Niedaleko Krakowa, na malowniczym wzgórzu nad Wisłą, położone jest Opactwo Benedyktynów w Tyńcu. W swojej burzliwej historii wielokrotnie było niszczone i odbudowywane. Dzisiaj stanowi miejsce odwiedzin licznych turystów z kraju i zagranicy, dając im możliwość zapoznania się z historią i dziedzictwem zakonu św. Benedykta z Nursji.
Opactwo Benedyktynów w Tyńcu – historia
Historia tynieckiego opactwa rozpoczyna się w połowie XI wieku. Według przekazu Długosza w 1044 roku miał je ufundować Kazimierz I Odnowiciel. Niektórzy przypisują jednak rolę fundatora jego synowi Bolesławowi II Szczodremu. Pewne jest, że wkrótce potem na wzgórzu nad Wisłą zaczął powstawać kompleks klasztorny – bazylika i budynki jej towarzyszące. Położony na terenie przygranicznym Tyniec narażony był na najazdy obcych wojsk. Wkrótce zabudowania otoczono solidnym murem.
Nie zdał się on jednak na wiele. Już w 1259 roku klasztor zdobyli i zniszczyli Tatarzy. W czasie odbudowy do zabudowań dodano niewielki zameczek. Na początku XIV wieku opactwo uległo zniszczeniu ponownie, tym razem przez wyprawę zbrojną szwagra biskupa Jana Muskaty, który był przeciwnikiem Władysława Łokietka. Kolejne lata były spokojniejsze. Benedyktyni stawiali kolejne budowle i bogacili się. Powstał gotycki kościół, zachowany do dzisiaj, podobnie jak kapitularz i krużganki. W XV wieku zakon był właścicielem wielu dóbr ziemskich i należał do najbogatszych w Polsce.
Okres spokoju zakończył się wraz z Potopem Szwedzkim, podczas którego ponownie zniszczono tyniecki klasztor. Po raz kolejny odbudowane i rozbudowane, opactwo zostało zniszczone podczas rosyjskiego oblężenia w czasie Konfederacji Barskiej. Zaborcy austriaccy zlikwidowali je na początku XIX wieku, przenosząc tu siedzibę biskupa tynieckiego. W 1831 roku uderzenie pioruna wywołało niszczycielski pożar, który strawił wszystkie budynki. Po nim odbudowano jedynie kościół. Przez kolejne 100 lat Tyniec pozostawał na wpół zrujnowany i zapomniany.
Dopiero w przededniu drugiej wojny światowej – 30 lipca 1939 roku – benedyktyni powrócili do swojej dawnej siedziby. Co ciekawe, inicjatorem ich powrotu był mnich pochodzący z Belgii, Karol von Oosta. Wojnę opactwo przetrwało w nienaruszonym stanie. W tym czasie trwały w nim intensywne prace renowacyjne, które zakończono w 1947 roku. W kolejnych latach mnisi prowadzili dalsze prace restauracyjne, a Opactwo w Tyńcu stopniowo zaczynało stawać się również atrakcją na turystycznej mapie Polski.
Po upadku socjalizmu benedyktyni z Tyńca rozpoczęli działalność gospodarczą, zakładając wydawnictwo, fundację i spółkę usługową. Obecnie własnym sumptem wydają i dystrybuują książki, prowadzą dom gościnny, kawiarnię, sklep z własnymi wyrobami, a nawet warzą piwo własnej marki oparte na średniowiecznej recepturze. Opactwo stało się znane w całym kraju, przyciągając licznych turystów i pątników, którzy mogą zatrzymać się w nim na dłużej i dokładnie poznać jego burzliwą historię.
Zwiedzanie Opactwa Benedyktynów
Prawie tysiącletnie Opactwo Benedyktynów w Tyńcu jest wyjątkowym zabytkiem na mapie Polski. Jest to najstarszy wciąż istniejący klasztor na terenie naszego kraju, który wielokrotnie padał ofiarą wojen i katastrof naturalnych, jednak przetrwał do dzisiaj. Odbudowany po wojnie i wciąż restaurowany zaprasza w swoje progi nie tylko turystów pragnących oglądać zabytkowe budowle.
Trzeba pamiętać, że w Tyńcu zakon benedyktynów nadal prowadzi swoją działalność o charakterze religijnym. Goście mogą tu zwiedzić pod opieką mnicha kościół i muzeum, ale również wyspowiadać się, wziąć udział w nabożeństwach, a nawet zostać na kilka dni, aby zasmakować klasztornego życia i medytacji w oderwaniu od współczesnej cywilizacji. Dla zainteresowanych istnieje nawet możliwość wzięcia udziału w pełnej Liturgii Godzin.
Zabudowania klasztorne
Opactwo tynieckie usytuowane jest na malowniczym, wapiennym Wzgórzu Klasztornym niedaleko Wisły. Roztacza się z niego wspaniały widok na samą rzekę i okolicę. Pierwotnie miejsce budowy wybrano ze względu na możliwości obrony, dzisiaj stanowi ono atut czysto estetyczny. Niewiele zostało z oryginalnych zabudowań klasztoru. Do dzisiejszych czasów przetrwał kościół klasztorny św. Piotra i Pawła oraz fragmenty innych zabudowań.
Kościół św. Piotra i Pawła
Świątynia swój obecny kształt zyskała w latach 1618-1622, kiedy to została przebudowana w stylu barokowym. Jednak pod jej posadzką znajdują się jeszcze starsze podziemia w stylu romańskim, będące pozostałością pierwotnego budynku. W dni powszednie możliwe jest ich zwiedzanie, należy zapytać o możliwość wejścia do nich jednego z prowadzących wycieczki mnichów. Wizyta tam pozwala cofnąć się do XI wieku, kiedy to dopiero rozpoczęto budowę kompleksu klasztornego w Tyńcu.
Nad podziemiami znajduje się gotyckie prezbiterium, w którym zachowały się pochodzące z XVII wieku bogato zdobione stalle. Umieszczono na nich malowidła przedstawiające życie benedyktynów oraz ich patrona – św. Benedykta. Stalle służą zakonnikom do dzisiaj w czasie modlitw i nabożeństw, znajduje się tu także chór zakonny. Kolejny zabytkowy element świątyni to pochodząca z późnego baroku ambona, którą wykonał niemiecki rzeźbiarz Franciszek Józef Mangoldt. Ma ona kształt łodzi i utrzymana jest w tonacji czarno-złotej.
Najważniejszym elementem kościoła jest wykonany z czarnego marmuru ołtarz główny. Jego autorem jest pochodzący z Rzymu rzeźbiarz i architekt Francesco Placidi. Bogato ozdobione, rokokowe dzieło przedstawia Świętą Trójcę oraz apostołów św. Piotra i Pawła. Poniżej znajdują się cztery rzeźby wykonane z białego marmuru. Prawdopodobnie przedstawiają one św. Petronelę, św. Barbarę, św. Teklę i św. Grzegorza.
W bocznych nawach trójnawowej świątyni umieszczono sześć kaplic. W jednej z nich znajduje się obraz Matki Bożej Śnieżnej, z którym wiąże się ciekawa historia. Jego oryginał pochodził z XVII wieku i otoczony był kultem, jednak na początku XX wieku został przemalowany. Przez kolejne sto lat obraz traktowano jako niemające większej wartości historycznej dzieło współczesne. Dopiero w 2016 roku obraz został ponownie rozpoznany.
Gotyckie krużganki
W ramach wycieczki z klasztornym przewodnikiem można zwiedzić najstarszą część kościoła, czyli pochodzące z okresu gotyku krużganki. Łączą się one z nakrytym pięknym sklepieniem kapitularzem pochodzącym z XIV stulecia. Na ich stropie można obejrzeć przedstawiające sceny biblijne freski z XVIII wieku. W tej części budynku umieszczono też kilka rzeźb z różnego okresu, w tym figury fundatora klasztoru Kazimierza Odnowiciela i św. Piotra i Pawła. Czarna płyta przypomina o tym, że pierwotnie pod pomieszczeniem znajdowały się krypty, w których chowano zmarłych zakonników.
Muzeum opactwa
Tynieckie muzeum mieści się w surowych podziemiach budynku dawnej biblioteki klasztornej. Jego ekspozycja podzielona jest na dwie części. W pierwszej z nich prezentowane są zabytki archeologiczne pochodzące z wykopalisk z połowy XX wieku. Wśród nich znajdują się narzędzia krzemienne i fragmenty ceramiki najstarszych mieszkańców regionu, pochodzące jeszcze z neolitu.
Druga część wystawy przedstawia początki samego Opactwa Tynieckiego. Można na niej obejrzeć zachowane fragmenty detali architektonicznych w stylu romańskim – głównie elementy kolumn i płytki posadzkowe z XI-XIII stulecia. Na szczególną uwagę zasługują zdobione motywami roślinnymi kapitele kolumn z przełomu XI i XII wieku.
Opatówka, bramy i studnia
W miejscu, gdzie najprawdopodobniej stał średniowieczny zameczek, znajduje się obecnie tak zwana „Opatówka”. W budynku tym dostępne są pokoje dla gości i pątników. Na jego parterze umieszczono dwie masywne bramy, które prowadzą na wewnętrzny dziedziniec klasztorny, na którego środku stoi zabytkowa studnia pochodząca z 1620 roku.
Średniowieczni biznesmeni
W okresie swojej największej świetności zakon benedyktynów z Tyńca był jednym z najbogatszych w kraju – jak pisał Długosz – posiadał około stu wsi i kilka miasteczek. Współcześni mnisi nawiązują do tradycji swoich braci sprzed kilkuset lat i również dzisiaj prowadzą działalność gospodarczą w kilku różnych dziedzinach.
W 1991 roku powołane zostało do życia Wydawnictwo Benedyktynów „Tyniec”, które zajmuje się publikacją i dystrybucją książek, w tym i tych napisanych przez członków zakonu. Publikacje można kupić w księgarni znajdującej się na terenie opactwa. W 2006 roku z kolei powstała Jednostka Gospodarcza Opactwa Tynieckiego „Benedicte”, która zajmuje się prowadzeniem klasztornego hotelu, restauracji i kawiarni. Na terenie klasztoru tynieckiego mnisi prowadzą również sklep z produktami zakonnymi. Wśród nich znajdują się dewocjonalia, pamiątki oraz produkty spożywcze. Warto wspomnieć tu o piwie warzonym według średniowiecznej receptury.
W roku 2008 założony został Benedyktyński Instytut Kultury Aby chronić Dobro (obecnie Fundacja Chronić Dobro), który dba o zachowanie dziedzictwa historycznego klasztoru w Tyńcu. Fundacja zajmuje się prowadzeniem działalności muzealnej, edukacyjnej oraz kulturalnej. Opiekuje się muzeum opactwa, organizuje wystawy, prowadzi bardzo ciekawe warsztaty dla dzieci i dorosłych (na przykład nauki pisania gęsim piórem), a także przygotowuje różnorodne wydarzenia kulturalne – koncerty i spektakle odbywające się na terenie klasztoru w Tyńcu.
Zobacz również:
