Charakterystyczna wieża zegarowa położona na skraju Pałacu Westminsterskiego od ponad 160 lat góruje nad Londynem. Białe tarcze zegarów i dźwięk znajdującego się wewnątrz budynku dzwonu Big Ben są, obok czerwonych piętrowych autobusów i czarnych taksówek, symbolem stolicy Wielkiej Brytanii. Szczegóły ich powstania oraz burzliwe dzieje poznasz w artykule poniżej.
Ściśle rzecz biorąc, Big Ben to nazwa dzwonu znajdującego się w Wieży Elżbiety (Elizabeth Tower), a nie samej wieży. Potoczna nazwa przyjęła się jednak na tyle, że określa się nią dzwon, zegar i wieżę.
Big Ben w Londynie – historia burzliwa
Historia Big Bena zaczęła się od wielkiej tragedii. 16 października 1834 roku w wyniku gwałtownego pożaru spłonęła większość zabudowań Pałacu Westminsterskiego – siedziby brytyjskiego parlamentu. Ocalały tylko nieliczne budynki, w tym kaplica św. Stefana i prawie tysiącletni Westmister Hall.
Wieża zegarowa
Po tym kataklizmie konieczna stała się szybka odbudowa Pałacu. Zadanie to zrealizował architekt Charles Barry, natomiast budowę wieży nadzorował Augustus Pugin. Neogotycka konstrukcja swoim stylem przypominała wcześniejsze projekty Pugina, w tym znany Scarisbrick Hall w Lancashire. Wieża stanęła po dziewięciu latach pracy, w 1859 roku.
Budowla powstała na planie kwadratu o bokach długości 12,2 metra. Betonowa podstawa, na której spoczywa Big Ben, ma grubość 3,7 metra. Wieża ma prawie sto metrów wysokości (dokładnie 96,3), a tarcze zegarów znajdują się w jej górnej części, prawie 55 metrów nad poziomem gruntu.
Głównym materiałem konstrukcyjnym były cegły. Zewnętrzne powierzchnie wykończone są wapieniem w piaskowym kolorze pochodzącym z Południowego Yorkshire. Big Bena wieńczy iglica pokryta żeliwnymi dachówkami. Na szczyt budowli prowadzą schody o 393 stopniach.
Big Ben i jego bogata symbolika
Bardzo ciekawą symbolikę prezentują umieszczone na szczycie wieży ponad dzwonnicą elementy dekoracyjne. Składają się na nie 52 tarcze herbowe ozdobione różnymi godłami. Wśród nich znajdziemy czerwoną i białą różę angielskiej dynastii Tudorów, szkocki oset, irlandzką koniczynkę i walijski por.
Na kolejnych tarczach umieszczono owoc granatu – herb Katarzyny Aragońskiej, bramę opuszczaną – symbol obu izb Parlamentu, a także fleur-de-lis – kwiat lilii będący heraldycznym symbolem Francji, która swego czasu była angielskim terytorium.
Big Ben – Ayrton Light i pokój więzienny
Najbardziej charakterystycznymi elementami Wieży Elżbiety są oczywiście dzwony i zegar. To jednak nie wszystko. W 1873 zamontowano powyżej dzwonnicy specjalną latarnię – Ayrton Light. Jej światło widoczne jest w całym mieście, a zapala się je wtedy, kiedy obradują Izby Parlamentu. W wieży znajduje się również cela więzienna, w której obecnie mieści się siedziba komisji zajmującej się petycjami wpływającymi do Parlamentu.
Pseudonim Big Ben – geneza nazwy
Warto jeszcze wspomnieć o historii samej nazwy wieży. Początkowo, w czasach wiktoriańskich nazywano ją Wieżą św. Stefana. Ze względu na obecność zegara określano ją potocznie jako Wieżę Zegarową (Clock Tower). W roku 2012 Izba Gmin przegłosowała zmianę nazwy na Wieżę Elżbiety – w związku z diamentowym jubileuszem królowej Elżbiety II. W podobnych okolicznościach swoją nazwę zyskała druga co do wielkości wieża w Pałacu – Wieża Wiktorii. Niezależnie od oficjalnego nazewnictwa, wielu ludzi na świecie nadal nazywa potocznie Wieżę Elżbiety po prostu Big Benem.
Wieża pełna dzwonów
Sercem Wieży Elżbiety jest dzwonnica, w której znajduje się pięć dzwonów. Największy, znany jako Great Bell albo Big Ben, wybija godziny, a pozostałe cztery mniejsze dzwony odzywają się co kwadrans. Historia ich powstania jest bardzo burzliwa.
Pierwszy i drugi Big Ben
Źródła podają, że pierwszy dzwon Big Ben odlany został 6 sierpnia 1856 roku w Stockton-on-Tees. Ponieważ wieża z dzwonnicą nie była jeszcze ukończona, testowano go na pałacowym dziedzińcu. W czasie prób instrument pękł, nie nadając się do naprawy.
Dwa lata trwało przetopienie dzwonu i odlanie z niego nowego, nieco mniejszego. Zajęła się tym ludwisarnia Whitechapel Bell Foundry, która z pierwotnego Big Bena o wadze ponad 16 ton stworzyła jego następcę ważącego prawie 14 ton. Nowy instrument miał 2,3 metra wysokości, a jego średnica wynosiła 2,74 metra.
Montaż i awaria
Proces zawieszania dzwonu w wieży na wysokości ponad 60 metrów trwał 18 godzin. Po raz pierwszy jego głos zabrzmiał w lipcu 1859 roku. Niestety, już we wrześniu tego samego roku nastąpiła kolejna tragedia – instrument pękł pod uderzeniem młota wybijającego ton. Okazało się, że młot był źle dobrany – dwa razy cięższy niż wynikało to ze specyfikacji. Po tej awarii Big ben milczał aż przez trzy lata.
Big Bena obrócono o ⅛ obrotu wokół osi, a miejsce pęknięcia zabezpieczono. Dodano również lżejszy młot uderzający w inne miejsce dzwonu. Niestety, naprawa trwała aż trzy lata, a w tym czasie godziny wybijał jeden z czterech mniejszych dzwonów. Co ciekawe, Big Ben nigdy nie został do końca naprawiony. Otwór po pęknięciu jest widoczny do dzisiaj, a dźwięk instrumentu różni się od jego pierwotnej wersji.
Nie tylko Big Ben
Największemu dzwonowi wybijającemu godziny towarzyszą cztery mniejsze instrumenty, które odzywają się co kwadrans. Powstały one w 1857 roku w londyńskiej hucie firmy John Warner & Sons. Co piętnaście minut mniejsze dzwony odgrywają wariację melodii zwanej Westminster Quarters, w czasie pełnej godziny kończonej uderzeniami Big Bena.
Zegar Big Ben
Najbardziej rozpoznawalnym elementem Wieży Elżbiety jest oczywiście zegar, a właściwie jego cztery białe tarcze umieszczone na czterech ścianach budynku. Zaprojektował je Augustus Pugin. Jedna tarcza zegarowa złożona jest z 324 kawałków szkła osadzonych w stalowej ramie o średnicy siedmiu metrów. Wskazówki minutowe zegara mają długość 4,3 metra, godzinowe natomiast 2,7 metra. Na tarczy zegarowej znajdują się cyfry rzymskie o wysokości 60 centymetrów.
Tarcze zegara były początkowo podświetlane lampami gazowymi tylko w czasie obrad Parlamentu. Od 1876 roku światło paliło się od zmierzchu do świtu, a na początku XX wieku wprowadzono lampy elektryczne.
Zegar Big Ben uruchomiono w 1854 roku. Zaprojektowali go zegarmistrz Edmund Beckett Denison oraz królewski astronom George Airy. Prace wykonali Edward John Dent, a po jego śmierci Frederick Dent.
Bardzo ciekawy jest mechanizm regulowania czasu zegara. W górnej części wahadła znajduje się zbiornik na drobne monety pensowe. Dodanie lub usunięcie jednej monety powoduje zmianę środka ciężkości wahadła, a tym samym zmianę prędkości zegara o 0,4 sekundy. Chronometr jest bardzo dokładny – odchylenia wynoszą zaledwie kilka sekund na tydzień.
Do obsługi mechanizmu powołany jest specjalny zespół, na czele którego stoi Opiekun Zegara (Keeper of the Clock). Trzy razy w tygodniu zegar jest ręcznie nakręcany, a operacja ta zajmuje ponad półtorej godziny. Pracownicy zespołu dyżurują przez całą dobę, gotowi do interwencji w razie awarii.
A tych nigdy nie brakowało. Najczęstszą przyczyną awarii były warunki atmosferyczne – mróz, upał, gruba warstwa śniegu zalegająca na wskazówkach. W czasie II wojny światowej niemieckie naloty bombowe uszkodziły tarcze zegara. Były też przypadki bardziej humorystyczne – drabina zostawiona przez robotnika, która zablokowała mechanizm czy stado ptaków siedzących na wskazówce pokazującej minuty, dzięki którym zegar opóźnił się o 41 minut.
Niezależnie od tych drobnych potknięć, zegar, dzwony i sama Wieża Elżbiety to od dziesięcioleci wizytówka Londynu, a także duma i symbol Brytyjczyków. Big Ben regularnie pojawia się w licznych filmach i programach telewizyjnych jako symbol Wielkiej Brytanii. W 1970 roku Big Ben został wpisany na Listę Światowego Dziedzictw UNESCO.
Big Ben Ciekawostki
Nie do końca wiadomo, skąd wzięła się nazwa Big Ben. Jedna teoria mówi o pochodzeniu jej od imienia Sir Benjamina Halla, głównego komisarza robót przy budowie. Inna wywodzi jej pochodzenie od najlepszego w tym czasie boksera wagi ciężkiej Benjamina Caunta.
Wieża zegarowa położona jest na gliniastym podłożu. Z tego powodu jej mury odchyliły się od pionu o 23 centymetry. Jak przewidują naukowcy, odchylenie będzie się zwiększać, ale nie będzie stanowiło problemu w ciągu najbliższych 4 tysięcy lat.
Melodia Westminster Quarters stanowi inspirację dla wielu ludzi na całym świecie. Jej wariacje wykorzystano na dworcach kolejowych w Indonezji, na Stadionie New York Yankees, w piosence kibiców z Portsmouth czy przeboju zespołu U2.
Dźwięk Big Bena i jego mniejszych towarzyszy jest powszechnie rozpoznawany na całym świecie. A to za sprawą radiowego BBC World Service, który transmitował go na cały świat najpierw na falach krótkich, a obecnie przez satelity i internet.
Na każdej z czterech tarcz zegarowych umieszczono łaciński napis “Domine salvam fac Reginam nostram Victoriam primam”, która oznacza “Panie zachowaj naszą Królową Wiktorię Pierwszą”.
Niestety, obecnie nie jest możliwe wejście na teren Wieży Big Ben. Otwarte są jedynie pozostałe wnętrza Pałacu Westminsterskiego.
Zobacz również:
