej twórczej energii do Sottsass Associati.
Jednym ze znanych architektonicznych dokonań Ettore Sattsassa jest rezydencja Davida Kelley’a. Pomimo ograniczeń i potrzeby zachowania małomiasteczkowego charakteru okolicy, ten dom pokazuje nieskończony kreatywny potencjał Sottsassa. Złamał on Amerykańską tradycję garażu znajdującego się na froncie domu, zastępując go prostą i ciepłą ceglaną fasadą. Rezydencja składa się z 6 pawilonów, z czego 4 z nich połączone są szklanym atrium, tworząc kreatywną sieć połączonych ze sobą zamkniętych przestrzeni, a przy okazji pozbywając się, jego zdaniem, nudnych korytarzy.
Innym fascynującym domem zaprojektowanym przez Sottsassa był Cei House znajdujący się w Empoli, we Włoszech. Rezydencja ta charakteryzuje się stosunkowo prostą szarą, sześcienną bryłą oraz jaskrawym, czerwonym dachem, podtrzymywanym przez kolumny. Fasadę zdobią okna, które łamią zasady symetrii i różnią się od siebie, przyciągając wzrok.
Mniejszy projekt Sottsassa spotkamy w Hanowerze, poruszając się komunikacją miejską. Zaprojektował on przystanek na Königsworther Platz, tworząc przy tym niezwykłą, artystyczną przestrzeń w miejscu codziennego użytku. Inne projekty architektoniczne Ettorego Sottsassa znaleźć można na całym świecie.
Projektant zmarł 31 grudnia 2007 roku w Mediolanie w wieku 90 lat.
Zobacz również:
