Kościół Mariacki w Krakowie – informacje i ciekawostki

Kościół Mariacki jest obok Wawelu jednym z najstarszych i najbardziej znanych zabytków Krakowa. Już od średniowiecza był świadkiem ważnych wydarzeń historycznych rozgrywających się w królewskim mieście. Kiedyś centrum religijne stolicy i miejsce kultu dla mieszkańców Krakowa, dzisiaj także ważny punkt na mapie turystycznej Polski przyciągający każdego roku miliony gości z całego świata.

Kościół Mariacki w Krakowie – burzliwa historia

Po powstaniu pierwszych zabudowań obronnych i sakralnych na Wawelskim Wzgórzu, bardzo szybko zaczęło rozwijać się podzamcze. Coraz więcej nowych mieszkańców przybywało w te strony, osiedlając się poza murami. Rozwijało się nowe miasto, które potrzebowało infrastruktury, w tym nowych kościołów. Na głównym rynku stanęła drewniana świątynia, którą około 1220 roku przebudowano na kamienny Kościół Mariacki. Nie przetrwał on długo – dwadzieścia jeden lat później Kraków został zniszczony przez najazd Tatarów.

Kościół Mariacki w Krakowie - foto Maksym Harbar - Unsplash
Kościół Mariacki w Krakowie – foto Maksym Harbar

Pod koniec XIII wieku wzniesiono na jego ruinach kolejny murowany kościół w stylu wczesnogotyckim, który rozbudowywano w kolejnych latach. Podczas tych prac w połowie XIII stulecia powstało prezbiterium, które ufundował bogaty mieszczanin – Mikołaj Wierzynek. W kolejnych dziesięcioleciach obniżono mury bocznych naw, dzięki czemu w głównej bryle budynku mogły powstać wąskie, wysokie okna. Tym samym zmieniono układ całej świątyni z halowego na bazylikowy.

Po silnym trzęsieniu ziemi około roku 1443 w Kościele Mariackim zawaliło się sklepienie. Wraz z jego odbudową do świątyni dobudowano kaplice boczne – dzieło mistrza Franciszka Wiechonia. Podwyższono również wieżę północną, która od tej pory pełniła funkcję miejskiej strażnicy. Prace nad wykończeniem wieży i ozdabianiem jej hełmu trwały aż do połowy XVI wieku. Na koniec tego stulecia powstał również największy skarb znajdujący się w Kościele Mariackim do dnia dzisiejszego – późnogotycki Ołtarz Wielki, którego twórcą był Wit Stwosz.

Kościół Mariacki w Krakowie - foto Eva Darron - Unsplash
Kościół Mariacki w Krakowie – foto Eva Darron

Architektura kościoła zmieniała się na przestrzeni wieków. W XVIII stuleciu budynek poddano gruntownej renowacji, podczas której wymienionych zostało 26 ołtarzy, obrazy, drewniane ławy i drobniejsze wyposażenie. Artysta Andrzej Radwański ozdobił w tym czasie ściany polichromią, a do świątyni dobudowano kruchtę. Prace nadzorował włoski architekt Francesco Placidi, a ich rezultatem była zmiana stylu kościoła na późny barok.

Kolejne lata najsłynniejszy kościół Krakowa przetrwał w niezmienionym stanie. Na początku XIX wieku, już pod władzą Austriaków, ze względów sanitarnych zlikwidowano przykościelny cmentarz, tworząc Plac Mariacki. Pod koniec tego stulecia budynek zmienił po raz kolejny swój styl – tym razem na neogotycki. Wnętrze zostało ozdobione nową polichromią przez słynnego malarza Jana Matejkę. Stanisław Wyspiański i Józef Mehoffer wykonali z kolei piękne witraże w prezbiterium oraz nad głównymi organami.

Kościół Mariacki w Krakowie - foto Maksym Harbar - Unsplash
Kościół Mariacki w Krakowie – foto Maksym Harbar

Wojenne zawieruchy XX wieku bazylika Mariacka przetrwała bez większych uszkodzeń. W latach dziewięćdziesiątych rozpoczęto serię gruntownych prac remontowych, dzięki którym kościół odzyskał dawny blask. Ostatnim etapem renowacji była wymiana pokrycia dachowego, która zakończyła się w 2003 roku. Trzeba pamiętać, że obecna forma Kościoła Mariackiego jest wciąż bardzo zbliżona do tej pierwotnej z okresu przebudowy w końcu XIV wieku. Samo wnętrze świątyni zachowało się w doskonałym stanie i pełne jest dzieł sztuki o najwyższej wartości historycznej.

Architektura budynku

Kościół archiprezbiterialny Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, bo tak brzmi pełna nazwa popularnej bazyliki Mariackiej, położony jest w północno-wschodniej części krakowskiego Rynku Głównego. Układ budynku ma charakter bazylikowy, a jego podwaliny powstały w latach 1392-1397. Chociaż wnętrze zmieniało się na przestrzeni lat, podążając za modą na kolejne style architektoniczne, zewnętrzna bryła pozostała niezmieniona.

Dwie wieże – dzwony i Hejnał Mariacki

Najbardziej charakterystyczne dla krakowskiej świątyni są widoczne z daleka, wysokie znacznie różniące się od siebie wieże. Wyższa z nich, czyli Wieża Hejnalicka, sięga 82 metrów wysokości. Jej nazwa pochodzi od hejnału miasta, który odgrywany jest z niej codziennie w samo południe. Hejnał Mariacki transmitowany przez radio na całą Polskę jest bez wątpienia jednym z najbardziej znanych symboli Krakowa. Wieża Hejnalicka została zbudowana na planie kwadratu przechodzącego wyżej w ośmiobok. W 1478 roku nakryto ją gotyckim hełmem, który stworzył Matias Heringkan. Bardzo charakterystyczny jest jego wygląd z ośmioma niższymi wieżyczkami na szczycie. Na samej iglicy umieszczono natomiast w 1666 roku złoconą koronę o średnicy 2,4 metra. Po remoncie w 2015 roku wieża została ponownie udostępniona zwiedzającym. Można ją odwiedzać od wiosny do jesieni w czwartki, piątki i soboty.

Kościół Mariacki w Krakowie - foto Janusz Maniak - Unsplash
Kościół Mariacki w Krakowie – foto Janusz Maniak

Drugą z wież zbudowano również na planie kwadratu. Budowla ma wysokość 69 metrów, a nakrywa ją późnorenesansowy hełm, który powstał w 1592 roku. Ma on kształt większej kopuły, otoczonej przez cztery mniejsze, umieszczone na sześciobocznych podstawach. W hełmie zawieszono dzwon zegarowy z 1530 roku. Wieża służy jako dzwonnica kościelna, a w jej wnętrzu znajduje się jeden z najstarszych zespołów dzwonów średniowiecznych. Cztery z nich – Campana Antiqua, Misjonał, Tenebrat i Półzygmunt – pochodzą z lat 1320-1438. Ostatni – Józef z Nazaretu – odlany został w 2019 roku. Największym z nich jest Półzygmunt o masie 4800 kilogramów, który dzwoni codziennie o 21:05 i w każdy piątek o 15:04. W dzwonnicy znalazła miejsce renesansowa kaplica, kolejną ciekawostką jest zawieszony 14 metrów nad ziemią dzwonek „za konających” o średnicy 22 centymetrów i wadze 7,5 kilograma, który odlany został w 1736 roku.

Na zewnętrznej bryle bazyliki Mariackiej odnajdziemy kilka charakterystycznych elementów. Jednym z nich są wysokie okna zakończone gotyckimi łukami i ozdobione motywem roślinnym. Na gzymsach umieszczonych jest 21 rzeźb, a na jednej ze ścian zegar słoneczny z 1954 roku. Z kolei nad barokową kruchtą widać witraże zaprojektowane przez Wyspiańskiego i Mehoffera. Ciekawostką historyczną jest umieszczona od strony placu Mariackiego tak zwana kuna, czyli obręcz, w którą w dawnych wiekach wkładano głowy odbywających karę skazańców.

Wnętrze Kościoła Mariackiego

Świątynia składa się z nawy głównej zakończonej prezbiterium i ołtarzem. Po jej bokach znajduje się nawa północna (po lewej stronie) oraz nawa południowa (po stronie prawej). Do naw z kolei przylegają liczne kaplice.

Nawa główna i prezbiterium

Nawa główna ma wysokość 28 metrów i pokryta jest sklepieniem krzyżowo-żebrowym. Polichromię przypominającą rozgwieżdżone niebo namalował na nim Jan Matejko. Przy filarach oddzielających nawy znajduje się kolekcja zabytkowych ołtarzy z XVIII wieku. Pod ścianami stoją bogato ozdobione stelle dawnych radnych i krakowskiego patrycjatu. Na gzymsie nawy znajdują się drewniane posągi przedstawiające licznych świętych. Od strony wejścia znajduje się chór oraz 56-głosowe organy. Te ostatnie są przebudowaną wersją instrumentu z 1800 roku. Pomiędzy nawą główną a prezbiterium znajduje się zabytkowy krucyfiks stworzony przez uczniów Wita Stwosza.

Kościół Mariacki w Krakowie - nawa główna - foto Zygmunt Put
Nawa główna – foto Zygmunt Put

Ozdobne polichromie na ścianach prezbiterium są dziełem Jana Matejki i jego uczniów. Podonie jak w nawie głównej i tutaj pod ścianami stoją przykryte baldachimami stalle najbogatszych bywalców kościoła. Najstarsze pochodzą z XVI wieku, a ich fundatorami były bogate rody Cellarich i Montelupich. Ściany za nimi ozdabiają płaskorzeźby o tematyce religijnej i podobizny fundatorów stelli. Na uwagę zasługują też piękne witraże zdobiące okna za ołtarzem. Pierwotnie wykonano je w XIV wieku, jednak do dzisiaj zachowały się tylko trzy z nich. Pozostałe zaprojektowali pod koniec XIX wieku Stanisław Wyspiański i Józef Mehoffer.

Kościół Mariacki w Krakowie - Stalle, zaplecki wykonał w 1635 gdańszczanin Fabian Möller - foto Zygmunt Put
Stalle, zaplecki wykonał w 1635 gdańszczanin Fabian Möller – foto Zygmunt Put

Ołtarz Wita Stwosza

Największym skarbem krakowskiej świątyni jest ołtarz główny wykonany przez Wita Stwosza. Dzieło to jest jednym z najważniejszych zabytków późnego gotyku w naszym kraju. Artysta pracował nad nim w latach 1477-1489 tworząc na zamówienie Rady Miasta. Ołtarz składa się z trzech części o łącznych wymiarach 11 na 13 metrów. Wykonano go drewna dębowego z tłem z modrzewia. Każda z 200 realistycznie przedstawionych figur powstała z bloku lipowego.

Kościół Mariacki w Krakowie - Ołtarz Wita Stwosza - foto Zygmunt Put
Ołtarz Wita Stwosza – foto Zygmunt Put

Główna część ołtarza przedstawia Zaśnięcie Marii Panny, natomiast na obu skrzydłach artysta wyrzeźbił sześć Radości Maryi. Uwagę zwraca typowe dla średniowiecza przemieszanie warstwy sacrum i profanów. Podniosła tematyka religijna miesza się z życiem codziennym, postacie świętych mają rysy krakowskich mieszczan, a wielu z nich ma widoczne defekty ciała czy ślady po przebytych chorobach.

Nawy boczne

W nawach bocznych znajdują się zabytkowe kaplice pochodzące z różnych okresów historycznych ufundowane przez bogate rody szlacheckie i patrycjuszowskie. Charakteryzują się one przepychem i bogactwem zdobień. Umieszczone w nich najstarsze ołtarze pochodzą z XV wieku. Obok nich znajdziemy wiele obrazów malowanych przez ówczesnych mistrzów polskich i włoskich, a także nagrobki fundatorów.

Kościół Mariacki w Krakowie - Nawa główna widziana od ołtarza - foto Zygmunt Put
Nawa główna widziana od ołtarza – foto Zygmunt Put

W nawie południowej umieszczono renesansowe cyborium autorstwa Włocha Jana Marii Padavano. Obiekt wykonano z piaskowca z dodatkiem różnobarwnych marmurów. Bogato ozdobiona i pełna rzeźb konstrukcja oddzielona jest od nawy odlanymi z brązu balustradami. Na uwagę zasługuje też zamykający nawę późnobarokowy ołtarz z 1735 roku. Umieszczono w nim kamienny krucyfiks wykonany przez Wita Stwosza pod koniec XV wieku.

Skarbiec kościelny

W XVI wieku wybudowany został renesansowy skarbiec. Obecnie przechowywane są w nim zabytkowe meble oraz ołtarz z końca XVII wieku. Obok nich znajduje się tu bogata kolekcja naczyń liturgicznych z okresu od XIV do XVIII stulecia, krzyży, lichtarzy i drobniejszych przedmiotów. Do najcenniejszej części zbiorów należą bogato zdobione szaty liturgiczne pochodzące z różnych okresów, od gotyku, aż po klasycyzm.

Do odwiedzania Kościoła Mariackiego nie trzeba chyba nikogo zachęcać. Warto jednak spacerując po krakowskim Rynku, a potem już we wnętrzu świątyni zadumać się przez chwilę nad bogatą historią tego miejsca i docenić kunszt całych pokoleń ludzi, którzy stworzyli zapełniające je wspaniałe dzieła sztuki.


Zobacz również: Ratusz w Poznaniu – informacje i ciekawostki | Pałac Kultury i Nauki – informacje i ciekawostki

Udostępnij ten artykuł
Subscribe
Powiadom o
guest
0 komentarzy
Inline Feedbacks
View all comments
Zapisz się do newslettera
Wpisz szukane słowo i kliknij enter