Łódź pomimo posiadania praw miejskich od kilkuset lat, na dobre zaczęła się rozwijać dopiero w XIX wieku. Wtedy to miasto powstało od nowa. Przybyli do niego specjaliści z całej Europy, którzy zaczęli zakładać własne przedsiębiorstwa i zdobywać coraz większe majątki. Miasto rozkwitło i zapełniło się nowymi fabrykami, obiektami użyteczności publicznej oraz pałacami fabrykantów. Jednym z nich jest właśnie Pałac Herbsta. Poznaj jego historię!
Karol Scheibler – Król Bawełny
Wśród przybyłych znalazł się poddany króla Belgii – Karol Wilhelm Scheibler (1820-1881). Do Łodzi przeprowadził się w połowie XIX stulecia, już jako uznany fachowiec w branży odzieżowej. Ożenek z bogatą Anną z Wernerów oraz własne oszczędności umożliwiły mu wydzierżawienie od miasta terenów w Nowej Dzielnicy przy Wodnym Rynku. Wkrótce powstała tam nowoczesna fabryka rozbudowywana w kolejnych latach.
W 1870 roku Scheibler kupił sąsiadujące z działką fabryczną tereny – Księży Młyn i Młyn Wójtowski. Stanęła na nich nowoczesna, czterokondygnacyjna przędzalnia i tkalnia, zatrudniające setki robotników. Specjalnie dla nich zaczęto budować osiedle mieszkaniowe w bezpośrednim sąsiedztwie terenów fabrycznych. Wkrótce stanęło tam prawdziwe „miasto w mieście”, obok domów mieszkalnych znajdowały się w nim sklepy, szkoła, aptetka, a nawet szpital.
Dzięki dobremu wyczuciu rynku i kolejnym inwestycjom Scheibler zyskał zasłużony przydomek „króla bawełny”. Jego przemysłowe imperium obejmowało ponad 500 hektarów, a majątek szacowany był na 14 milionów rubli. Stał się najbogatszym mieszkańcem Królestwa Polskiego i znaczącym graczem w skali całego kontynentu. W momencie rozkwitu przedsiębiorstwo Scheiblera dostarczało 60% bawełny na rynku polskim i zatrudniało 55% robotników pracujących w przemyśle włókienniczym.
Podobnie jak wielu bogatych łódzkich przedsiębiorców, także Karol Scheibler dbał nie tylko o pomnażanie osobistego majątku, ale znacząco przyczynił się do rozwoju miasta. Jego firma zbudowała domy, szkołę i szpital dla robotników, a także remizę straży pożarnej. Rodzina przedsiębiorców wspierała liczne akcje charytatywne i przekazywała ogromne kwoty na budowę świątyń różnych wyznań, szpitali i szkół.
Małżeństwo Matyldy Scheibler i Edwarda Herbsta
Niedaleko terenów fabrycznych położony jest Pałac Herbsta. Wybudowano go w latach 1875-1877 w stylu neorenesansowym. Budynek powstał z okazji zaślubin najstarszej córki Karola Scheiblera – Matyldy Zofii z Edwardem Herbstem. Pałac projektował Hilary Majewski, znany architekt, dzięki któremu powstało kilka innych, bardzo znanych łódzkich budowli.
Kim był Edward Herbst? To kolejny z łódzkich przedsiębiorców, którzy przybyli do Łodzi i zmienili jej oblicze. Jego ojciec – również Edward – przybył do naszego kraju z Saksonii. Syn urodził się już na terenie Polski, skończył Szkołę Główną Handlową w Warszawie i w wieku 25 lat rozpoczął pracę w fabryce Karola Scheiblera. Szybko piął się po szczeblach kariery i już po kilku latach był dyrektorem. Po ślubie z córką właściciela stał się współwłaścicielem spółki, a młoda para otrzymała w posagu folwark, na którego terenie zbudowano pałac.
Powstanie Pałacu Herbsta
Zespół budynków pałacowych stanął na skrzyżowaniu obecnych ulic Przędzalnianej i Tymienieckiego, niedaleko samej fabryki. Była to w tamtych czasach powszechna praktyka – właściciele budowali własne wille niedaleko terenów przemysłowych, żeby zawsze być blisko i móc zarządzać swoimi przedsiębiorstwami. Podobne rozwiązanie znajdziemy choćby w najsłynniejszym łódzkim Pałacu Poznańskiego sąsiadującym z dawną fabryką, w której obecnie mieści się Manufaktura.
Główny budynek Pałacu Herbsta zaprojektował Hilary Majewski. Położony jest on na planie prostokąta zbliżonego wymiarami do kwadratu. Dwie kondygnacje pokrywa czterospadowy dach. Frontowe wejście prowadzi przez czterokolumnowy portyk. Po przeciwnej stronie położony jest ogród, w stronę którego wysunięto z bryły parterowy ryzalit zwieńczony balkonem.
W ciągu następnych kilku lat Pałac Herbsta był systematycznie rozbudowywany. Najpierw, w 1877 roku, od strony wschodniej do głównego budynku została dobudowana sala balowa. Z niej, przez przeszklony łącznik, można się było dostać do oranżerii. Na północ od niej powstała, położona na planie prostokąta, oficyna gospodarcza, którą wyposażono w boczne skrzydła. Nieopodal stanął wolnostojący budynek gospodarczy mieszczący stajnię i powozownię. Dwukondygnacyjny gmach z czerwonej cegły zaprojektował Adolf Zelingson. W jego górnej części znalazły się pokoje dla służby.
Plan budynku i jego funkcje
Pałac Herbsta pełnił kilka różnorodnych funkcji, które znajdowały swoje odbicie w rozkładzie jego pomieszczeń. Parter głównego budynku był najbardziej reprezentacyjny, przestronny i bogato ozdobiony. Przepych miał wywrzeć wrażenie na gościach, których tu przyjmowano. Piętro było sferą prywatną. Urządzone w mniej spektakularny sposób, służyło domownikom. Znalazły się na nim pokoje właścicieli, ich sypialnie i łazienka. Pomieszczenia w innych budynkach z kolei zamieszkiwała służba i pracownicy inni pracownicy związani z obsługą pałacu. Rezydencja Herbstów od strony południowej otoczona była pięknym ogrodem, który sąsiadował ze stawem utworzonym ze spiętrzenia na rzece Jasień.
Przez kolejne 65 lat Pałac Herbsta pozostawał w rękach pierwszych właścicieli i ich potomków. Po wyjeździe do Sopotu Edwarda i Matyldy Herbstów zamieszkał w nim ich syn Leon z żoną Aleksandrą. Rezydencję opuścili w 1941 roku i już nigdy do niej nie powrócili. Budynek przetrwał wojnę w dobrym stanie. Niestety, w okresie powojennym nie miał już tyle szczęścia. Mieściły się w nim magazyny Sekcji Żeglarskiej KS „Unia”, przedszkole, siedziba ORMO i spółdzielnia inwalidów produkująca bombki choinkowe. Każdy z kolejnych użytkowników przyczyniał się do dalszej dewastacji obiektu.
Oddział Muzeum Sztuki w Łodzi
Los Pałacu Herbsta odmienił się w 1976 roku, kiedy to rezydencję przejęło Muzeum Sztuki w Łodzi. Po długoletnim remoncie kapitalnym Muzeum Pałac Herbsta zostało otwarte dla zwiedzających w 1990 roku. W tym samym roku otrzymało – jako pierwszy obiekt w Polsce – międzynarodową nagrodę Europa Nostra za „olśniewającą renowację rezydencji Herbstów i konserwację oryginalnego piękna willi”.
W kolejnych latach Muzeum Pałac Herbsta poddawane było kolejnym pracą remontowym i renowacyjnym. W latach 2011-2013 cały obiekt poddano pracom konserwatorskim, unowocześniono infrastrukturę i odtworzono zadaszony ogród zimowy wraz ze szklanym łącznikiem oraz otaczający Pałac Herbsta ogród o powierzchni 10 tysięcy metrów kwadratowych. W czasie prac przygotowano dodatkowe powierzchnie wystawowe.
Odzyskany blask
W 2012 roku w zrewitalizowanej powozowni otwarta została Galeria Sztuki, dawnej prezentująca stałą ekspozycję dzieł malarzy z okresu XVI-XX wieku. Rok później Muzeum Pałac Herbsta zostało ponownie udostępnione zwiedzającym. W tym samym roku zrealizowano projekt „Podszepty”, który umożliwia zwiedzanie wnętrz i galerii osobom niewidomym i słabo widzącym. Nowatorski system w tym samym roku został nagrodzony Sybillą – najwyższym wyróżnieniem w polskim muzealnictwie.
Na kolejne nagrody nie trzeba było długo czekać. W 2015 roku Muzeum Pałac Herbsta zdobyło główną nagrodę w XXV edycji Konkursu na Wnętrze Roku 2013-2014, a Prezydent RP Bronisław Komorowski przyznał mu tytuł Pomnika Historii. Pałac Herbsta dzieli ten zaszczyt z kilkoma innymi obiektami XIX wiecznej zabudowy Łodzi.
Galeria Sztuki Dawnej i inne ekspozycje
Muzeum Pałac Herbsta prezentuje zwiedzającym stałe i czasowe ekspozycje. W ramach stałej wystawy „Muzeum Pałac Herbsta – dom historyczny” mogą oni oglądać bogate wnętrza rezydencji przedstawiające obraz życia łódzkich przemysłowców z przełomu XIX i XX wieku. W głównym budynku udostępniono imponująco wyposażone pomieszczenia, w których można podziwiać dzieła sztuki i meble z epoki. W Galerii Sztuki Dawnej zwiedzający mogą zapoznać się z kolekcją malarstwa europejskiego (około 1600 dzieł) oraz polskiego. Znajdziemy wśród nich obrazy Matejki, Wyspiańskiego, Malczewskiego, Chełmońskiego i wielu innych.
W Muzeum Pałacu Herbsta odwiedzający mają również okazję zapoznać się z wystawami czasowymi. „Herbstowie. Historie niedokończone” prezentują dwa pokolenia dawnych właścicieli pałacu przez pryzmat pamiątek, które po nich pozostały. Z kolei ekspozycja „Poszerzone pole widzenia” przedstawia relacje fotografii, malarstwa i grafiki oraz ich wpływ na siebie nawzajem.
Odkąd rezydencję przejęło Muzeum Sztuki w Łodzi, stała się ona jedną z turystycznych perełek na mapie miasta. Wspaniale odrestaurowane wnętrza pokazują historię rozwoju przemysłu, bogacenia się jego twórców i ich związków Łodzią. Czasowe wystawy pozwalają lepiej zrozumieć historię regionu i obcować z różnymi dziedzinami artystycznych przekazów. W Galerii Sztuki Dawnej każdy odwiedzający może podziwiać obrazy dawnych i bardziej współczesnych mistrzów.
Muzeum Pałac Herbsta pełni funkcję nie tylko edukacyjną i rozrywkową. W kilku ostatnich latach stało się jednym z najbardziej reprezentacyjnych miejsc Łodzi, w którym organizowane są spotkania polityków na międzynarodowym szczeblu.
Informacje praktyczne
- Muzeum Pałac Herbsta można odwiedzać we wtorek-niedzielę w godzinach 11:00-17:00. W czwartki od 12:00 do 19:00. W poniedziałki placówka jest nieczynna.
- Bilet wstępu można kupić na miejscu i online.
- Wystawa stała: bilet normalny – 15 zł, bilet ulgowy – 8 zł.
- Galeria Sztuki Dawnej: bilet normalny – 10 zł, bilet ulgowy – 5 zł.
- Oprócz tego dostępne są zniżki i karnety.
- Audioprzewodniki (dostępne w języku polskim, angielskim, niemieckim i rosyjskim) – 10 zł.
Zobacz również:
- Orientarium ZOO Łódź – wyjątkowa atrakcja Łodzi
- „Okno na Tatry” – chata z widokiem na relaks i pracę
