Ludwig Mies van der Rohe – sylwetka architekta

„Krzesło jest bardzo trudnym obiektem. Drapacz chmur jest o wiele łatwiejszy”. Tak lapidarnie wyraził się na temat projektowania mebli pod koniec lat 50. Ludwig Mies van der Rohe. Pojawienie się Bauhausu było rewolucją. Szkoła w Dessau popchnęła do przodu architekturę, ale odmieniła też na zawsze wygląd mebli. Ludwig Mies van der Rohe – obok Waltera Gropiusa, Marcela Breuera czy Lilly Reich – był jedną z jej czołowych postaci.

Mies van der Rohe – życiorys

Naprawdę nazywał się Maria Ludwig Michael Mies. Urodził się w niemieckim Akwizgranie 27 marca 1886 roku. Był on najmłodszym synem Michaela Miesa, znanego i cenionego kamieniarza. Właśnie w zakładzie kamieniarskim swojego ojca rozpoczął swoją karierę. Tam rozwinął swoją zdolność pracy z materiałem oraz dokładność, czyli cechy, z których później zasłynął jako architekt.

Mies van der Rohe zostaje architektem

W wieku 22 lat młody Ludwig rozpoczął pracę dla Bruno Paula, znanego projektanta wnętrz. Dwa lata później dostał on pierwsze zlecenie na dom, którego wykonanie zachwyciło najbardziej nowoczesnego z niemieckich architektów tamtych czasów – Petera Berhensa.

Peter Berhens zauważył talent młodego Ludwiga i zaproponował mu pracę pod swoimi skrzydłami. Podczas projektowania w warsztacie mistrza, miał okazje spotkać się z takimi geniuszami modernizmu jak Le Corbusier czy Walter Gropius, którzy również trafili do warsztatu wybitnego architekta.

Inną inspiracją Miesa van der Rohe był człowiek, którego Berhens naśladował, a mianowicie Karol Friedrich Schinkel, jeden z ważniejszych pruskich klasycystów. To wpływ tego architekta ostatecznie doprowadził do sformułowania się misji Miesa, którą miało być poszukiwanie Gesamtkultur, kultury totalnej i zjednoczonej, powstałej w otoczeniu pod zupełną kontrolą człowieka.

W tym czasie Mies również działał w „Deutscher Werkbund”, organizacji zrzeszającej architektów i artystów. Organizacja inspirowała się angielską „Arts and Crafts movement” i podobnie do późniejszego Bauhausu dążyła do połączenia artystycznego rzemiosła z realiami industrialnej Europy.

W 1913 założył własną pracownię w Lichterfelde, dzielnicy Berlina. W tym samym roku poznał swoją pierwszą żonę. Niestety wraz z wybuchem I wojny światowej, Ludwig Mies van der Rohe musiał wyruszyć na front, gdzie projektował infrastrukturę na potrzeby niemieckiego wojska w Bałkanach.

Mies van der Rohe – kariera po wojnie

Koniec I wojny światowej, jak i zmiana ustrojowa oraz powstanie republiki Weimarskiej oznaczały świetną okazję dla modernistycznych artystów i architektów do wprowadzenia swoich nowatorskich pomysłów w życie. Było to idealne środowisko dla rozwoju Miesa van der Rohe. Bardzo szybko uzyskał on pozycje jednego z bardziej znaczących architektów awangardowych. Mimo wielu sukcesów, jego najważniejsze projekty tamtych czasów pozostały w większości na papierze.

Novembergruppe

W latach 20. Ludwig Mies należał do Novembergruppe. Grupa miała za zadanie rozwój relacji między proletariatem a artystami, przykładowo zakładając Radę Robotniczą ds. Sztuki. Jednakże głównym źródłem popularności i finansowego wsparcia okazała się wykształcona klasa średnia, która chętniej przyjmowała radykalne postulaty grupy.

Bauhaus i emigracja

Ludwig Mies van der Rohe działał w wielu stowarzyszeniach, jednak najsłynniejszym z nich na zawsze pozostanie szkoła Bauhaus, której dyrektorem został w latach 1930-1933, czyli do czasu zamknięcia jej z powodów politycznych.

W przeciwieństwie do poprzedniego dyrektora, który nie ukrywał się ze swoimi komunistycznymi poglądami, Mies dążył do apolityczności w celu uratowania szkoły. Próbował również z własnej kieszeni odbudować Bauhaus. Jej nową siedzibą miał być Berlin. Po paru miesiącach jednak musiał skapitulować pod ciężarem totalitarnego terroru politycznego.

W nowej Rzeszy Hitlera nie było miejsca na modernistyczną architekturę Bauhausu, jak i na jej mistrzów. W 1937 opuścił Niemcy ostatecznie i przeprowadził się do Stanów Zjednoczonych, a dokładnie do Chicago, czyli miejsca, w którym zaczynał Frank Lloyd Wright. Tam też kontynuował swoją pracę jako architekt, projektant i edukator.

Ludwig Mies van der Rohe w USA

Trudno wyobrazić sobie to, jak mogłoby wyglądać Chicago bez działalności Miesa i jego drapaczy chmur. Niedługo po przybyciu do miasta objął stanowisko dyrektora School of Architecture w Chicago’s Armor Institute, później nazwanym Illinois Institute of Technology. Stanowisko to utrzymywał przez następne dwadzieścia lat. W momencie przejścia na emeryturę w 1958 Illinois Institute of Technology uzyskała światową renomę z powodu swoich nowoczesnych metod oraz kampusu, którego projekt stworzył w latach 1939-1941.

Koniec II wojny światowej zapewnił Miesowi tak jak innym architektom wiele zleceń. Była to również okazja, aby wprowadzić swój styl i filozofię w życie. To właśnie on zaprojektował słynne chicagowskie drapacze chmur, przypominające szklane pudełka wnoszące się w niebo. Są one urzeczywistnieniem minimalizmu Ludwiga. Okres ten był złotą erą stylu międzynarodowego, którego Mies van der Rohe był mistrzem, jak i momentem, w którym społeczeństwo Amerykańskie wierzyło w postęp techniczny oraz naukowy, co było bardzo podobne do niemieckiej wizji kultury totalnej. Z tych powodów architektowi udało się idealnie odnaleźć w nowym społeczeństwie i jego potrzebach.

„Less is more”- styl Ludwiga Miesa

Podstawowym celem Ludwiga Miesa van der Rohe było tworzenie funkcjonalnych konstrukcji, które miały być odzwierciedleniem industrialnego społeczeństwa. Nie uważało się go za artystyczny geniusz, czy wielkiego innowatora. Jego największą siłą było bowiem inspirowanie się pomysłami innych i wyciąganie z nich tego, co najlepsze.

Ludwig Mies van der Rohe ewoluował coraz bardziej w kierunku rygorystycznego modernizmu, skierowanego na prostotę i funkcjonalność. Był on człowiekiem bardzo dokładnym, co doskonale przedstawia powiedzenie „Bóg tkwi w szczegółach”.

Inną cechą stanowiącą fundament stylu tego architekta, był minimalizm. Jego projekty wykorzystywały proste geometryczne formy oraz dużą ilość szkła, tworząc miłe dla oka wrażenia estetyczne niewielkim kosztem. Projektował budowle i meble, które miały być odwzorowaniem funkcjonalnego społeczeństwa industrialnego. Dążył do budynków, w których minimalna struktura pozwalałaby na otwartą przestrzeń. Nazywał to „architekturą skóry i kości”

Minimalizm jednak nie powstrzymywał go od zamiłowania do drogich materiałów. To z kolei powodowało, że na początku swojej kariery projektował głównie wille dla klasy wyższej. Innym tworzywem, które uwielbiał używać było szkło. Pozwalało mu ono na połączenie wnętrza budynku z jego otoczeniem. Również cegła znalazła się blisko jego serca, co spowodowane było inspiracjami wynoszonymi z Niderlandów

Nie można zaprzeczyć, że to właśnie Ludwig jest jednym z ważniejszych twórców stylu międzynarodowego. Osoba o takim wkładzie w światową architekturę nie mogła jednak uciec od krytyków. Jego styl atakowano z powodu braku wyrazu, anonimowości, purytańskiej estetyki, jak i oskarżano go o upadek amerykańskiego miasta.

Architektura autorstwa Miesa van der Rohe

Podczas swojej długiej kariery jako architekt, Ludwig tworzył wiele zróżnicowanych projektów. Początkowo były to głównie modernistyczne wille, jednak wraz z czasem w jego portfolio znalazły się projekty urbanistyczne oraz budynki tworzone dla klasy średniej i niższej. Najbardziej znany jest ze swoich charakterystycznych drapaczy chmur.

Willa Tugendhatów w Brnie

Jednym z ważniejszych budynków, stworzonych przez Miesa, była wzniesiona na przełomie 1929 i 1930 roku posiadłość. Była swoistym wyrazem nowoczesności tamtych czasów. Niezwykłą jej cechą jest doskonała gra pomiędzy topografią terenu a samą bryłą budynku. Trójkondygnacyjna willa z prawdziwego zdarzenia liczy sobie prawie tysiąc metrów kwadratowych powierzchni, co niewątpliwe czyni go jedną z największych prywatnych posiadłości minionych czasów. Obiekt znajduje się na liście światowego dziedzictwa UNESCO.

Farnsworth house

Farnsworth house znany również jako dom Pani Farnsworth powstawał w latach 1945-1951. Jest to jeden z trzech domów stworzonych przez architekta na terenie Stanów Zjednoczonych. Jest jednym z najciekawszych przykładów minimalizmu. Projekt zapraszaja naturę do wewnętrz poprzez szklane ściany, tworząc jedność z otaczającym go lasem. Jako że Farnsworth house jest domem letniskowym, to brakuje w nim pomieszczeń, jak i wyposażenia potrzebnego do codziennego życia. Pozwoliło to w efekcie na osiągnięcie estetycznej doskonałości minimalizmu, jak i niezwykłą lekkość budynku.

Dominion Centre w Toronto

Toronto Dominion Centre to jeden z licznych projektów urbanistycznych van der Roha. Jego obecność w dzielnicy finansowej jest odzwierciedleniem klasy i nierzucającego się w oczy luksusu. Kompleks składa się z trzech budynków, których projekt został oparty na czarnej kolorystyce. Projekt liczy 56 kondygnacji i jest jednym z kanadyjskich zabytków.

Pawilon w Barcelonie

Pawilon, który stanowił niejako bramę wejściową do niemieckiej części wystawy światowej w Barcelonie, to wyjątkowo modernistyczny projekt. Cały budynek został osadzony na słupach, co wysmukla budowlę, czyniąc ją nowoczesną i delikatną. Subtelny efekt został umocniony zastosowanymi materiałami – mlecznym szkłem i lustrzanymi ścianami. Pawilon został zrekonstruowany w latach 1983-1986. Krok ten miał być ukłonem w stronę van der Roha, który w 1986 roku świętowałby setną rocznicę urodzin.

860-880 Lake Shore Drive w Chicago

Oprócz budowli użyteczności publicznej czy imponujących rozmiarów willi, Ludwig projektował także budynki mieszkalne. 860-880 Lake Shore Drive to dwa apartamentowce, które stanowią wzorzec dla późniejszych budowli ze stali i szkła. Bloki mieszkalne w kształcie prostego słupa były swego rodzaju innowacyjnym rozwiązaniem w latach 50. XX wieku. Projekt van der Roha wzbudził sporo kontrowersji wśród środowisk architektonicznych.

Neue Nationalgalerie w Berlinie

Nowa Galeria Narodowa w Berlinie to jedno z ostatnich wzniesionych i ukończonych za życia van der Roha dzieł słynnego niemieckiego architekta. Budynek galerii to zwieńczenie wieloletniego doświadczenia, uosobienie motta: „mniej znaczy więcej”. Cała konstrukcja opiera się na prostych kształtach i płaskim dachu. Najbardziej zachwycającym elementem całej konstrukcji jest szklana ściana kurtynowa, która pełni rolę estetyczną, nie mając przy tym wpływu na całość gmachu.

Ludwig Mies van der Rohe i design

Poza architekturą, dorobek Miesa obfituje również w projekty produktów, które podobnie jak jego projekty architektoniczne, stanowią przykład minimalizmu, modernizmu i funkcjonalizmu.

Projektując wyposażenie wnętrz nie miał sobie równych. Jego pomysły były śmiałe. Meble spod ręki Miesa odznaczały się nieomylnym wyczuciem proporcji, minimalistycznymi formami i kunsztownie dopracowanymi detalami. Krytycy określają je „architekturą w miniaturze”, są dla nich „ćwiczeniami w strukturze i z materiałów”. Osiągają niezwykłą wizualną harmonię jako autonomiczne dzieła. Nawet jeśli zazwyczaj powstają z myślą o konkretnych wnętrzach.

Dessau i fotel MR

Małe, urocze miasteczko na wschodzie Niemiec. Tu rodzi się jeden z najwcześniejszych projektów mebli stalowych Ludwiga Miesa van der Rohe. Fotel MR, zainspirowany pomysłami Marcela Breuera, ujrzał światło dzienne w 1927 r., choć jego źródeł trzeba szukać trzy lata wcześniej. Linia mebla jest jakby znajoma. Przywodzi na myśl staromodne krzesła bujane. Ale całość – świeża i innowacyjna.

Model ma lekką i dynamiczną konstrukcję z polerowanych chromowych rur stalowych. Ma wygodne, odchylone oparcie i skórzaną tapicerkę. Na pytanie, dlaczego wyposażył MR w tak szerokie siedziska, Mies odparł bez pardonu: „zaprojektowałem takie, w których mnie samemu siedziałoby się najwygodniej”.

Barcelona

Rok 1929. Niemcy prezentują się na Wystawie Międzynarodowej w stolicy Katalonii. Lekki, zacierający granicę między wnętrzem a zewnętrzem pawilon jest autorstwa Miesa. Architekt tworzy do niego fotel z podnóżkiem, które otrzymują nazwę miasta swojej premiery. Fotel Barcelona to dwie wąskie, prostokątne poduszki umieszczone na lekkiej ramie ze stali, której kształt zainspirowany były starożytnymi siedziskami.

Pomyślany jest jako „nowoczesny tron” dla hiszpańskiej pary królewskiej odwiedzającej pawilon. Ta nigdy na nim nie siada. Ale fotel zapamiętują wszyscy. Ponadczasowa ikona designu, produkowana do dziś i kopiowana przez wielu.

Nowy Jork

Nieznany nikomu architekt Philip Johnson prosi van der Rohe o meble do swojego nowojorskiego mieszkania. Tak w 1930 r. powstaje minimalistyczna sofa. Wyściełana poduszka ze skóry bydlęcej i pojedynczy cylindryczny podgłówek ułożony na niskiej platformie z nogami z rur stalowych. Mała, jest szalenie użyteczna na niewielkiej przestrzeni. Później Johnson wyposaża w nią swój słynny Szklany Dom w New Canaan w Connecticut.

Od tego momentu mebel zyskuje rozgłos. W chwili powstania trochę nonszalancko autor nazywa ją po prostu „Leżanka”. To właściciele marki Knoll, widząc w niej podobieństwa do mebli ze słynnego pawilonu, zmieniają jej nazwę na Barcelona. Włączają do kolekcji i zaczynają sprzedawać pod koniec lat 80.

Brno

Willa Tugendhatów – kamień milowy architektury. W 1929 roku Miesa van der Rohe z zapałem zaczyna meblować swój modernistyczny projekt. Oczywiście autorskimi meblami. Tak rodzi się krzesło Brno. Widać w nich mistrzostwo ręki projektanta. Siedzisko lewituje w powietrzu dzięki oplatającej jej stalowej ramie, przecząc jakby prawom grawitacji. Wersja z ramą rurową szybko staje się hitem. Ta z płaskownikiem musi poczekać na swój moment do 1958.

I tu znów pojawiaj się Phillip Johnson. Słynny już architekt prosi van der Rohe o udoskonaloną „wersję płaską”. Ma posłużyć za wyposażenie słynnej nowojorskiej restauracji Four Seasons. Dla wygody gości dodano poduszki, bo w oryginale siedzisko było jedynie tapicerowane. Wyposażenie luksusowej restauracji zachwyca wszystkich tak samo jak jej kuchnia. Trochę później marka Knoll zaczyna produkcję Brna w wersji z płaskownika w 1977 r.

Słynny architekt, autor niezapomnianych sentencji, odegrał niebagatelną rolę w rozwoju designu. Tak dużą, że jego dzieła to eksponaty szanujących się kolekcji sztuki nowoczesnej.

Zobacz również: Alchemia światła – inspiracje od Mood-Design | Kolekcje Knoll projektu Piero Lissoniego