Le Corbusier – mistrz modernizmu

Le Corbusier był człowiekiem pełnym kontrowersji. Architektem samoukiem, o którym mówi się, że zaprojektował nowoczesność. Dla niektórych był geniuszem, który zrewolucjonizował podejście do architektury. Inni uważali go za apodyktycznego narcyza, zagubionego w swoim biegu za nowoczesnością. Jedno jest pewne – śladu Le Corbusiera we współczesnej architekturze nie da się przeoczyć.

Le Corbusier – wczesne życie

Charles-Édouard Jeanneret, szerzej znany pod swoim pseudonimem Le Corbusier urodził się w 1887, w małym miasteczku słynącym z produkcji zegarów – La Chaux-de-Fonds. Był on drugim synem swojego ojca kalwinisty, Edouarda Jeannereta, znanego w okolicy z malowania i dekorowania tarcz zegarowych. Surowy górzysty teren, protestancka etyka pracy i regularne tykania zegarów miały ogromny wpływ na kierunek, w którym ukształtował się sposób patrzenia na świat i architekturę młodego Charlesa.

Le Corbusier - mistrz modernizmu
Le Corbusier – mistrz modernizmu

Początki w architekturze

Charles dość szybko rozpoczął nauki w szkole artystycznej, odznaczając się tam szczególną dokładnością i precyzją. Początkowo celem chłopca była praca w zakładzie zegarmistrzowskim ojca, jednakże jego nauczyciel, L’Eplattenier popchnął go w stronę architektury i dał mu podstawową wiedzę z historii sztuki oraz rysunku. Kolejnym powodem do zmiany ścieżki kariery Charlesa była poważna wada wzroku w jednym oku.

Na początku XX wieku każdy mógł zostać architektem, ponieważ zawód ten nie wymagał jeszcze wtedy ukierunkowanego wykształcenia. Dlatego już w wieku lat 17 udało mu się zaprojektować jego pierwszy dom, po którym powstawały kolejne, wzbogacając La Chaux-de-Fonds o eleganckie rezydencje łączące elementy tradycyjne i secesyjne.

Podróże po Europie

Mówi się, że „podróże kształcą” i w wypadku młodego Le Corbusiera stwierdzenie to jest jak najbardziej prawdziwe. Za poradą swojego mentora wyruszył w latach 1907-1911 na serię podróży po Europie, które ugruntowały jego styl. Jedną z najważniejszych inspiracji był „Certosa del Galluzzo”, prezentująca przed nim kontrast pomiędzy przestrzenią wspólną a indywidualną. Zachwyt młodego Charlesa wzbudziły również dzieła włoskiego architekta Andrea Palladio, jak i antyczne ruiny starożytnej Grecji, odkrywające przed nim świat klasycznych proporcji. Zafascynowała go też architektura śródziemnomorska i jej użycie geometrycznych kształtów. Wyniósł z niej również ważną lekcję z wykorzystania otoczenia oraz światła w projektowaniu budynku.

Le Corbusier - architekt jutra
Le Corbusier – architekt jutra

Poza tym Le Corbusier odwiedził wiele pereł europejskich architektury, takich jak Wiedeń, Monachium czy Paryż i współpracował z wybitnymi architektami, przykładowo z Augustem Perretem, jak i znanym architektem Peterem Behrhensem.

W 1912 roku Le Corbusier wrócił do La Chaux-de-Fonds, gdzie nauczał wraz ze swoim mentorem, jak i otworzył własną pracownię. Projektował nowoczesne wille, w których wykorzystał nowatorską wtedy technikę, używał on bowiem do stworzenia ich struktury żelbetonu. Opracowanie w teorii, jak i w praktyce zastosowania tego materiału okazało się bardzo przydatne wraz z końcem I wojny światowej i pojawieniem się popytu na tanie i szybkie do wybudowania mieszkania.

Pięć lat później marzenie Charlsa się spełniło – wyjechał do miasta światła, Paryża. Pracował tam początkowo nad betonowymi strukturami na zlecenie rządu. Jednakże nie to było głównym zajęciem architekta, ponieważ stolica Francji pozwoliła mu rozwinąć skrzydła w malarstwie.

Le Corbusier - Sainte Marie De La Tourette - foto Michal Matlon - Unsplash
Sainte Marie De La Tourette – foto Michal Matlon – Unsplash

W 1918 Le Corbusier poznał malarza Amédée’a Ozenfanta, który wprowadził go w świat współczesnej mu sztuki, w tym do puryzmu. Dwójka przyjaciół odrzuciła kubizm, uznając go za nieracjonalny i zbyt romantyczny. Zamiast tego preferowali prostotę geometrii zauważalną w obiektach codziennego użytku. Poskutkowało to w napisaniu purystycznego manifestu „Po Kubizmie”. Poza malarstwem zajmowali się oni również pisaniem. Dzięki ich kolaboracji powstała seria artykułów „Nowy duch” (fra. L’Esprit Nouveau), podpisanych pseudonimami. W wypadku Charlesa był to Le Corbusier.

Można wyróżnić dwa powody, dla których Charles zdecydował się na podpisywanie się za pomocą pseudonimu. Z jednej strony, chciał on upodobnić się do otaczających go środowisk artystycznych. Z drugiej zaś, zafascynowany nietzscheanizmem i nowoczesnością Charles chciał zerwać ze starym, burżuazyjnym porządkiem, za którego część uznawał swoje nazwisko. Tak oto narodził się Le Corbusier. Jego pseudonim ma dwa źródła. Uznaje się, że pochodził od le corbeau, czyli francuskiego słowa oznaczającego kruka, albo od nazwiska swojego pradziadka Lecorbesier.

Vers une Architecture – w stronę jutra

Le Corbusier zajmował się architekturą nie tylko praktycznie, ale również teoretycznie. Pomimo tego, że nie ukończył studiów architektonicznych, udało mu się napisać wiele prac i esejów dotyczących tego tematu. „Vers une Architecture”, po polsku „W stronę architektury” to jedno z najważniejszych dzieł Le Corbusiera. Stanowiło ono manifest dla całego pokolenia architektów, wywołując zaś podobnie co cała twórczość Le Corbusiera, wiele kontrowersji.

Jest ono zbiorem jego esejów pojawiających się na łamach L’esprit Nouveau. Pierwszą myślą „papieża modernizmu”, pojawiającą się w zbiorze było uznanie współczesnej mu myśli architektonicznej za oddaloną od teraźniejszości i potrzeb ludzi w niej żyjących, przez to też za nieefektywną i niefunkcjonalną.

Le Corbusier - papież architektury
Le Corbusier – papież architektury

Z drugiej strony Le Corbusier dostrzega w swoich esejach potęgę rozwoju technicznego, nowych materiałów, jak i metod ich wykorzystania, widząc w nich niewykorzystany w architekturze potencjał. Podkreśla również kluczową role funkcji w architekturze – twierdził przykładowo, że „mieszkanie to maszyna do mieszkania” .

Elementem współczesnego miejskiego krajobrazu, który niezwykle fascynował Le Corbusiera była fabryka. Le Corbusier uważał ją za szczególnie ciekawą, biorąc pod uwagę jej plastyczną formę uginającą się pod przemysłową funkcją. Z drugiej strony nie uznawał jej w pełni za część architektury, jako że zamiast wpływać na ludzkiego ducha, te stanowiły realizacje ekonomicznych prawideł. Innym obiektem zainteresowania Le Corbusiera stały się auta, w których dostrzegał symbol czasów współczesnych.

Ville contemporaine – Le Corbusier i nowe miasto

Ville contemporaine, po polsku miasto współczesne, było utopijną wizją Le Corbusiera zaprojektowaną w 1922, która nigdy nie doczekała się realizacji. Podstawowymi zasadami projektu były:

  1. Udrożnienie centr miasta
  2. Zwiększenie zagęszczenia ludności w celu zredukowania zużycia przestrzeni
  3. Zapewnienie łatwości w przemieszczaniu się po mieście
  4. Zwiększenie ilości terenów zielonych

Jak wyglądało jednak idealne miasto Le Corbusiera? Kluczowe dla Niego było tworzenie otwartych przestrzeni, poprzez jak najefektywniejsze wykorzystanie otoczenia. Kolejnym celem projektu było zmaksymalizowanie prędkości poruszania się po mieście.

Le Corbusier - Sainte Marie De La Tourette - foto Michal Matlon - Unsplash
Sainte Marie De La Tourette – foto Michal Matlon – Unsplash

W centrum znaleźć miała się ogromna stacja dla latających taksówek. Ważną rolę miała odgrywać zieleń wokół budynków. Pod lasem wieżowców znajdować się miały liczne parki, kawiarnie i sklepy, oraz inne miejsca pozwalające na wysokość jakość życia. Na lewej części miasta miały znaleźć się kompleksy budynków użyteczności publicznej i duży ogród w stylu angielskim. Na prawo znajdować się miał sektor przemysłowy z magazynami i fabrykami.

Wizja znalazła również krytyków. Przykładowo Robert Hughes uważał, że projekt pozbawiony jest człowieczeństwa i przypadkowości, zabierając jego potencjalnym mieszkańcom wolność przemieszczania się i pozostawiając ich pod wszechobecną kontrolą projektanta.

Le Corbusier – pięć punktów nowoczesnej architektury

Idea 5 punktów nowoczesnej architektury pojawiła się po raz pierwszy w „Nowym Duchu” w 1926 roku. Stały się one podstawą tego, co uznaje się dzisiaj za modernistyczny styl. Pomimo tego, że zasady powstały prawie 100 lat temu, do dziś są nauczane w szkołach architektonicznych na całym świecie.

Pilotis

Jednym z fundamentów nowoczesnej architektury według Le Corbusiera było zmienienie podstawy utrzymującej budynek. Polegało to na stworzeniu słupów unoszących bryłę budynku, pozwalając nawet potężniejszym dziełom architektonicznych na lekki wygląd. „Wolny parter” nie zaburza zastanego krajobrazu, ale również zapewnia mniejsze na pojazdy, roślinność oraz ludzi.

Wolny plan ogólny

Projektowanie na otwartym planie pozwala architektowi wnętrz na uwolnienie się od ograniczeń wymogów strukturalnych, dając projektowi pole do kreatywności oraz pozwalając na bardziej otwarte przestrzenie.

Swobodna Elewacja

Separacja struktury budynku od jego ścian pozwala nie tylko na większe możliwości wewnątrz budynku, ale również na zewnętrznej jego części. Dzięki temu fasada może być lżejsza, bardziej „podziurawiona”, jak i posiadać większą ilość okien.

Horyzontalne okna

Wraz z postępem techniki, również okna zostały pozbawione ograniczeń w kształcie. Horyzontalne okna pozwalają na zmniejszenie utraty ciepła budynku, dlatego też znajdują swoje częste zastosowanie w modernistycznej architekturze.

Ogrody na dachu

Współczesna architektura, to architektura ograniczonej przestrzeni. Le Corbusier zdawał sobie z tego sprawę, dlatego proponował, aby na dachach budynków znajdowały się ogrody, do których dostęp mieliby wszyscy jego użytkownicy.

Willa Savoye – modernistyczne ideały w praktyce

Ukończona w 1931 i znajdująca się na przedmieściach Paryża Willa Savoye stanowi jeden z najcenniejszych zabytków XX wieku. Projekt Le Corbusiera stanowił jedyny przypadek domu, który został uznany za monument narodowy podczas jego życia. Zaprojektowana wraz z Pierrem Janneretem willa miała stanowić dom letni dla rodziny Savoye.

Dlaczego jednak Villa Savoye ta stanowi idealny przykład modernizmu? Główna struktura budynku nie leży bezpośrednio na ziemi, a unosi się w powietrzu wspierana przez modernistyczne pilotis. Budynek posiada płaski dach. Ściany, jak i fasada pozwały architektom na artystyczną swobodę, spełniając przy tym drugi i trzeci punkt modernistycznego manifestu.

Le Corbusier - Willa Savoye - foto L.Strike
Willa Savoye – foto L.Strike

Okna również stanowią przykład architektury modernistycznej i poprzez swój poziomy kształt zapewniają dostęp do światła dla całego budynku. Na dachu budynku funkcjonuje ogród, stanowiąc kolejny przykład modernistycznej wizji wprowadzonej w rzeczywistość.

Villa Savoye stanowi idealną mieszankę modernistycznej rzeźby zachwycającej klasyczną delikatnością, jak i „maszyny do mieszkania”, zoptymalizowanej dla komfortu osób w niej przebywających. Na parterze budynku znajduje się przedpokój, garaż (na specjalne życzenie rodziny Savoye) jak i schody prowadzące do głównej części budowli – czyli piętra. Poza tym możemy tam znaleźć również kwatery dla służby i szofera.

Fabryka Duval – Le Corbusier i modernistyczna rewolucja w przemyśle

Choć urbanistyczne plany Le Corbusiera na odbudowę miasteczka Saint-Dié nie spodobały się jego mieszkańcom oraz spotkały się z odrzuceniem, Le Corbusier był jednak w stanie pozostawić po sobie ślad. Wszystko dzięki młodemu przemysłowcowi, który nazywał się Jean Jacques Duval.

W 1946 Jean powierzył mu zadanie odbudowy ośrodka przemysłowego. Le Corbusier wykorzystał tę okazję, aby wprowadzić w życie swoją wizję „zielonej fabryki” oraz wykorzystać wymyśloną przez niego idealną ludzką proporcje Le modulora. Budynek ten okazał się o 20% tańszy od swojego tradycyjnego odpowiednika.

Le Corbusier - Usine Claude et Duval Factory - foto Olivier Martin-Gambier
Usine Claude et Duval Factory – foto Olivier Martin-Gambier

Fabryka posiada 80 metrów długości oraz 12,50 metrów szerokości, przypominając przy tym zwykłe mieszkanie. W środku zaś można zobaczyć idealne urzeczywistnienie współczesnych mu procesów produkcyjnych. Stworzono nie tylko niezwykle efektywną linię produkcyjną, ale zaprezentowano również sposób funkcjonowania fabryki jako społeczności.

Maison Citrohan – Le Corbusier tworzy maszynę do mieszkania

Okres pierwszej połowy XX wieku był czasem wielu zniszczeń, a co za tym idzie wielkiego zapotrzebowania na tanie i szybie w konstrukcji budynki. Citrohan, jak i reszta serii mieszkań miała stanowić odpowiedź Le Corbusiera na rosnący popyt.

Le Corbusier nadał projektowi taką nazwę jako pochwałę dla francuskiej marki aut Citroën, jako symbolu nowoczesności i wydajności. Jednakże nie tylko nazwa, ale również sposób powstawania mieszkania przypominać miały linię produkcyjną wykorzystywaną przy produkcji aut.

Le Corbusier - Maison Citrohan - foto Shaqspeare
Maison Citrohan – foto Shaqspeare

Materiały wykorzystane do budowy domu bowiem przypominały elementy takiej linii, łatwe do masowej produkcji i tanie. Jego ostatecznym celem było właśnie stworzenie produkcji mieszkań na skalę przemysłową, co według niego, zwolennika przemysłu i postępu technicznego doprowadziłoby do postępu całości społeczeństwa.

Styl mieszkania zyskał wielu fanów wśród klasy średniej i robotniczej, ale również wśród artystów. Zachwycały otwarte przestrzenie, pozwalające jednak na wybór pomiędzy indywidualnym i grupowym spędzaniem czasu. Przykładowo ogród, znajdujący się na płaskim dachu domu podzielony był tak, aby zapewnić wybór pomiędzy socjalizacją a prywatnością.

Innym przykładem funkcjonalnej maszyny do mieszkania zaprojektowanej przez Le Corbusiera jest Maison Guiette, znajdujący się w Antwerpii, czy paryska Willa la Roche-Jeanneret.

Le Corbusier projektuje dzisiejsze blokowisko – eksperymentalna jednostka Marsylska

Po II wojnie światowej nastroje społeczeństwa nastawione były na rewolucję społeczną, która miała towarzyszyć budowie nowej Europy. W szczególności potrzebne były jednostki mieszkalne, pozwalające na zapewnienie miejsca do życia wielu ludziom, przy niewielkim koszcie. Sytuacja pozwoliła na zrealizowanie wielu idei Le Corbusiera, a efektem tego była matka wszystkich bloków – Marsylska Jednostka Mieszkaniowa.

Powstawała w latach 1947-1952 pomimo sprzeciwu i obaw o to, że projekt oszpeci miasto. Realizacja dojrzałej myśli Le Corbusiera posiada 137 m długości, 56 m wysokości i 18 pięter. Zaprojektowana została jako samowystarczające osiedle dla około 1600 mieszkańców. Papież architektury modernistycznej współpracował w projekcie z wieloma architektami z całego świata, a do listy osób biorących udział w tym rewolucyjnym projekcie należał Polak: Jerzy Sołtan.

Le Corbusier - The Unité d'Habitation - foto Yana Marudova - Unsplash
The Unité d’Habitation – foto Yana Marudova – Unsplash

Marzeniem Le Corbusiera było stworzenie w jednostce Marsylskiej wewnętrznej ulicy handlowej. Nie dało się wykonać pomysłu na parterze, który zajmowany był przez pilotis. Dlatego też uznano, że najlepszym miejscem do takiej ulicy będzie centrum jednostki mieszkaniowej. Na ulicy znaleźć się miały między innymi kawiarnie, salony kosmetyczne, jak i przeróżne sklepy.

Jednostka mieszkaniowa przedstawiała również nowy styl architektoniczny – brutalizm. Spowodowane to było tym, że w warunkach powojennych nie było tylu środków, aby wykorzystać stal zbrojeniową, dlatego też pozostano przy surowym betonie, na którym odciśnięto ślady z drewna. Innym przykładem brutalizmu w wykonaniu le Corbusiera jest indyjskie miasto Czandigarh, zaprojektowane przez niego w 1953.

Kaplica Notre Dame du Haut – Le Corbusier i projekty religijne

Kaplica Notre Dame du Haut w Ronchamp to jeden z najciekawszych projektów, których autorem był Le Corbusier. Jest to również wyjątkowy obiekt w historii architektury sakralnej. Kaplica powstała w drugiej połowie XX wieku, a dokładnie w 1955 roku. Na pierwszy rzut oka nie wygląda na projekt, który mógłby być stworzony przez Le Corbusiera. Brakuje jej bowiem matematycznej precyzji reprezentowanej przez proste, geometryczne formy. Łamię ona również katolickie tradycje architektury sakralnej, stając się przy tym wyjątkowym budynkiem – mariażem pomiędzy postępem a religią.

Kaplica stoi na wysokim wzgórzu, które od zawsze stanowiło centrum lokalnych społeczności religijnych – od celtów, po dzisiejszych chrześcijan. Le Corbusier jako uosobienie nowoczesności i postępu nie był zbytnio kojarzony z architekturą sakralną. Zlecenie udało mu się dostać dzięki dominikańskiemu mnichowi Pierre’owi Couturierowi.

Le Corbusier - Notre Dame du Haut - foto Ricardo Gomez Angel - Unsplash
Notre Dame du Haut – foto Ricardo Gomez Angel – Unsplash

Kaplica Notre Dame du Haut to forma obła, żywa i naturalna, której granice wyznaczają krzywe linie, poddające się różnicom w terenie. Dzięki wielu modernistycznym zabiegom wydaje się, że kaplica unosi się nad ziemią. Co ciekawe, zaufanie intuicji nie przeszkodziło Le Corbusierowi zaplanować wszystkiego za pomocą Le Modulora.

Ta wyjątkowa forma wywołała od samego początku wielkie poruszenie publiki. Dla wielu przypominała ona łódź, czy ręce modlące się do Boga. Doszukiwano się w niej inspiracji z miast algierskiego regionu Mzab, chat Tyrolu, czy rzymskich bazylik. Uznaje się jednak, że podstawową inspiracją Le Corbusiera był teren, na którym miała powstać kaplica. Rzecz jasna Le Corbusier nie uniknął krytyki ze strony bardziej tradycyjnych miłośników architektury, którzy oskarżali go o naruszenie zasad sztuki budowlanej w pościgu za nowoczesnością.

Le Corbusier wpływ dzisiaj

Le Corbusier zmarł w 1965 na atak serca podczas pływania w Morzu Śródziemnomorskim. Jednakże jego wpływ na otaczającą nas rzeczywistość jest odczuwalny do dzisiaj. Choć był osobą niezwykle kontrowersyjną, a nie każdy jego projekt zakończył się oczekiwanym sukcesem, to właśnie on, Le Corbusier stworzył podstawy nowoczesnej architektury. Jego wizja pojemnych jednostek mieszkalnych pozwalała na szybką i skuteczną odbudowę po horrorach drugiej wojny światowej, a jego styl, pomimo wielu kontrowersyjnych pomysłów, stanowi podstawę świata, w którym dziś się poruszamy.

Le Corbusier - mistrz modernizmu

Fondation Le Corbusier

Fundacja Le Corbusiera powstała w 1967 i swoją siedzibę ma w Paryżu. Ma za zadanie obronę i promocje dzieł wybitnego architekta. Poza tym przechowuje ona znaczącą część jego majątku i dorobku. Między innymi to dzięki niej tak wiele jego projektów zostało wpisanych na listę światowego dziedzictwa UNESCO.


Zobacz również: Ettore Sottsass – architekt, projektant, człowiek ikona | Tom Dixon – brytyjski projektant i wizjoner

Udostępnij ten artykuł
Napisane przez

Redaktor w PLN Design

Subscribe
Powiadom o
guest
0 komentarzy
Inline Feedbacks
View all comments
Zapisz się do newslettera
Wpisz szukane słowo i kliknij enter