Frank Gehry to architekt, rzeźbiarz i projektant form przemysłowych, którego dzieła robią ogromne wrażenie i zapadają w pamięć. Stworzone przez niego budynki budzą wiele kontrowersji – jednym wydają się najwyższym przejawem architektonicznego kunsztu, innym – zbiorem przypadkowo zlepionych ze sobą brył. Jedno jest pewne – nikt nie nazwie ich nudnymi i sztampowymi.
Frank Gehry – Polska – Kanada – USA
Frank Gehry przyszedł na świat 28 lutego 1929 roku w Toronto. Rodzina Gehry’ego wywodzi się z Łodzi – jego dziadkowie pochowani są na Cmentarzu Żydowskim w tym mieście. Ojciec architekta urodził się w Nowym Jorku, a jego matka była imigrantką pochodzącą z Łodzi. Rodzice mieli zdolności artystyczne i często wspólnie z synem rysowali i malowali. Z kolei jego babcia wraz z nim bawiła się często w budowanie całych miast z drewnianych elementów ze sklepu, który prowadził jej mąż. Wyrastający w takim otoczeniu Frank Gehry szybko zainteresował się sztuką, a szczególnie architekturą.
W 1947 roku Gehry przeprowadził się do Kalifornii. Tam pracował jako kierowca, jednocześnie studiując architekturę na Uniwersytecie Południowej Kalifornii, gdzie obronił dyplom. Kolejnym przystankiem był Uniwersytet Harvarda, na którym zaczął studiować urbanistykę. Nie skończył jej jednak rozczarowany konserwatywnym podejściem wykładowców. W kolejnych latach wrócił do Kalifornii, gdzie ożenił się i miał okazję zaprojektować pierwszy dom dla swojej rodziny. Pracując dla kilku firm, podróżował po świecie i zdobywał doświadczenie. W 1962 roku założył własne biuro architektoniczne Frank Gehry and Associates, która później przekształciła się w Gehry Partners. Z czasem projektował coraz więcej znanych budynków budowanych w różnych krajach świata, w tym wiele muzeów i galerii sztuki.
Dekonstruktywizm
Od początku kariery Gehry sprzeciwiał się w swoich projektach modernizmowi, który był wtedy bardzo modny. Stworzył własny styl oparty o dekonstruktywizm – mieszankę dziwnych form, materiałów i kolorów w tradycyjnej architekturze nieprzystających do siebie.
Budynki Gehry’ego zaskakują swoją świeżością i wizjonerskim podejściem do projektowania. Wyłamują się z powszechnie przyjętych norm i wytyczają w architekturze całkiem nowe drogi. Krytycy Gehry’ego wskazują, że stawia on formę i agresywną estetykę ponad funkcjonalizmem i ich związkiem z tradycyjną przestrzenią miejską. Jeden z nich napisał o Muzeum Popkultury w Seattle, że „przypomina on coś, co wypełzło z morza, przewróciło się i zdechło”.
Frank Gehry – wybrane projekty
Niezależnie od krytycznych głosów Frank Gehry zaskakuje odbiorców w swoim każdym projekcie. Często określa się go jako „starchitekta” – architekta-celebrytę, który najbardziej dba o swój wizerunek publiczny. Takie określenie jednak nie oddaje mu sprawiedliwości – wystarczy pobieżnie zapoznać się z jego wybranymi projektami, żeby docenić jego wizjonerstwo i wkład w rozwój światowej architektury.
Muzeum Guggenheima w Bilbao
Muzeum Guggenheima w hiszpańskim Bilbao jest najbardziej znaną pracą Franka Gehry’ego. Jego bryła została doskonale wpasowana w tkankę miejską. Wykończone wapieniem, szkłem i tytanem muzeum zachwyca swoją formą i oferuje zwiedzającym podróż po świecie współczesnego malarstwa, pokazywano na ekspozycji o łącznej wielkości 11 tysięcy metrów kwadratowych. Otwarte w 1997 roku Muzeum stało się katalizatorem rozwoju ekonomiczno-turystycznego miasta na niespotykaną skalę. Fenomen ten zyskał nawet nazwę „Efektu Bilbao”.
Tańczący Dom w Pradze
Tańczący Dom jest z pewnością jednym z najbardziej dynamicznych w formie budynków. Sam twórca nadał mu przydomek „Ginger i Fred” na cześć znakomitych tancerzy. Bryła domu faktycznie przypomina wirującą w tańcu parę. Zaprojektowany wspólnie z Vlado Milunićem budynek ukończono w 1996 roku. Początkowo budził on wiele kontrowersji, silnie kontrastując z zabytkowymi sąsiadami. Szybko jednak sam stał się jedną z atrakcji, które chcieli oglądać turyści.
Sala Koncertowa Walta Disneya w Los Angeles
Budynek Walt Disney Concert Hall powstawał przez ponad dekadę, jednak końcowy efekt wart był czekania. Znajdująca się w Los Angeles sala koncertowa charakteryzuje się doskonałą akustyką i niezwykłym wyglądem. Budynek przypomina zbiór łagodnie wygiętych, nieregularnych żagli wykonanych z błyszczącego metalu. Ukończono go w 2003 roku kosztem 274 milionów dolarów. Dzisiaj słynie nie tylko z wydarzeń muzycznych, ale też często wykorzystywany jest jako tło w hollywoodzkich filmach.
Gehry Tower w Hanowerze
Krytycy często zarzucają Frankowi Gehry’emu przerost formy nad treścią i nieekonomiczne wykorzystanie przestrzeni. Zaprzeczeniem tych zarzutów jest Gehry Tower – dziewięciopiętrowy budynek powstały w 2001 roku w Hanowerze. Prostopadłościenna bryła została w swojej górnej część skręcona nie tylko ze względów czysto estetycznych, ale też, by optymalnie wykorzystać rozmiar działki. Prosty, a nawet surowy wygląd budynku podkreśla elewacja ze stali nierdzewnej.
Eight Spruce Street w Nowym Jorku
Położony na Dolnym Manhattanie wieżowiec 8 Spruce Street jest jednym z bardziej konserwatywnych projektów Franka Gehry’ego. Wysoki na 265 metrów i posiadający 76 pięter budynek jasno lśni w promieniach słońca. Wszystko to dzięki asymetrycznej elewacji ze stali nierdzewnej, uformowanej na kształt pofałdowanej tkaniny. Inspiracją dla niej były dzieła włoskiego rzeźbiarza Gianlorenzo Berniniego. Luksusową wieżę otwarto w 2011 roku.
Galeria Sztuki w Toronto
Projekt, który Frank Gehry stworzył dla swojego rodzinnego miasta. Art Gallery of Ontario powstała jako Art Museum of Toronto w 1900 roku, natomiast w latach 2005-2007 dobudowano do niej nowy pawilon. Projektant użył swoich ulubionych materiałów – szkła, stali i tytanu – nadając im opływowe, łagodne formy. Rozbudowa galerii pozwoliła powiększyć powierzchnię wystawową o 45 tysięcy metrów kwadratowych. Projekt spotkał się z bardzo ciepłym przyjęciem zarówno ze strony odwiedzających, jak i krytyków architektury.
Stata Center (MIT) w Cambridge
W marcu 2004 otworzony został nowy budynek w kompleksie akademickim Massachusetts Institute of Technology (MIT). Firma Franka Gehry’ego zainkasowała 15 milionów dolarów za projekt, który wzbudził ogromne kontrowersje. Przez jednych był chwalony za przełamanie kolejnych barier w architekturze. Krytycy pisali o bryłach, które sprawiają wrażenie, że za chwilę runą na siebie nawzajem. Nie podobały im się „przypadkowe” kąty i krzywe murów, a także zbiór wielu kontrastujących ze sobą materiałów wykończeniowych. Niezależnie od oceny architektury, budynek miał wiele wad inżynieryjnych, które w końcu doprowadziły do pozwania Gery Partners i Skansa, która prowadziła projekt, przez MIT.
Olympic Fish Pavilion w Barcelonie
Rzeźba Złotej Ryby – El Peix – stanowi sklepienie o długości 52-metrów przykrywające kasyno i restaurację w barcelońskiej Wiosce Olimpijskiej. Dzieło zaprojektowane przez Franka Gehry powstało w 1992 roku z okazji Igrzysk Olimpijskich. Wykonano je z siatki ze stali nierdzewnej pomalowanej na złoty kolor. Znajdująca się na otwartej przestrzeni budowla oświetlana jest promieniami słońca i zmienia swój kolor w zależności od pory dnia i warunków atmosferycznych.
Biomuseo w Panamie
Jeden z nowszych projektów kanadyjskiego architekta i pierwszy stworzony w Ameryce Łacińskiej. Położony nad Kanałem Panamskim budynek dodaje nową jakość do miejskiego krajobrazu – kolor. Na powierzchni czterech tysięcy metrów kwadratowych prezentowane są zbiory związane z historią naturalną regionu. Podzielono je na osiem tematycznych galerii. Pierwsze z nich otwarto w 2014 roku, natomiast cała placówka dostępna jest dla zwiedzających od 2019 roku.
Twórca wszechstronny
Frank Owen Gehry jest nie tylko architektem. Największą sławę przyniosły mu co prawda projekty budynków, ale poza nimi tworzył również meble, biżuterię, rzeźby, a nawet zaprojektował butelkę dla wódki marki Wyborowa. Jako Kanadyjczyk i wielki miłośnik hokeja miał też okazję zaprojektowania oficjalnego pucharu w rozgrywkach Pucharu Świata w Hokeju.
Przez całą karierę interesował się nowinkami technicznymi i nowymi sposobami projektowania. Posiadał nawet własną firmę softwarową, która stworzyła jeden z bardziej znanych programów do projektowania. Za swoją pracę otrzymał wiele międzynarodowych nagród, w tym tę najbardziej prestiżową – Nagrodę Pritzkera. Swoim doświadczeniem dzielił się na uczelniach w kilku krajach, otrzymał też wiele tytułów doktora honoris causa. A chociaż jego prace nie wszystkim przypadają do gustu, na pewno na stałe zapisały się w historii nowoczesnej architektury.
Zobacz również:
