Marcel Breuer – życie i twórczość architekta i projektanta

Chyba każdy z nas brał kiedyś udział w konferencji czy spotkaniu, na których były wygodne krzesła o ciekawym kształcie, zbudowane ze stalowych rurek. Siedząc na nich następnym razem, warto wiedzieć, że ich projektantem był Marcel Breuer – członek Bauhausu, jeden z najważniejszych twórców nowoczesnego designu, a także architekt projektujący budynki znane na całym świecie.

Austro-Węgry

Marcel Breuer urodził się 21 maja 1902 w miejscowości Pecz, na terenie ówczesnych Austro-Węgier. Jego przodkowie byli Węgrami pochodzenia żydowskiego. Ze względu na antysemickie nastroje w nazistowskich Niemczech, projektant musiał się go wyprzeć w późniejszym okresie życia. Rysunek i sztuka były dziedzinami, które od najmłodszych lat fascynowały Breuera. W wieku osiemnastu lat opuścił Węgry i udał się do Wiednia, gdzie przez jakiś czas studiował na Akademii Sztuk Pięknych – tej samej, która odrzuciła później Adolfa Hitlera.

Marcel Breuer
Marcel Breuer

Marcel Breuer i okres Bauhausu

W tym okresie w Niemczech powstał Bauhaus – artystyczna uczelnia zrzeszająca najlepszych wykładowców i studentów z całego świata. Jej założyciel, Walter Gropius, szybko dostrzegł talent Marcela Brauera, który stał się jednym z najmłodszych studentów. Jak miało się okazać później, losy dwojga artystów przeplatały się przez wiele lat. Młody projektant szybko zdobył uznanie w nowym miejscu i został kierownikiem pracowni meblarskiej.

Marcel Breuer at the Whitney Museum of American Art, 1967. Photo by Evelyne Burnheim
Marcel Breuer w Whitney Museum of American Art – foto Evelyne Burnheim

Po przenosinach Bauhausu do Dessau Marcel Breuer objął w nim posadę nauczyciela na Wydziale Architektury. Miał wtedy okazję współpracować ze znanymi artystami – Paulem Klee, Wassily Kandinskym czy Josefem Albersem. Wtedy też w jego życiu nastąpiło pozornie błache wydarzenie – kupno roweru – które zmieniło XX wieczne podejście do projektowania mebli.

Krzesła z rowerów

Breuer wybierał się na dalekie wycieczki rowerowe i był zafascynowany funkcjonalnością i trwałością tego środka transportu. Postanowił przenieść te cechy na grunt projektowania sprzętów domowych. Połączył wytrzymałość stalowych, giętych rurek z wygodą okładzin ze skóry i tkanin. W ten sposób powstała przełomowa konstrukcja – fotel B3, znany później jako Wassily Chair.

Wassily Chair - Marcel Breuer
Wassily Chair – Marcel Breuer

Mebel spotkał się z uznaniem wśród użytkowników i projektantów. Na jego bazie powstawały kolejne konstrukcje – na przykład klubowy fotel S35. Kolejny przełom stanowiło, znane z naszych sal konferencyjnych, krzesło zawieszone. Zbudowano je z rurki stalowej wygiętej w kształcie odwróconej litery S. Konstrukcja okazała się lekka, wygodna i bardzo nowoczesna. Nad podobnym projektem pracowali w tym czasie Mart Stam i Mies van der Rohe i to oni otrzymali po procesie sądowym prawa autorskie do nowej konstrukcji.

Armchair S 35 L - Marcel Breuer
Armchair S 35 L

Emigracja

Swoją przygodę z projektowaniem mebli Marcel Breuer kontynuował w Londynie. Przeniósł się tam w 1935 roku za namową swojego mentora Waltera Gropiusa i podjął pracę w firmie Isokon, która projektowała modernistyczne budynki i pasujące do nich meble. Węgierski designer stworzył dla niej wizjonerski projekt fotela Long Chair wykonanego z giętej sklejki. Mebel był wariacją na temat wcześniejszej konstrukcji opartej na aluminiowej ramie. Londyński okres zaowocował też poważniejszymi związkami z architekturą, na razie przy projektach domów mieszkalnych.

Marcel Breuer - Long Chair
Long Chair

Ponad dwuletni pobyt w Anglii zakończył się emigracją do Stanów Zjednoczonych. I znów inicjatorem zmiany był Gropius, który został dziekanem na Harvard Graduate School of Design (GSD) i zaproponował Breuerowi posadę wykładowcy. Przez kolejne cztery lata obaj projektanci tworzyli zgrany duet, propagując idee Bauhausu wśród amerykańskich studentów. W 1941 rozstali się na skutek osobistych nieporozumień. Od tej chwili Marcel Breuer rozpoczął nowy rozdział w swoim życiu, którego pierwszym etapem było założenie własnego biura architektonicznego w Nowym Jorku.

Marcel Breuer i zwrot ku architekturze

Jego pierwszym poważnym projektem w USA był dom Geller I, modernistyczny budynek ukończony w 1945 roku. To w nim Marcel Breuer zrealizował swoją koncepcję domu dwoistego, podzielonego na oddzielne skrzydła sypialniane i użytkowe, które łączy wspólny hall znajdujący się w centrum, a przykrywa dwuspadowy dach w kształcie litery V. Geller I stał się lokalną ikoną modernizmu, która niestety została zburzona w 2022 roku.

Marcel Breuer - Geller I
Geller I

W 1948 roku Marcel Breuer zaprojektował Ariston Club – modernistyczny budynek inspirowany pracami Le Corbusiera, który powstał w argentyńskim Mar del Plata. Rok później wziął udział w wystawie zorganizowanej przez nowojorskie Muzeum Sztuki Nowoczesnej (MoMA), na której zaprezentował interesujący projekt domu, przeniesiony później na teren jednej z posiadłości Rockefellerów. Budynek nazwany “House in the Garden” posiadał charakterystyczny, dwuspadowy dach obniżający się na środku oraz drewnianą elewację.

Marcel Breuer - Ariston Club
Ariston Club

Opactwo i Centrala UNESCO

Lata pięćdziesiąte to w twórczości Marcela Breuera zwrot ku większym projektom. Najbardziej znanym z nich była centrala UNESCO wybudowana w 1958 roku w Paryżu. Przy jej realizacji węgierski architekt współpracował z Bernardem Zehrfussem z Francji oraz Włochem Pier Luigi Nervim. Plany zatwierdziła komisja, w której zasiadał między innymi sam Le Corbusier. W rezultacie prac, na powierzchni ponad 30 tysięcy metrów kwadratowych powstał siedmiopiętrowy, betonowy budynek na planie trójramiennej gwiazdy. Zgodnie z założeniami modernizmu konstrukcja oparta została na szeregu podpór, sprawiając wrażenie unoszącej się w powietrzu.

Marcel Breuer - UNESCO Headquarters - foto Dieter Janssen Photography
UNESCO Headquarters – foto Dieter Janssen Photography

W tym samym czasie Breuer pracował nad koncepcją nowego Opactwa Świętego Jana w miejscowości Collegeville w Minnesocie. W zespole budynków dla zakonu benedyktynów znalazł się między innymi kościół i dzwonnica. Nowoczesne konstrukcje powstały z betonu. W oczy rzuca się przede wszystkim fasada kościoła przypominająca plaster miodu. W samym pomieszczeniu może zmieścić się 1500 wiernych. Jeszcze większe wrażenie robi futurystyczna dzwonnica umieszczona na czterech wygiętych w łuk podporach. Zawieszono na niej pięć dzwonów.

Marcel Breuer - St. John’s Abbey Church - foto Jan Uy
St. John’s Abbey Church – foto Jan Uy

Ulubione style – brutalizm i modernizm

Kolejnym francuskim projektem, który zrealizował Marcel Breuer, było Laboratorium IBM w La Gaude, niedaleko Nicei. Koncern chciał przenieść swoje główne jednostki badawcze z Paryża na prowincję. Wybrano miejscowość położoną na Francuskiej Riwierze. Na 23 hektarowej działce powstał modernistyczny budynek o kubaturze 35 tysięcy metrów kwadratowych. Podobnie jak w wielu innych rozwiązaniach tego projektanta i tutaj wykorzystano masywne filary podtrzymujące betonową konstrukcję.

Marcel Breuer - IBM Research Center
IBM Research Center

W roku 1966 powstał chyba najbardziej charakterystyczny projekt Marcela Breuera – Whitney Museum of American Art położone na 945 Madison Avenue w Nowym Jorku. Surowa bryła stanowi połączenie modernizmu i brutalizmu. Jej kształt wzorowano na sumeryjskich zigguratach, w tym przypadku odwróconych do góry nogami. Zewnętrzna elewacja wyłożona została szarym granitem. Frontowa fasada posiada pojedyncze, niewielkie okno, co może zaskakiwać w przypadku budynku przeznaczonego na galerię sztuki. Muzeum na 945 Madison Avenue spotkało się z bardzo żywiołowym przyjęciem – od zachwytów, po miażdżącą krytykę. Z całą pewnością jednak nie pozostawiło nikogo obojętnym. Obecnie mieści się w nim Muzeum Sztuku Frick Collection.

Marcel Breuer - Whitney Museum of American Art
Whitney Museum of American Art

Arcydzieło modernizmu

Dwa lata później Breuer zaprojektował kolejny ogromny, brutalistyczny monument – Centralę United States Department of Housing and Urban Development w Waszyngtonie. Dziesięciopiętrowy, szary moloch, miał kubaturę ponad 65 tysięcy metrów kwadratowych. Przytłaczająca, wygięta fasada w całości wypełniona została niewielkimi oknami. Krytycy byli nim zachwyceni, uznali go nawet za jedno z największych arcydzieł modernistycznej architektury. Mniej zadowoleni byli pracujący tam urzędnicy, narzekając na wyposażenie wnętrz, brak ergonomii i fatalnie zagospodarowane otoczenie budynku.

Marcel Breuer - United States Department of Housing and Urban Development
United States Department of Housing and Urban Development

Za swoje wizjonerskie dokonania w dziedzinie projektowania Marcel Breuer otrzymał w 1968 roku Złoty Medal Amerykańskiego Instytutu Architektury. W ostatnim okresie życia skupił się na mniejszych formach architektonicznych. Zmarł 1 lipca 1981 roku w wieku 79 lat.

Marcel Breuer – niezapomniany projektant

Marcel Breuer w swojej karierze zaprojektował ponad sto budynków. Od małych domów mieszkalnych (w tym także swoich własnych), po ogromne budynki użyteczności publicznej, w których stosował swoje ulubione style – modernizm i brutalizm. Wywarł też ogromny wpływ na nowoczesny styl projektowania mebli. Jego krzesła i fotele, które stworzył w okresie Bauhausu, są do dzisiaj produkowane i chętnie kupowane, nic nie tracąc ze swojej ergonomii i ponadczasowej nowoczesności.


Zobacz również: Jean Nouvel – sylwetka i twórczość architekta | Verner Panton – biografia i sylwetka projektanta

Marcel Breuer - chair Wassily
Marcel Breuer – chair Wassily
Marcel Breuer
Udostępnij ten artykuł
Napisane przez

Redaktor w PLN Design

Subscribe
Powiadom o
guest
0 komentarzy
Inline Feedbacks
View all comments
Zapisz się do newslettera
Wpisz szukane słowo i kliknij enter