Frank Lloyd Wright – sylwetka architekta

Frank Lloyd Wright to człowiek, dzięki któremu amerykańska architektura znalazła się w centrum międzynarodowej uwagi. Jego budowle charakteryzowała pasja do natury, jednocześnie architekt wykorzystywał pełen potencjał nowych technologii. Jego najbardziej ikoniczne projekty, takie jak Muzeum Solomona R. Guggenheima w Nowym Jorku i Fallingwater (pol. Dom nad Wodospadem) w Pensylwanii, są obecnie uznawane za zabytki historyczne i przyciągają turystów z całego świata.

Kim był Frank Lloyd Wright?

Frank Lloyd Wright urodził się 8 czerwca 1867 roku w Richland Center w stanie Wisconsin. W swojej autobiografii napisał, że jego matka od samego początku spodziewała się, że jej dziecko zostanie wybitnym architektem. Miała nawet udekorować pokój rycinami przedstawiającymi angielskie katedry, co miało na celu popchnięcie małego Franka we właściwym kierunku.

Frank Lloyd Wright
Frank Lloyd Wright

Frank Lloyd Wright dorastał w otoczeniu zdominowanym przez biedę i niepewność jutra. W roku 1881, gdy miał zaledwie 14 lat, jego rodzice zdecydowali się na separację. 3 lata później jego ojciec wniósł pozew o rozwód. W 1885 roku po zakończeniu sprawy, Frank Lloyd Wright zobaczył swojego ojca po raz ostatni.

Mimo ciężkiej sytuacji rozpoczął studia inżynierskie na uniwersytecie stanowym w Wisconsin w 1886 roku. Porzucił studiowanie dwa lata później. Przerwanie studiów spowodowane było znalezieniem innego, bardziej praktycznego miejsca do rozwoju jako architekta. Co ciekawe, Wrightowi udało się otrzymać tytuł doktora honoris causa sztuk pięknych tego uniwersytetu w 1955 roku.

Rozpoczął on praktykę w Chicagowskim studiu architektonicznym Adler and Sullivan. Duża część miasta została strawiona przez mający miejsce paręnaście lat wcześniej wielki pożar, a dodatkowo miasto przechodziło okres eksplozji demograficznej. Czynniki te spowodowały, że młodzi architekci mogli znaleźć wiele zleceń na nowatorskie i innowacyjne budowle.

Frank Lloyd Wright - Fallingwater - Foto Kirk Thornton
Frank Lloyd Wright – Fallingwater – Foto Kirk Thornton

Współpraca ze studiem pozwalała mu zebrać cenne doświadczenie, jako że wykonywał całą pracę projektową, ale nie przebiegała bezproblemowo. Frank Lloyd Wright nie potrafił dogadać się z innymi projektantami, a sam Sullivan nie szanował swoich pracowników. Mimo tego udało się zbudować między nimi pozytywną, mentorską więź.

Frank Lloyd Wright – Początki architektonicznej kariery

W wieku 22 lat Frank Lloyd Wright poślubił Catherine Lee Tobin, z którą chciał zbudować swój własny dom. Aby zdobyć na to fundusze, podpisał pięcioletni kontrakt z Adler and Sullivan w zamian za pożyczkę na jego budowę. Zainwestował w działkę narożną na jednym z Chicagowskich przedmieść, Oak Park. Tam powstał pierwszym dom autorstwa Franka Lloyda Wrighta.

Była to raczej skromna rezydencja, przypominająca trochę styl nowoangielski poprzez swój dwuspadowy dach. W dobudowanym później pomieszczeniu biurowym i bawialni widać charakterystyczne dla Franka Lloyda Wrighta eksperymenty z geometrycznymi kształtami.

Dom Franka Lloyda Wrighta w Kankakee - Foto Zander Betterton
Dom Franka Lloyda Wrighta w Kankakee – Foto Zander Betterton

Rosnące koszty życia zmusiły Wrighta do przyjmowania zleceń niezależnych od studia, dla którego pracował. Przez to w 1893 roku Suvillan oskarżył go o naruszenie podpisanej wcześniej umowy. Nie wiadomo czy Frank Lloyd Wright odszedł sam, czy został zwolniony, jednakże pewne jest, że ta niefortunna sytuacja złamała więź między dwoma architektami. Jej ponowna odbudowa zajęła parę dekad.

Sytuacja ta jednak stanowiła okazje dla Franka Lloyda Wrighta, aby otworzyć własną praktykę, dając sobie przestrzeń do rozwoju. Pierwszym samodzielnym projektem wybitnego architekta był William H. Winslow House., który był uznawany przez Franka za jego pierwszy dom preriowy.

Frank Lloyd Wright: Architektura organiczna

Styl Franka Lloyda Wrighta określany jest jako architektura organiczna, czyli taka, której celem jest stać się poniekąd częścią otaczającego budynek środowiska. Na te poglądy wpłynął nie tylko mistrz Lloyda Wrighta, Louis Sallivan ale również inspiracja filozofią wschodu. Frank Lloyd Wright tworzył dzieła totalne, zaprojektowane przez niego poczynając od budynku, po najdrobniejsze detale jego wnętrza.

Uważał również że dom powinien być odwzorowaniem osobowości jego mieszkańców, dlatego rzadko kiedy można spotkać podobne do siebie projekty jego autorstwa. Kolejną cechą typową dla jego stylu jest minimalizm – znany był jako mistrz usuwania tego, co zbędne.

Styl Preriowy

Głównym zadaniem Wrighta było stworzenie stylu, który całkowicie wpisywałby się w krajobraz i kulturę Stanów Zjednoczonych. Aby tego dokonać, czerpał inspiracje z płaskiego terenu jego rodzinnego stanu i płaszczyzn otaczających miasto Chicago. Doprowadziło to do powstania stylu preriowego

Domy w stylu preriowym zdominowane są przez horyzontalne linie, płaskie dachy i użycie kamienia, drewna oraz cegły, dzięki czemu idealnie wpasowują się w krajobraz amerykańskiej prerii. Brakowało w nich trwałych podziałów pomieszczeń. Zamiast tego oddzielały je ruchome ścianki, co z kolei znajduje swoje źródło w fascynacji Wrighta kulturą japońską.

Robie House

Za jeden z najwybitniejszych domów preriowych uznaje się zaprojektowany miedzy 1908 a 1909 Robie House. Odstaje on znacznie od innych domów chicagowskiego Hyde Parku, w którym dominował styl wiktoriański.

Wykorzystanie rzymskiej cegły, długie rzędy okien jak i rozciągnięte okapy podkreślają bryłę budynku. Panele szklane wykorzystują mieszanki szkła kolorowego i zwykłego, tworząc abstrakcyjne wzory odwzorowując upodobania Wrighta.

Robie House - projekt Frank Lloyd Wright - foto Frederic C.
Robie House – projekt Frank Lloyd Wright – foto Frederic C.

Wnętrze budynku podzielone jest na dwie prostokątne i przylegające do siebie części. Prostokąt obejmujący południowo-zachodnią część budynku nazwany został przez Wrighta „naczyniem głównym”. Znajdowały się w nim pokój zabaw dla dzieci, jak i pomieszczenia magazynowe. Oba prowadzą do zamkniętego ogrodu znajdującego się w centrum budynku.

Na piętrze „naczynia głównego” położony jest salon oraz jadalnia. W zachodniej części salonu znajduje się „dziób” z oknami i dwoma drzwiami ze szkła artystycznego, które otwierają się na zachodnią werandę. Wright chciał, aby mieszkańcy domu swobodnie przemieszczali się między wnętrzem i zewnętrzem.

Z kolei „mniejsze naczynie” stanowi bardziej funkcjonalną część budynku. Znajduje się tam: łazienka, pralnia, miejsce do magazynowania węgla i wiele innych pomieszczeń, koniecznych do funkcjonowania „naczynia głównego”.

Coonley House

Frank Lloyd Wright uważał Coonley House za jeden ze swoich najbardziej udanych projektów. Budynek znajduje się w Riverside w pobliżu Chicago, a jego budowa została zakończona w 1912 roku. Dom powstał na zlecenie bogatego chicagowskiego przemysłowca Averego Coonleya i jego żony. Zapewnili oni architektowi ogromną ilość kreatywnej swobody, pozwalając na wiele eksperymentów.

Jednakże nie był on jedynym architektem, który projektował tę rezydencje. Podczas pracy nad nią Frank Lloyd Wright miał okazję współpracować z wieloma utalentowanymi projektantami. Przykładowo sieć ogrodów stworzona została przez wybitnego architekta krajobrazu – Jensa Jensena.

Coonley House - projekt Frank Lloyd Wright - foto Baird & Warner
Coonley House – projekt Frank Lloyd Wright – foto Baird & Warner

Dom był pierwszą okazją dla Franka Lloyda Wrighta, aby poeksperymentować z dzieleniem przestrzeni na strefy. Drugie piętro składa się z 3 obszarów o różnej funkcjonalności: strefy publicznej, skrzydła sypialnianego wraz ze skrzydłem gościnnym, oraz kuchni i pomieszczeń dla służby.

Frank Lloyd Wright współpracował z rodziną Coonleyów nawet po zbudowaniu domu – zaprojektował w 1911 roku pobliski domek zabaw dla ich córki.

Unity Temple

W 1905 roku piorun uderzył w drewniany kościół Unitariański w Oak Park. W tym okresie Frank Lloyd Wright wciąż działał głównie na terenie Chicago. Młody architekt był głęboko połączony z tym odłamem chrześcijańskiej wiary i szybko zaproponował projekt odbudowy kościoła, teraz znanego pod nazwą Unity Temple.

„Dlaczego więc nie zbudować świątyni nie dla Boga, ale świątynię dla człowieka, odpowiednią do ludzkich potrzeb jako miejsce spotkań, w której można by studiować samego człowieka na Bożą chwałę?” – tak Wright opowiadał o swojej wizji na odbudowę świątyni.

Szukał on sposobu, aby przedstawić nową, humanistyczną wizje tego, czym miałaby być religia.

Budżet, który dostał, był skromny nawet jak na tamte czasy. Dlatego też fasada budynku składa się głównie z betonu używanego w tamtych czasach w projektach budynków industrialnych. Świątynia znajduje się na jednej z głośniejszych ulic Oak Parku. Z powodu dużego hałasu budynek jest pozbawiony okien na poziomie ulicy. Część świątynna znajduje się w centrum budynku i połączona jest korytarzem z ośrodkiem kultury.

Unity Temple - projekt Frank Lloyd Wright - foto Xavier de Jaureguiberry
Unity Temple – projekt Frank Lloyd Wright – foto Xavier de Jaureguiberry

Co zaskakujące, budynek nie posiada charakterystycznego dla Wrighta horyzontalnego profilu, zamiast tego koncentrując się na wielkości, która miała oddawać ważność budynku. Budynek owszem wydaje się wielki z powodu wyglądu fasady, jak i kaskad światła spadającego z góry do wewnątrz, ale tak naprawdę jest niewielki, co pozwala na oddanie poczucia wspólnoty.

Część zewnętrzna budynku wydaje się ciężka. Kontrastuje ona z wnętrzem, które zaskakuje lekkością. Jako że usunięto okna z poziomu ulicy, Wright próbował dać poczucie kontaktu z naturą poprzez witraże w odcieniach zieleni, żółci oraz brązu.

Od 1971 roku Unity Temple jest uznawana za narodowy zabytek i jeden z największych wkładów Wrighta w kulturę amerykańską. W 2009 roku została umieszczona na liście najbardziej zagrożonych miejsc historycznych, co doprowadziło do szeroko zakrojonego procesu renowacji mającego na celu zachowanie oryginalnych detali budynku przy jednoczesnym zabezpieczeniu go przed obecnymi i przyszłymi zagrożeniami.

Taliesin

Taliesin, opisywany również jako „wioska miłości” to zaprojektowany przez Wrighta w 1911 roku dom i pracownia w jednym. Sama nazwa wywodzi się z języka walijskiego i znaczy „lśniące czoło”. Rezydencja znajduje się w stanie Wisconsin, rodzinnym stanie architekta.

Taliesin z jednej strony otoczony jest przez jezioro, z drugiej strony sprawia wrażenie wtulonego we wzgórze, na którym stoi. Sam budynek stworzony jest z 2 szerokich części. Jedna z nich pełni funkcje pracowni, a druga właściwego mieszkania. Obie części wiąże łącznik, który stanowi wąska loggia.

Frank Lloyd Wright - Taliesin - foto Hedrich Blessing Collection | Chicago History Museum
Frank Lloyd Wright – Taliesin – foto Hedrich Blessing Collection | Chicago History Museum

Do projektu zostały użyte wyłącznie naturalne materiały, przykładowo żółty wapień pochodzący ze znajdującego się w pobliżu kamieniołomu. Sam materiał został ułożony w taki sposób, aby przypominał jego naturalny układ. Aby wzmocnić więź miedzy rezydencją i lokalną przyrodą, wymieszano tynk ze sieną, nadając mu koloru podobnego do piasku na brzegach rzeki Wisconsin.

Wydawać by się mogło, że Wrightowi udało się stworzyć dom swoich marzeń. Jednakże sielanka panująca w tej „wiosce miłości” została brutalnie przerwana w 1914 roku, kiedy to kucharz Julian Carlton zamordował 7 osób, w tym miłość życia architekta, a następnie podpalił rezydencję, która została ponownie odbudowana. W 1925 roku doszło do kolejnego pożaru, po którym rezydencja została odbudowana dopiero 3 lata później.

Frank Lloyd Wright - Taliesin foto Jim Steinfeldt | Michael Ochs Archives
Taliesin foto Jim Steinfeldt | Michael Ochs Archives

Taliesin Fellowship

Architekt odziedziczył pobliską szkołę Hillside Home School po swoich ciotkach, gdy ta stała się niewypłacalna w 1915 roku. W 1928 roku zaczął zastanawiać się nad jej reaktywacją i przedstawił ten pomysł uniwersytetowi w Wisconsin jako „Hillside Home School for the Allied Arts”, jednak projekt ten został odrzucony. Udało się go jednak zrealizować prywatnie i w 1932 roku powstała Taliesin Fellowship, pozwalając ok. 50 młodym architektom uczyć się pod bacznym okiem mistrza Franka Lloyda Wrighta.

Taliesin west

W 1937 roku Wright wraz ze swoimi studentami zaprojektował i rozpoczął budowę Taliesin West, zimowej rezydencji znajdującej się w Arizonie. Okolica rezydencji stanowi teren pustynny, porośnięty głównie przez kaktusy. Aby dopasować się do tego klimatu, Frank Lloyd Wright wykorzystał górskie skały oraz lokalne kamienie. Efektem tego są betonowe ściany budynku pełne kamieni różnych wielkości oraz wielu kolorów. Co ciekawe mury budowli nie stykają się ze sobą pod kątem prostym.

Z biegiem lat kompleks był nieustannie przebudowywany i rozbudowywany. Ostatecznie mieściło się tu studio kreślarskie, jadalnie, trzy teatry, warsztat, biuro Wrighta i prywatne pomieszczenia mieszkalne, a także rezydencje dla praktykantów i pracowników. Każdy budynek połączony jest serią chodników, tarasów, basenów i ogrodów.

Dom nad wodospadem

Dom nad wodospadem, czyli inaczej „Fallingwater” stanowi jedną z najbardziej kultowych amerykańskich pereł architektury. Został on zaprojektowany w latach 30. dwudziestego wieku i znajduje się w stanie Pensylwania.

Wyjątkowy dom powstał na zlecenie Edgara J. Kaufmanna, który chciał zapewnić sobie i swojej rodzinie miejsce do spędzania cieplejszych miesięcy w otoczeniu przyrody. Zgodnie z filozofią Franka Lloyda Wrighta do budowy rezydencji użyto lokalnych materiałów, przykładowo kamieni wydobywanych w pobliskich kamieniołomach. Nie poruszano nawet kamieni znajdujących się bezpośrednio w strumyku, co zauważyć można nawet w środku rezydencji. Potrafią one przykładowo subtelnie wystawać z podłogi.

Frank Lloyd Wright - Fallingwater - Foto Claudia Lorusso
Fallingwater – Foto Claudia Lorusso

Dom nad wodospadem stanowi jedno z najwybitniejszych dzieł Franka Lloyda Wrighta pod względem synergii – połączenia budynku z otaczającym go światem. Kamienne ściany, niezakłócone przez przeszklenia, wydają się częścią natury, a schody z salonu prowadzą prosto do strumyka. Rzeka Bear Run i jej dźwięk są najbardziej charakterystycznym elementem tego domu. Sypialnie celowo są małe, aby zachęcić domowników do wspólnego cieszenia się okolicznościami przyrody.

Imperial hotel w Tokio

Hotel Imperial znajdujący się w Tokio to jeden z ciekawszych projektów architekta, jako że nie bazuje na otaczającej go naturze. Jego pierwsza wersja powstała w późnych latach osiemdziesiątych XIX wieku, w wyniku wzrastającego kontaktu z zachodem. Jednakże nie przetrwała wielkiego pożaru w 1922.

Druga wersja hotelu powstawała w latach 1919-1923 i zaprojektował ją Frank Lloyd Wright. Wygląd budowli przypomina jej logo, jako że skrzydła z pokojami dla gości tworzą literę „H”, a pomieszania wspólne są stworzone na planie litery I.

Frank Lloyd Wright - Imperial Hotel Tokyo Japan
Imperial Hotel Tokyo Japan

Hotel został zbudowany w stylu „Maya Revival”, popularnym w tamtych czasach na terenie USA. W projekcie Imperial hotel można dostrzec delikatną inspirację formą piramidy, jak i motywów typowych dla kultur prekolumbijskich z terenów Ameryki Środkowej.

Podstawowymi materiałami wykorzystanymi do budowy hotelu był cement, jak i lokalne kamienie Oya, cechujące się ciepłą teksturą i dużą plastycznością. Niestety w roku 1967 hotel został wyburzony, aby zastąpić go nowocześniejszą formą.

Muzeum Guggenheima w Nowym Jorku

Muzeum Guggenheima w Nowym Jorku, często nazywane „The Guggenheim”, to muzeum sztuki nowoczesnej zaprojektowane przez Franka Lloyda Wrighta. Muzeum miało stanowić „świątynie ducha”. Budynek stał się również przełomem w projektowaniu, otwierając nową drogę, w której sam obiekt stawał się pełnym ekspresji dziełem sztuki.

Frank Lloyd Wright stworzył muzeum w nietypowej dla niego, ale wymaganej przez otoczenie, wertykalnej formie. Zgodnie z jego wizją goście mieli wjechać windą na samą górę muzeum, a potem schodziliby po delikatnym zboczu rampy. Otwartość rotundy pozwala zwiedzającym na podziwianie wielu dzieł sztuki naraz.

Frank Lloyd Wright - The Guggenheim - Foto Claudia Lorusso
The Guggenheim – Foto Claudia Lorusso

Muzeum Guggenheima w Nowym Jorku miało zgodnie z projektem architekta posiadać kamienne wykończenie, niestety zamiast tego użyto betonu, aby zredukować koszty.

Projekt spirali przypominał muszlę nautilusa. Był pełen symbolicznej geometrii, która miała oddawać sposób, w jaki ludzie postrzegają i odczuwają otaczający ich świat. Architekt przedstawiał to w następujący sposób: „Te geometryczne formy sugerują pewne ludzkie idee, nastroje, sentymenty – jak na przykład: koło – nieskończoność, trójkąt – jedność strukturalną, spirala – postęp organiczny, kwadrat – integralność.”

Frank Llyod Wright i jego wpływ na współczesną architekturę.

Pytając o nazwisko wpływowego architekta XX wieku, jesteśmy pewni, że Frank Lloyd Wright byłby jednym z pierwszych, którzy by się pojawili w Twojej głowie. Kariera Wrighta trwa siedemdziesiąt lat i obejmuje wszystko – od małych, pojedynczych domów mieszkalnych po planowanie miast – i nie da się jej zdefiniować za pomocą jednego budynku.

Mając na swoim koncie około 400 wybudowanych obiektów i blisko 1000 projektów, jego dorobek stanowi niewyczerpane źródło inspiracji. Dzieła Franka F. Lloyda Wrighta pobudzają wyobraźnię od ponad 100 lat, a teraz urzekają nas jeszcze bardziej, niż kiedykolwiek!


Zobacz również: Le Corbusier – mistrz modernizmu | Ettore Sottsass – architekt, projektant, człowiek ikona

Udostępnij ten artykuł
Napisane przez

Redaktor w PLN Design

Subscribe
Powiadom o
guest
0 komentarzy
Inline Feedbacks
View all comments
Zapisz się do newslettera
Wpisz szukane słowo i kliknij enter