Życie Fridy Kahlo pełne było bólu i cierpienia. Tragiczne wydarzenia były dla tej wielkiej meksykańskiej artystki impulsem do zainteresowania się malarstwem i wytrwałej pracy nad rozwojem swojego talentu. Komunistka z przekonania, przyjaciółka wielkich tego świata, kochanka i nieszczęśliwa żona, doczekała się po śmierci zasłużonej sławy, a w dodatku stała się symbolem feminizmu.
Narodziny artystki
Magdalena Carmen Frieda Kahlo y Calderón przyszła na świat 6 lipca 1907 roku w małym miasteczku Coyoacán położonym na przedmieściach stolicy Meksyku. Od urodzenia mieszkała w La Casa Azul – Niebieskim Domu rodziny Kahlo, w którym obecnie znajduje się poświęcone jej muzeum.
Jej ojciec, Carl Wilhelm Kahlo, który w Meksyku przybrał imię Guillermo Kahlo, był niemieckim imigrantem pochodzącym z miasta Pforzheim. Pochodził z protestanckiej rodziny, a z Niemiec wyjechał w wieku 19 lat, po przerwanych z konieczności studiach. Podobnie jak córka, był artystą – zajmował się malarstwem i fotografią.
Matilde Calderón y Gonzalez – matka Fridy Kahlo miała mieszane, indiańsko-hiszpańskie korzenie. Frida Kahlo wychowywała się w domu rodzinnym wraz z siostrami – Matildą, Adrianą i Cristiną. Dwie przyrodnie siostry z pierwszego małżeństwa ojca – María Luisa i Margarita – nie mieszkały z resztą rodziny – zostały odesłane do klasztoru.
Nieszczęśliwe dzieciństwo
Dzieciństwo Fridy Kahlo nie upływało w szczęśliwej atmosferze. Związek rodziców Fridy nie należał do szczęśliwych, mimo to doczekali się czterech córek. Rodzice Fridy Kahlo pobrali się tuż po śmierci pierwszej żony Guillerma, która zmarła w trakcie porodu drugiego dziecka. Zajmująca się fotografią firma ojca podupadła mocno w czasie Rewolucji Meksykańskiej w 1910 roku. W dodatku religijny fanatyzm i surowość matki mocno zaważyły na przyszłych stosunkach z artystycznie uzdolnioną córką.
Pierwsza tragedia dotknęła Fridę Kahlo we wczesnym dzieciństwie. W wieku sześciu lat zachorowała na polio. Skutkiem choroby było skrócenie się prawej nogi artystki i długa izolacja od rówieśników. W tym okresie Frida mocno związała się z ojcem, który uczył ją w domu. Razem poznawali nie tylko typowo szkolne przedmioty, ale też podstawy techniki fotograficznej.
Z powodu choroby malarka później zaczęła edukację szkolną. Jej początki związane były z lokalną placówką w Coyoacán, później przeniosła się na życzenie ojca do szkoły niemieckiej, z której zresztą szybko została usunięta. W kolejnej placówce również nie zabawiła długo z powodu napastowania seksualnego przez jedną z nauczycielek.
Liceum i polityczne fascynacje
W roku 1922 Frida Kahlo dostała się do bardzo prestiżowej szkoły średniej Escuela Nacional Preparatoria. Ta typowo męska szkoła zaczęła przyjmować pierwsze uczennice. Artystka była jedną z 35 kobiet w liczącej 2000 uczniów placówce.
To w niej zaczęła się kształtować polityczna świadomość Fridy. Wraz ze swoją pierwszą miłością – Alejandro Gomezem Ariasem – i grupą młodych przyjaciół stworzyła stowarzyszenie “Cachuchas”, które sprzeciwiało się konserwatyzmowi. Szkolna atmosfera sprzyjała dyskusjom filozoficznym i antyimperialistycznym poglądom.
Tragiczny wypadek
Chociaż Frida od najmłodszych lat interesowała się rysunkiem i amatorsko szkicowała, największy wpływ na rozwój jej talentu miały tragiczne wydarzenia, z którymi musiała się zmagać przez całe życie. 17 września 1925 roku stała się ofiarą wypadku komunikacyjnego, który na zawsze odmienił jej los. Malarka jechała autobusem wraz ze swoim przyjacielem Ariasem, kiedy doszło do zderzenia z tramwajem.
W jego wyniku kilku pasażerów poniosło śmierć, a ona została ciężko ranna. Stalowa poręcz przebiła jej podbrzusze i macicę, kręgosłup został złamany w trzech miejscach, jej prawa noga pękła w 11 miejscach, a obojczyk i ramię zostały złamane. Cudem uratowana, musiała długie miesiące spędzić w szpitalnym łóżku zakuta w gipsowy gorset.
Zainteresowanie malarstwem
Paradoksalnie przymusowa izolacja i unieruchomienie sprawiły, że Frida Kahlo zaczęła interesować się malarstwem. Matka zapewniła jej specjalne sztalugi, dzięki którym mogła malować na leżąco. Od ojca dostała farby. Jak sama wspominała – “najczęściej przebywam w swoim towarzystwie i dlatego maluję siebie”. Wśród jej pierwszych obrazów przeważały autoportrety i portrety członków rodziny malowane jeszcze w stylu nawiązującym do dzieł renesansu.
Rekonwalescencja była długa i bolesna. Frida zażywała silne leki przeciwbólowe, cały czas ucząc się od nowa chodzić i wykonywać codzienne czynności. Przemieszczenie kręgów sprawiło, że artystka już do końca życia doświadczała nawrotów bólu.
W 1927 roku malarka wróciła do aktywnego życia, odnawiając znajomości ze swoimi dawnymi przyjaciółmi ze szkoły. W tym czasie zaangażowała się mocniej w uniwersyteckie życie polityczne, spotykając się ze znanymi postaciami ze świata polityki i sztuki. W tym samym roku wstąpiła w szeregi Meksykańskiej Partii Komunistycznej.
Frida poznaje Diego Riverę
Rok później Frida spotkała mężczyznę, z którym pozostała już do końca życia. Diego Rivera, zagorzały komunista i uznany artysta meksykański specjalizujący się w tworzeniu murali, był od niej o 20 lat starszy. Po obejrzeniu kilku jej obrazów od razu dostrzegł drzemiący w niej potencjał i wielki talent.
Diego Rivera był znanym kobieciarzem, który w tamtym czasie spotykał się z dwiema konkubinami. Mimo tego zafascynował młodą Fridę na tyle, że wkrótce stali się parą. 21 sierpnia 1929 roku w Urzędzie Miasta Coyoacán wzięli ślub, który był szeroko komentowany w Meksyku. Wkrótce po nim małżonkowie przenieśli do prowincjonalnego Morelos, gdzie Diego tworzył mural w Palacio de Cortés.
Fascynacja sztuką meksykańską
Pobyt w Morelos miał na Fridę ogromny wpływ. Zafascynowana miastem Cuernavaca, meksykańską kulturą prekolumbijską i sztuką ludową zmieniła swój styl malarski. Jej dzieła nabrały wyrazistych kolorów i uproszczonej perspektywy. Artystka zaczęła również ubierać się meksykańskie stroje ludowe podkreślające jej indiańskie korzenie. Wybrane przez nią ubrania pochodzące z matriarchalnej kultury Tehuantepec stały się symbolem jej feministycznych i antykolonialnych poglądów.
Podróże po Stanach Zjednoczonych
Początek lat trzydziestych to bardzo pracowity okres dla obojga artystów. Pod koniec 1930 roku para wyjechała do San Francisko, gdzie Diego Rivera malował serię murali dla różnych instytucji. Frida Kahlo również nie próżnowała, rozwijając swój oryginalny styl. Namalowała wtedy rodzaj portretu ślubnego zatytułowanego “Frieda and Diego Rivera” oraz bardzo oryginalny portret amerykańskiego botanika Luthera Burbanka.
Kolejną podróż do Stanów Zjednoczonych małżonkowie odbyli jesienią 1931 roku na otwarcie retrospektywnej wystawy Diego Rivery w nowojorskim Muzeum Sztuki Nowoczesnej. Potem na rok przenieśli się do Detroit. Pobyt w tym mieście wiązał się z kolejnymi bolesnymi wydarzeniami w życiu Fridy. Nieudana aborcja, poronienie i liczne kłopoty zdrowotne ponownie przykuły ją do łóżka. W tym czasie cierpienie stało się jednym z głównych tematów obrazów artystki, czego wyrazem stał się głośny obraz “Szpital Henry Forda”.
Długi pobyt w USA nie zmienił przekonań politycznych Fridy Kahlo. Z jednej strony potrafiła docenić rozwój przemysłowy tego państwa, z drugiej zupełnie nie odpowiadał jej styl życia tamtejszego społeczeństwa. Nierówności społeczne, powszechna bieda i prowokacyjnie wystawny styl życia bogatych warstw społecznych umocniły tylko komunistyczne poglądy artystki.
Dom w San Ángel i zdrada
Para wróciła do Meksyku w 1934 roku i osiadła w składającej się z dwóch budynków posiadłości położonej w bogatym przedmieściu stolicy – San Ángel. Wkrótce dom stał się tętniącym życiem miejscem spotkań artystycznej bohemy i lewicujących działaczy politycznych.
Niestety, w tym okresie pogłębiały się problemy Fridy ze zdrowiem. Przeszła kolejne operacje, miała dwie aborcje i amputowano jej palce u nóg z powodu gangreny. Pogorszyły się też stosunki między malarką i jej mężem. Diego Rivera nigdy nie stronił od romansów, tym razem jednak przekroczył granicę, wiążąc się z jej młodszą siostrą Cristiną. Urażona żona przeprowadziła się do domu w centrum Meksyku, planując rozwód. Trzeba tu jednak dodać, że artyści prowadzili bardzo swobodny tryb życia, często zmieniając kochanków.
Wizyta Trockiego
Po jakimś czasie Frida Khalo wybaczyła jednak mężowi i siostrze i powróciła do domu. Powrót nie miał większego wpływu na tryb życia – para nadal nawiązywała liczne romanse. W tym okresie zwiększyła się też ich aktywność polityczna. Nadal popierali działania komunistów, tym razem zapisując się do Czwartej Międzynarodówki Lwa Trockiego.
Trocki, znany krytyk Stalina został deportowany ze Związku Radzieckiego i żył na emigracji. Frida Khalo i Diego Rivera przekonali władze Meksyku do udzielenia mu azylu. Polityk wraz ze swoją żoną Natalią Siedową zamieszkali w Niebieskim Domu artystów. Powstał wtedy słynny autoportret dedykowany Trockiemu “Między zasłonami”.
Pobyt radzieckiego polityka zakończył się krótkim romansem z malarką i gwałtownym rozstaniem. Małżeństwo Trockich musiało wyprowadzić się do oddzielnego domu, w którym żyło aż do 1940 roku i tragicznej śmierci Rosjanina, który został zamordowany na rozkaz Stalina przez agenta NKWD.
Rozkwit talentu Fridy Kahlo
Koniec lat trzydziestych to okres rozkwitu talentu Fridy Kahlo. Malowała wtedy bardzo dużo, walcząc z bólem fizycznym i emocjonalnym. Efektem jej pracy były obrazy “Moja pielęgniarka i ja”, “Czterej mieszkańcy Meksyku” czy doskonały “Co dała mi woda”.
Ten ostatni przedstawia scenę kąpieli artystki. Stopy wystają z wanny i odbijają się w wodzie, w której umieszczono wiele alegorycznych scen odnoszących się do jej życia. Drapacz chmur, szkielet, martwy dzięcioł, para przypominająca rodziców – tłoczą się razem w wannie, przywołując obrazy z pamięci. Obraz jest swoistym pamiętnikiem Fridy, który przez cały czas musiała walczyć z bólem. To kronika jej ciała, które z jednej strony chciało żyć i cieszyć się młodością, z drugiej przeszło ponad trzydzieści operacji.
Nowy Jork – Paryż
W 1938 prace artystki zostały wystawione na wystawie w National Autonomous University of Mexico. Po raz pierwszy udało się jej też sprzedać kilka obrazów. W tym samym roku otwarto wystawę w Nowym Jorku. Frida spędziła tam trzy miesiące, budząc sensację swoim kolorowym, meksykańskim strojem. Również jej obrazy spotkały się z ciepłym przyjęciem krytyki i kolekcjonerów. Sprzedała się połowa z 25 wystawionych płócien.
Kolejnym przystankiem był Paryż. W styczniu 1939 roku otwarto kolejną wystawę w galerii Renou et Colle. Niestety, problemy z cenzurą ograniczyły znacznie liczbę pokazywanych dzieł. Nieprzychylna była też paryska krytyka, nie bardzo mogąc dopasować dzieła meksykanki do znanego stylu.
Innego zdania byli miejscowi artyści, którym barwne i oryginalne dzieła przypadły do gustu. Muzeum w Luwrze kupiło nawet jeden z obrazów – “El marco” – kolorowy autoportret Fridy otoczonej ramą złożoną z indiańskich motywów – ptaków, kwiatów i ozdób. Zakup był nie lada sensacją, ponieważ po raz pierwszy artysta z Meksyku znalazł się wśród dzieł wystawianych w tym znanym muzeum.
Rozwód i… ślub
Frida Kahlo i Diego Rivera niespodziewanie rozwiedli się w listopadzie 1939 roku, pozostając jednak przyjaciółmi. Artystka wróciła do swojego rodzinnego domu La Casa Azul i skupiła się na malowaniu. W tym okresie powstawały jej najsłynniejsze dzieła – “Dwie Fridy” czy “Autoportret z naszyjnikiem z cierni i kolibrem”. Jej dzieła wystawiano w Meksyku, San Francisco i nowojorskim Museum of Modern Art.
Rozstanie z byłym mężem nie trwało długo. Podczas wspólnego pobytu w San Francisco Frida Kahlo i Diego Rivera zawarli drugie małżeństwo 8 grudnia 1940 roku. Po powrocie do Meksyku zamieszkała już na stałe w La Casa Azul. Od tego momentu związek był bardziej udany, a małżonkowie zostawiali sobie dużo więcej swobody.
Międzynarodowe sukcesy Fridy Kahlo
W kolejnych latach Frida Kahlo stawała się coraz bardziej znana na arenie międzynarodowej. Wystawy w wielkich miastach Stanów Zjednoczonych odniosły sukces. W Meksyku artystka stała się jedną z założycielek Seminario de Cultura Mexicana – organizacji promującej rodzinną kulturę i sztukę.
Została również wykładowcą w Escuela Nacional de Pintura, Escultura y Grabado „La Esmeralda”, w której promowała cieplejsze podejście do meksykańskiej sztuki ludowej. Coraz bardziej znana malarka otrzymała też rządowe zlecenia na wykonanie kilku murali, w tym jednego w kampanii pomocy biednym meksykankom.
Lata cierpień
W latach czterdziestych coraz bardziej nasilały się kłopoty ze zdrowiem, szczególnie kręgosłupem. Frida przeszła nieudaną operację w Nowym Jorku, po której załamała się psychicznie. Problemy pogłębiła wcześniejsza śmierć ukochanego ojca artystki.
Ból, rozpacz i niechęć do życia znalazły odzwierciedlenie w powstających w tym okresie dziełach. “Bez nadziei”, “Ranny jeleń” i najbardziej znany “Złamana kolumna” są alegorycznymi, a jednocześnie bardzo dosłownymi obrazami walki Fridy z nieustającym bólem i pogarszającym się stanem zdrowia.
Ostatnie lata w La Casa Azul
Ostatnie lata życia Frida Kahlo spędziła w La Casa Azul. Kolejne operacje i coraz dłuższe pobyty w szpitalach, nieustający ból, a w końcu amputacja prawej nogi sprawiały, że artystka coraz częściej myślała o śmierci. Próbowała jeszcze walczyć, ponownie zapisała się do Komunistycznej Partii Meksyku, jednak poruszała się już wyłącznie na wózku inwalidzkim i nie miała dawnej energii.
W schyłkowym okresie malowała głównie martwe natury i obrazy o tematyce politycznej. Powstały wtedy obrazy “Marksizm uleczy chorych” i autoportret “Frida i Stalin”. Jej ostatnim obrazem była martwa natura przedstawiająca arbuzy, zatytułowana “Viva La Vida” – niech żyje życie. Frida nie mogąc wytrzymać coraz większego bólu, pragnęła śmierci. Pod koniec życia pisała o tym w swoim pamiętniku, opatrując wpisy rysunkami szkieletów i aniołów.
13 lipca 1954 pielęgniarka opiekująca się artystką znalazła w łóżku jej martwe ciało. Frida Kahlo odeszła w wieku zaledwie 47 lat. Przyczyną śmierci była zapalenie płuc, ale przypuszcza się, że mogło nią być świadome lub nieświadome przedawkowanie leków. Jej ciało wystawiono w Palacio de Bellas Artes, uroczystości pogrzebowe odbyły się na cmentarzu Panteón Civil de Dolores. Prochy malarki wystawione są w przedkolumbijskiej urnie w jej ukochanym Niebieskim Domu zamienionym w muzeum.
Frida Kahlo – artystka – ikona
Jak to często bywa w podobnych przypadkach, prawdziwa kariera Fridy Kahlo zaczęła się dopiero po jej śmierci. Za życia znana przede wszystkim jako ekscentryczna żona Diego Rivery, kilka lat po swoim odejściu urosła do rangi symbolu dla wielu ludzi na całym świecie.
W późnych latach siedemdziesiątych stała się ikoną ruchu Chicano walczącego w Stanach Zjednoczonych o równe prawa dla obywateli pochodzenia meksykańskiego. Jej życie, walka z bólem i charakterystyczna twórczość zainspirowała ruchy feministyczne, które zaadaptowały ją na swoją patronkę. W kolejnych latach, ze względu na swoją biseksualność, Frida stała się symbolem organizacji LGBTQ.
O artystce zaczęły powstawać książki, w tym najsłynniejsza pióra Haydena Herrery “Frida – Biografia Fridy Kahlo”, która stała się międzynarodowym bestsellerem. Wielkie galerie organizowały retrospektywne wystawy, a ceny obrazów zaczęły osiągać niebotyczne ceny. Najpierw “Diego i ja” przebił barierę miliona dolarów, znajdując nabywcę gotowego zapłacić 1,43 miliona. W 2016 roku obraz “Dwoje kochanków w lesie” został sprzedany już za 8 milionów.
Dużą rolę w spopularyzowaniu Fridy na świecie miał biograficzny film “Frida” z 2002 roku. W roli tytułowej wystąpiła w nim aktorka meksykańskiego pochodzenia Salma Hayek, która posiada jej prace w swojej kolekcji obrazów. Ogólnoświatowy sukces filmu wyniósł Fridę na szczyty popularności. Jej twarz i sztuka stała się powszechnie rozpoznawalna, a dzieło jej pełnego bólu życia ukończone – ambasadorka kultury i tradycji meksykańskiej dopięła swego.
Frida a sprawa polska
Warto wspomnieć o polskich akcentach dotyczących twórczości Fridy Kahlo. Już w 1955 roku pokazano jej malarstwo na Wystawie Sztuki Meksykańskiej. Publiczność mogła wtedy obejrzeć między innymi obraz „La Mesa Herida”. W czasach bardziej współczesnych w Centrum Kultury Zamek w Poznaniu pokazano wystawę „Frida Kahlo i Diego Rivera. Polski kontekst”. Przedsięwzięcie okazało się ogromnym sukcesem, który obejrzało prawie 120 tysięcy miłośników sztuki.
Zobacz również:
