Począwszy od XIX wieku, Łódź kojarzyła się z przemysłem bawełnianym, miejscem, gdzie swoje fortuny i imperia budowały rody Poznańskich, Scheiblerów, Geyerów czy Grohmanów. Później, już po drugiej wojnie światowej, miasto rozsławił na świecie przemysł filmowy. Łódzka Szkoła Filmowa, Wytwórnia Filmów Fabularnych czy wreszcie Studio Małych Form Filmowych Se-ma-for sprawiły, że Łódź stała się stolicą polskiego przemysłu filmowego, zwaną żartobliwie HollyŁódź. W Muzeum Kinematografii połączyły się oba te nurty!
Placówka znajduje się w dawnym pałacu Karola Scheiblera – położonym o krok od łódzkiej Filmówki – i prezentuje ekspozycje poświęcone wszystkiemu, co związane jest z kinematografią, ze szczególnym uwzględnieniem jej związków z Łodzią. Muzeum posiada w swoich zbiorach pierwsze urządzenia optyczne prezentujące cud ożywionej fotografii, wystawy wyjaśniające tajemnice planu filmowego, największych twórców i zwykłych odbiorców filmowego medium. Nie zabrakło w nim oczywiście bohaterów filmów animowanych i lalkowych.
Historia pałacu Karola i Anny Scheiblerów
Dziewiętnastowieczny magnat przemysłowy Karol Scheibler przybył do Łodzi w połowie XIX wieku. W 1856 roku wybudował pierwszy, parterowy dom na terenie Wodnego Rynku. Wraz z upływem lat i wzrostem fortuny budynek ten został rozbudowany i zmieniony w neorenesansowy pałac pełniący funkcję rezydencji małżeństwa Scheiblerów.
Potomkowie przemysłowca zamieszkiwali w budynku aż do roku 1932, później mieściła się w nim dyrekcja firmy. Okres wojenny i powojenny pałac przetrwał w dobrym stanie. Był siedzibą rektoratu Politechniki Łódzkiej i różnych instytucji edukacyjno-kulturalnych. W 1986 roku stał się siedzibą Muzeum Kinematografii.
Powstanie Muzeum Kinematografii w Łodzi
Historia muzeum rozpoczyna się w roku 1976, kiedy to w Muzeum Historii Miasta Łodzi powstał Dział Kultury Filmowej i Teatralnej, przekształcony następnie w samodzielną placówkę. Jej założycielem i pierwszym dyrektorem był dr Antoni Szram. Z okazji zmiany właściciela pałac został gruntownie wyremontowany i przystosowany do nowych potrzeb. Kolejny remont miał miejsce już w XXI wieku. Prace zakrojone były na szeroką skalę – dobudowana została nowa klatka schodowa, zainstalowano windę, zabezpieczono też piwnice pałacu przed wpływem wód gruntowych. W czasie remontu powiększono też powierzchnię wystawową, oddając do dyspozycji gości dodatkowe, zabytkowe pomieszczenia.
Muzeum Kinematografii w Łodzi jest jedyną placówką o tym profilu znajdującą się w Polsce. Zgromadzono w nim około 50 tysięcy eksponatów związanych z historią filmu. Obok urządzeń z dziedziny techniki filmowej, często unikatowych, w zbiorach muzeum znajduje się tu ponad 1000 taśm celuloidowych i video. O historii kina opowiadają liczne pamiątki z planów filmowych, projekty scenograficzne, projekty kostiumów, a także nagrody zdobywane przez znanych filmowców.
Oprócz ekspozycji związanej ze światem filmu warto też wspomnieć o samych pałacowych wnętrzach, w których jest prezentowana. Zwiedzający mają okazję podziwiać bogato wyposażoną siedzibę dawnych łódzkich fabrykantów. Wśród doskonale zachowanych pomieszczeń znajdują się sala balowa, pokój mauretański, neorokokowa sypialnia czy neomanierystyczna jadalnia. Wnętrza wyłożone są bogato zdobionymi boazeriami, wśród których umieszczono rzeźbione piece kaflowe i dzieła sztuki. Wśród nich wyróżnia się mozaika autorstwa weneckiego sztukatora Antonio Salviatiego.
Wystawy czasowe i stałe
Zbiory Muzeum Kinematografii w Łodzi prezentowane są na wystawach stałych i czasowych. W ramach tych ostatnich można było oglądać dorobek największych sław filmowych związanych z miastem. Swoje ekspozycje miały Pola Negri i Agnieszka Holland, związani z pobliską Łódzką Szkołą Filmową Andrzej Wajda, Krzysztof Kieślowski, Roman Polański i wielu innych. Nie zabrakło też prezentacji największych mistrzów plakatu filmowego. W muzeum można było zapoznać się z pracami Jana Młodożeńca czy Andrzeja Pągowskiego. Obecnie – do końca stycznia 2023 roku – pokazywana jest wystawa poświęcona życiu i twórczości wybitnego reżysera Jerzego Kawalerowicza.
Oprócz wystaw czasowych Muzeum Kinematografii w Łodzi prezentuje dwie wystawy stałe zatytułowane „Łódź filmowa” oraz „Pałac pełen bajek”. W czasie wizyty warto też zwrócić uwagę na same wnętrza i detale Pałacu Scheiblerów, w których pokazywane są eksponaty.
Łódź filmowa
Wystawa „Łódź filmowa” pokazuje narodziny i rozwój nowego, masowego rodzaju rozrywki – filmu – na tle życia dużego miasta przemysłowego. Jej ramy czasowe sięgają XIX wieku, przechodzą przez okres międzywojenny, docierając aż do czasów nam współczesnych. Wystawa podzielona jest chronologicznie, a eksponaty na niej prezentowane są bardzo różnorodne.
Pierwsza część ekspozycji dotyczy powstania i pierwszego okresy rozwoju nowej rozrywki. Goście mogą obejrzeć pierwsze aparaty optyczne służące do wyświetlania nieruchomych obrazów na ścianie, unikatowe urządzenia pozwalające oglądać stereoskopowe fotografie, a nawet rysowane, ruchome filmy. Należą do nich różnego rodzaju latarnie magiczne, kinetoskopy i domowe projektory. Jednak największą – dosłownie i w przenośni – atrakcją jest oryginalny fotoplastikon Kaiser-Panorama, w którym jednocześnie obrazy może oglądać 25 osób. To jedyne takie urządzenie z fabryki Augusta Fuhrmanna znajdujące się w Polsce i jedno z pięciu ocalałych w ogóle.
Kolejna część „Łodzi filmowej” to epoka międzywojenna – okres rozkwitu filmowej rozrywki. Zbiór programów filmowych kin, plakaty i fotosy, a nawet oryginalna suknia Jadwigi Smosarskiej – jednej z największych aktorek tamtych czasów – wprowadzają nas w klimat czasów, kiedy kino szturmem zdobywało swoich wielbicieli. Wielką atrakcją jest również prezentacja 15 minut filmu „Ziemia Obiecana” w reżyserii Aleksandra Hertza. Nakręcony w 1927 roku obraz zaginął w czasie wojny, a jego fragment cudem odnaleziono wiele dziesięcioleci później w archiwach Biblioteki Kongresu w Waszyngtonie.
Ostania część wystawy prezentuje powojenny rozkwit Łodzi filmowej. Powstanie Łódzkiej Szkoły Filmowej, Wytwórni Filmów Fabularnych, Se-ma-fora, Opus Filmu i innych. Znajdują się tu również pamiątki podarowane przez wielkich aktorów i reżyserów – scenariusze, fotografie, kostiumy, elementy wyposażenia planów zdjęciowych. Nie zabrakło tu też licznych nagród zdobytych przez filmowców, w tym i tej najważniejszej – oryginalnej statuetki Oscara.
Pałac pełen bajek
Świeżo wyremontowane i klimatyczne poddasze przejęli we władanie bohaterowie bajek. Produkcja filmów dla dzieci – tych aktorskich i tych lalkowych czy animowanych – dynamicznie rozwijała się w okresie PRL-u. Polska animacja była szeroko znana i podziwiana na całym świecie. Wśród wytwórni prym wiodła ta z Bielska-Białej oraz oczywiście łódzki Se-ma-for.
Wśród eksponatów znajdziemy pamiątki związane z produkcją filmów dla najmłodszych odbiorców, w tym scenografie i lalki. Jest tu igloo pingwina Pik-Poka, buda Reksia, a także interaktywne koło ratunkowe z Bolkiem i Lolkiem. Obok znajduje się słynny pokój Misia Uszatka, przygotowany do snu, a za nim scena z „Porwania Baltazara Gąbki” z niezapomnianym Szpiegiem z Krainy Deszczowców. Nie zabrakło też Doliny Muminków i jej sympatycznych bohaterów. Bajka ta zrealizowana bardzo ciekawą techniką półwypukłych lalek została zrealizowana w Se-ma-forze, a wytwórnie wybrała sama twórczyni Tove Jansson. Warto pamiętać, że w tej rywalizacji łódzkie studio pokonało takie potęgi jak choćby Wytwórnia Disneya.
Ostatnia część ekspozycji poświęcona jest technice wykonania filmów dla dzieci. Wbrew pozorom, jest to bardzo skomplikowane i wymagające wiele cierpliwości i talentu zadanie. Animacje rysowane, czyli popularne kreskówki, animacje lalkowe wykonywane techniką poklatkową, wycinankowe czy motion-capture dają bardzo szerokie pole do popisu ich autorom. W ostatnich latach są niestety coraz częściej zastępowane wygodniejszymi technikami komputerowymi. Jednym z najciekawszych eksponatów w „Pałacu pełnym bajek” jest tak zwany wieloplan. W urządzeniu tym na kilku przezroczystych warstwach układano scenę – od tła, aż do pierwszego planu – a następnie, klatka po klatce, zmieniano położenie elementów ruchomych i filmowano.
Plan filmowy
Na zakończenie warto wspomnieć, że sam Pałac Scheiblerów również stał się rekwizytem filmowym, ponieważ jego wnętrza często grały w dziełach polskich twórców. Pałacowe wnętrza można było obejrzeć w wielu serialach – dwóch odcinkach „Stawki większej niż życie”, „Rodzinie Połanieckich”, „Lalce”, a także nowym „Komisarzu Alexie”. W słynnej scenie komedii kryminalnej „Vabank” zagrał muzealny fotoplastikon. Zafascynowany Łodzią David Lynch nakręcił tu jedną ze scen swojego „Inland Empire”. Pałacu Scheiblerów nie mogło też zabraknąć w najbardziej łódzkim z filmów. W filmowej adaptacji prozy Władysława Reymonta – „Ziemi obiecanej” – zagrał on przyszły dom córki bogatego fabrykanta Müllera.
Muzeum Kinematografii w Łodzi to nie tylko eksponaty związane z przemysłem i sztuką filmową umieszczone w eklektycznych wnętrzach pałacu. Na terenie placówki działa też kameralne kino „Kinematograf” oferujące widzom artystyczny repertuar. Muzeum jest również organizatorem Festiwalu Mediów Człowiek w Zagrożeniu, na którym statuetki „Białej Kobry” przyznawane są najlepszym produkcjom dokumentalnym o tematyce społecznej. Warto również wspomnieć o otoczeniu muzeum – położone ono jest na terenie pięknego parku Źródliska, w otoczeniu odrestaurowanych zabytków Księżego Młyna – dawnego imperium przemysłowego Karola Scheiblera.
Zobacz również:
