Nagroda Pritzkera (Pritzker Architecture Prize) to amerykańska nagroda architektoniczna przyznawana corocznie najlepszym architektom na świecie. Jej ranga w świecie architektury dorównuje Nagrodzie Nobla w świecie nauki. Nagroda honoruje żyjącego architekta i ma za zadanie promowanie powstawania coraz lepszej architektury.
Powstanie Nagrody Pritzkera
Pomysłodawcami Nagrody Pritzkera było małżeństwo Jaya Arthura i Cindy Pritzkerów – znanych przedsiębiorców, posiadaczy międzynarodowej sieci hoteli Hyatt. W 1979, poprzez Fundację Hyatt, ufundowali oni nową nagrodę, przeznaczoną dla najwybitniejszych współczesnych architektów. Jak wspominał sam założyciel, był to pewnego rodzaju hołd dla ich rodzinnego miasta – Chicago. Miasta pełnego wieżowców i innych budowli stworzonych przez niezapomnianych mistrzów, takich jak Frank Lloyd Wright, Louis Sullivan czy Mies van der Rohe.
Nagrodą Pritzkera można wyróżnić żyjącego architekta (lub zespół architektów), którego prace nacechowane są nieprzeciętnym talentem i wizjonerstwem. Jednocześnie ważny jest aspekt użytkowy tych dzieł – wpływ na światową architekturę, otoczenie urbanistyczne, w którym powstały, a także na stymulowanie rozwoju regionu. Laureaci otrzymują nagrodę nie za pojedynczy projekt, ale za całokształt działalności i wpływ, jaki ich prace wywierają na współczesną architekturę.
Nominacja kandydatów
W bardzo ciekawy sposób przeprowadzany jest proces nominacji kandydatów do nagrody. Z jednej strony mogą oni zostać wybrani przez międzynarodowe grono osób związanych z architekturą i będących ekspertami w tej dziedzinie. Zaliczają się do nich wybitni architekci, w tym laureaci poprzednich edycji Nagrody Pritzkera, wykładowcy czy dziennikarze. Nominacje może zaproponować każdy licencjonowany architekt, a co ciekawe, taka osoba może nominować również sama siebie. W 1988 roku zrobił tak Amerykanin Gordon Bunshaf, któremu udało się wygrać ex-equo wraz z Oscarem Niemeyerem.
Jak głosi statut Nagrody Pritzkera, mogą do niej kandydować architekci z całego świata, niezależnie od rasy, koloru skóry, wyznawanej religii, narodowości, płci, wieku i stanu zdrowia. Nagroda przyznawana jest każdego roku, a proces nominacji ma charakter ciągły. Można je zgłaszać do listopada, natomiast zgłoszone po tym terminie przechodzą na rok następny. Wyboru zwycięzcy dokonuje międzynarodowe jury obradujące i głosujące w sposób tajny.
Skład jury
W skład jury wchodzi od pięciu do dziewięciu członków wybieranych spośród osób godnych zaufania i szacunku. Bardzo często (ale nie zawsze) są one związane zawodowo ze światem architektury. Obecne jury złożone jest z dziewięciu osób – czterech kobiet i pięciu mężczyzn. Jego przewodniczącym jest architekt z Chile, Alejandro Aravena, który w 2016 został laureatem Nagrody Pritzkera. Pomagają mu Barry Bergdoll (profesor historii sztuki z Columbia University), Deborah Berke (architekt i wykładowca z Yale), Stephen Breyer (były sędzia Sądu Najwyższego USA), André Aranha Corrêa do Lago (brazylijski dyplomata), Kazuyo Sejima (japońska laureatka Nagrody Pritzkera z 2010), Benedetta Tagliabue (Hiszpanka, projektantka Parlamentu Szkocji), Wang Shu (chiński laureat Pritzkera z 2012 roku) oraz Manuela Lucá-Dazio (Włoszka, posiadaczka doktoratu z historii architektury), która jest dyrektorem wykonawczym jury.
Wręczenie trofeum
Po wewnętrznym głosowaniu jury ogłasza zwycięzcę kolejnej edycji Nagrody Pritzkera. Zazwyczaj ma to miejsce w marcu. Wiosną tego samego roku odbywa się ceremonia wręczenia nagrody. Miejsce uroczystości nie jest stałe. Każdego roku wybrany zostaje inny, znaczący dla architektury budynek, w którym odbywają się uroczystości. Do tej pory Nagrody Pritzkera wręczono już w wielu krajach na całym świecie – USA, Kanadzie, Meksyku, Japonii, Wielkiej Brytanii, Francji, Rosji, Niemczech i innych. Dwukrotnie (2020-21) ceremonia odbyła się jedynie w internecie. Spowodowane to było oczywiście epidemią wirusa Covid-19.
Oficjalna ceremonia wręczenia nagrody ma charakter zamknięty, biorą w niej udział goście zaproszeni przez rodzinę Pritzkerów oraz przedstawiciele goszczącego to wydarzenie państwa. Jego oficjalny przedstawiciel otwiera uroczystą galę, w której czasie członkowie jury prezentują dorobek laureata, a samą nagrodę wręcza mu Tom Pritzker. Po tym wydarzeniu następuje przemowa zwycięzcy oraz część mniej oficjalna.
100 tysięcy dolarów i medalion
W skład Nagrody Pritzkera wchodzi kilka elementów. Każdy laureat otrzymuje grant w wysokości 100 tysięcy dolarów, a wraz z nim oficjalny certyfikat jury wraz z oceną swojej pracy. Do 1987 roku kolejną częścią nagrody była rzeźba z limitowanej serii, wykonana przez Henrego Moore’a. Od roku 1988 zastąpił ją piękny medalion z brązu. Jego projekt został oparty o prace amerykańskiego architekta Louisa Sullivana, który wsławił się projektami pierwszych drapaczy chmur.
Na awersie medalionu znajduje się nazwa nagrody oraz elementy graficzne. Na rewersie wyrzeźbiono stylizowaną różę wiatrów oraz słowa „trwałość – użyteczność – piękno”. Jest to tłumaczenie łacińskich słów „firmitas – utilitas – venustas”, których użył prawie dwa tysiące lat temu rzymski architekt Marcus Witruwiusz w swoim traktacie o architekturze zatytułowanym „Dziesięć ksiąg o architekturze”. W tych trzech ponadczasowych słowach zawiera się sedno architektury, która powinna służyć ludziom przez stulecia, a jednocześnie zachwycać ich swoim pięknem.
Znani laureaci nagrody architektonicznej Pritzkera
W czasie 44-letniej historii Nagrody Pritzkera wyróżnieniem tym zostało uhonorowanych pięćdziesięciu architektów. Wśród nich znalazły się osoby z wielu krajów świata, kobiety i mężczyźni. Wszyscy oni projektowali niezwykłe budowle, które stały się symbolami w miejscach, w których zostały zbudowane. Wymienienie ich wszystkich wymagałoby oddzielnego, długiego artykułu. Poniżej prezentujemy kilkoro z nich. Wybór jest całkowicie subiektywny – nie jest to lista najlepszych artystów architektury, ponieważ stworzenie takowej jest zwyczajnie niemożliwe.
1979 – Philip Johnson. Pierwszy zdobywca Nagrody Pritzkera. Amerykański architekt tworzący w stylu modernistycznym i neomodernistycznym. W 1949 zasłynął projektem Szklanego Domu. W późniejszych latach stworzył wiele wieżowców – 550 Madison Avenue, TC Energy Center, PPG Place czy Gate of Europe w Madrycie.
1982 – Kevin Roche. Amerykanin projektujący przede wszystkim wysokie budynki. Ma na swoim koncie ponad 200 projektów. Najsłynniejsze z nich to kwatera główna Zakonu Rycerzy Kolumba w New Heaven, The Pyramids z Indianapolis i Bank of America Plaza w Atlancie.
1988 – Oscar Niemeyer. Legendarny artysta z Brazylii. Jeden z czołowych modernistów świata. Jego sztandarowym dziełem jest projekt wielu budynków w nowej stolicy kraju Brasilli. Tam też stanęło najbardziej rozpoznawalne dzieło tego architekta – Katedra Matki Bożej z Aparecidy.
1989 – Frank Gehry. Rodzina tego amerykańskiego architekta żydowskiego pochodzenia wywodzi się z Łodzi. Jego dzieła łamią wszelkie zasady, kpiąc z geometrii i symetrii. Niektóre przypominają zbiór przypadkowo połączonych ze sobą brył. Jednak w tym chaosie kryje się prawdziwy geniusz. Najbardziej znane budynki to Tańczący Dom w Pradze, Sala Koncertowa Walta Disneya w Los Angeles czy Gehry Tower w Hanowerze.
1995 – Tadao Ando. Japoński mistrz światła i formy. Jego projekty są przeniesieniem zasad haiku do świata architektury. Często ascetyczne i proste, zmuszają oglądającego do wytężenia wyobraźni. Najlepszym tego przykładem jest Kościół Światła w Ibarki czy świątynia Wzgórza Buddy.
1999 – Sir Norman Foster. Jeden z najbardziej zasłużonych brytyjskich modernistów. Tworzył projekty z wielu różnych dziedzin architektury – wieżowce, mosty, budynki biurowe, a nawet lotniska.
2003 – Jørn Utzon. Duński architekt, który zasłynął na całym świecie swoim największym projektem – Operą w Sydney. Ten przełomowy budynek w kształcie stylizowanych białych żagli od momentu powstania stał się ikoną miasta i całej Australii.
2004 – Zaha Hadid. Chyba najbardziej znana kobieta w świecie architektury. Urodzona w Bagdadzie, studiująca w Londynie, stworzyła wiele niezapomnianych budynków o niezwykłych, biomorficznych formach. Galaxy SOHO i Wangjing SOHO w Pekinie, budynek kapitanatu portu w Antwerpii czy Jockey Club Innovation Tower w Hong-Kongu to tylko kilka z jej wielu legendarnych projektów.
2008 – Jean Nouvel. Francuz, który zasłynął zbudowanym w Barcelonie wieżowcem Torre Agbar. Wysokie budynki są jego znakiem rozpoznawczym. Do najbardziej znanych zaliczają się Tower 25 z Nikozji oraz katarska Doha Tower.
2015 – Frei Otto. Niemiec, który wprowadził do architektury zaawansowaną matematykę. Zasłynął z koncepcji nieregularnych, opartych o membrany dachach. Najlepszym przykładem jego twórczości jest Stadion Olimpijski w Monachium zbudowany z okazji Igrzysk Olimpijskich w 1972 roku.
2022 – Na zakończenie warto wspomnieć o ostatnim laureacie Nagrody Pritzkera. Jest nim urodzony w Burkina Faso Diébédo Francis Kéré – pierwszy pochodzący z Afryki architekt, który ją otrzymał. Kéré wychował się w skrajnej biedzie, potem wyemigrował do Niemiec, gdzie skończył studia i zaczął praktykę. Od tego czasu stara się swoimi dziełami pomóc swojemu dawnemu kontynentowi. Projektuje szkoły, ośrodki zdrowia, wioski, które są doskonale przystosowane do tropikalnych warunków, a jednocześnie charakteryzują się wybitną architekturą. Projektant w swoich budowlach łączy praktyczność z estetycznymi wpływami kultury afrykańskiej.
Zobacz również: Antoni Gaudi – sylwetka i biografia architekta | Eero Saarinen – sylwetka fińsko-amerykańskiego architekta
