NURTURE – projekt lokalnych centrów wsparcia psychologicznego

NURTURE to projekt systemu lokalnych centrów wsparcia psychologicznego, dedykowanych lokalizacjom, w których taka całościowa opieka psychologiczna jest niedostępna – gminom, powiatom czy zapomnianym społecznie osiedlom. Dzięki oddolnemu finansowaniu ośrodki mogą umożliwić powszechny dostęp do opieki wszystkim, którzy tego potrzebują, na wielu różnych stopniach zaawansowania pomocy.

Lokalne centra wsparcia psychologicznego Nurture

Modułowy charakter (drewno CLT) pozwala na szybką budowę, jak i łatwe dostosowanie centrów do zmian społecznych. Co ważne, system nie jest jedynie projektem architektonicznym, ale całościowym programem zależności społecznych, medycznych, jak i ekonomicznych, dającym możliwość szybkiego wdrożenia go i zrealizowania w skali całego kraju. Projekt jest finalistą konkursu New European Bauhaus Prize 2022.

Projekt lokalnych centrów wsparcia psychologicznego NURTURE powstał w odpowiedzi na problem związany z dostępnością powszechnej i systemowej opieki psychologicznej w Polsce. Funkcjonowanie centrum oparte jest na holistycznym programie dostosowanym do wielu grup potrzebujących. Uwzględnia on potrzeby różnych grup wiekowych  – od dziennego ośrodka pomocy seniorom oraz osobom z chorobami demencyjnymi. Tutaj będą mogli znaleźć zarówno miejsce spotkań, zajęcia grupowe, jak i specjalistyczną grupową opiekę, a ich opiekunowie codzienną przerwę wytchnieniową, poprzez program skierowany do dzieci i młodzieży, na przykład pracy w grupach, czy wspólnych form aktywności, kończąc na zajęciach skierowanych do osób dorosłych, takich jak zajęcia grupowe, ćwiczenia medytacyjne czy grupowe spotkania psychologiczne. 

Wieloetapowa pomoc psychologiczna

Planowany ośrodek czynny jest od wczesnych godzin porannych, aż do wieczora, a jego program jest w taki sposób czasowo skoordynowany, aby determinować wspólne relacje pomiędzy grupami wiekowymi, tworząc przestrzeń integracji i współpracy. Równocześnie program ośrodków dostosowany jest do potrzeb osób o różnym stopniu zaawansowania opieki – od spotkań i różnorodnych form dbałości o dobrostan psychiczny, poprzez wspólne zajęcia grupowe, aż po indywidualną czy grupową terapię psychologiczną, jak i konsultacje psychiatryczne.

Ośrodki NURTURE nie będą klasycznymi przychodniami psychologicznymi. Ta wieloetapowość pozwala na stopniowe przekonanie do tematu dbania o zdrowie psychiczne osób, dla których jest to temat trudny. Na początku jedynie uczestnicząc w formach aktywności takich jak spotkania i przyjacielskie rozmowy, aby w kolejnych krokach, poprzez zajęcia i aktywności grupowe, sami mogą zdecydować, kiedy będą gotowi na skorzystanie z indywidualnej pomocy. Ma to na celu zdjęcie odium z tematu dobrostanu psychicznego i dbałości o zdrowie psychiczne.

Połączenie najlepszych praktyk

Centrum jest połączeniem najlepszych praktyk ośrodków dedykowanych i współtworzonych przez lokalną społeczność (centrum aktywności społecznej/lokalnej), domów kultury oraz centrów świadomości ekologicznej z centrami psychologicznymi w rodzaju „wspólnej grupy przyjaciół”.
W Polsce brakuje tak całościowego systemu opieki psychologicznej, w szczególności biorąc pod uwagę osoby wykluczone z powszechnego dostępu do takiej pomocy np. dzieci czy osoby starsze (np. demencyjne). Podstawą aktualnie rozpowszechnionych systemów są przychodnie, które nie są równocześnie centrami społecznymi. Ich godziny otwarcia pozostają ograniczone i niedostępne dla osób pracujących, a tym bardziej nie mogą być współkształtowane przez korzystające z nich osoby. Nieliczne, które spełniają niektóre z tych wymagań, są częścią prywatnej opieki zdrowotnej, a przez to nie spełniają warunków dostępności ekonomicznej.

Centra NURTURE równocześnie płynnie mogą dostosować swój program do lokalnie zmieniających się warunków czy potrzeb danej społeczności. Dynamika systemu pozwala na szybką reakcję wobec nagłych kryzysów społecznych. Najbardziej aktualnym przykładem potencjalnego wsparcia jest między innymi kryzys uchodźczy związany z wojną w Ukrainie oraz potrzeba szybkiej, oraz skoordynowanej pomocy psychologicznej.

Modułowość i szybkość budowy

Ważnym czynnikiem systemu lokalnych centrów wsparcia psychologicznego NURTURE jest ich szybkość budowy (nawet dwa tygodnie) oraz modułowy charakter. Jest to wyraźna zmiana jakościowa w porównaniu do obecnie rozpowszechnionych systemów bazujących na trudno rozbudowywalnej infrastrukturze (wszystkie obecne systemy modułowe mają charakter silnie interwencyjny, tymczasowy i nie są dostosowane designem do funkcji centrum pomocy psychologicznej).

Dodatkowo dzięki technologii modułowej z drewna CLT system pozostaje podatny na rozbudowę i przenoszenie modułów pomiędzy lokalizacjami, dostosowując się do skali społecznej czy ekonomicznej danej wspólnoty. Duża docelowa liczba tych ośrodków ma na celu równocześnie rozpowszechnienie tej metody budowania w Polsce, a przez to wsparcie tworzenia sieci zrównoważonego logistycznie parku technologicznego.

Ekologiczne i zrównoważone budownictwo

Centrum ma być modelowym przykładem lokalnej proekologicznej architektury, która używa ekonomicznych rozwiązań dla wysokiej efektywności ekologicznej. Naturalne i nisko-technologiczne systemy wspierają nowoczesne i zaawansowane technologicznie urządzenia. Użycie naturalnych i re- oraz upcyclingowanych materiałów (najczęściej w procesach niskoenergetycznych), maksymalne wykorzystanie wody opadowej – m.in. ogrody wodne, bioretencja czy studnie na deszczówkę oraz zastosowanie jak najbardziej zamkniętego obiegu odpadów, zarówno w skali lokalnej, jak i ponadlokalnej.

Ośrodek ma być samowystarczalny energetycznie i cieplnie dzięki panelom fotowoltaicznym, wspomaganych naturalnymi rozwiązaniami typu powierzchnie akumulacyjne z ubitej ziemi czy gliny, systemu brise de soleil i elementów zacieniających, a także naturalnej cyrkulacji powietrza poprzez system otwieranych okien i komór, wspomagających wentylację bazując na różnicy ciśnienia. Są to schematy naturalnego przewietrzania rozpisane zarówno w cyklu dobowym, jak i rocznym.

Ważnym elementem kształtowania centrów jest łańcuch materiałów bazujących na lokalnym urban miningu, jak i upcyclingu naturalnych materiałów. Są to elementy wystroju kreowane wspólnie przez miejscową społeczność, bazując na lokalnym rzemiośle. Ma to na celu zawiązanie przestrzeni z lokalną społecznością.

Zwornikiem przestrzeni zajęciowych są ogrody lokalne oraz małe szklarnie. Jest to aspekt zarówno wspomagający ekosystem. Dodatkowo sam kontakt z roślinami jest ważnym elementem terapii zajęciowej, staje się doświadczeniem estetycznym i sensualnym wobec odbioru całej przestrzeni. Każdy z elementów wnętrza ma również wartość terapeutyczną – kształtuje doświadczenia haptyczne (dotyku), dźwiękowe czy wizualne. Minimalistyczny design, który używa różnorodnych faktur i materiałów, podkreśla wielość wrażeń oraz wspomaga doświadczenie bezpieczeństwa kreowane jako najważniejsza wartość współtworzonego centrum.

Sposoby finansowania

Działanie systemu oparte jest na oddolnym finansowaniu. Uczestnicy centrum uiszczają comiesięczną niską opłatę za możliwość uczęszczania na zajęcia grupowe, ale równocześnie spotkania społeczne i indywidualne wizyty u psychologa czy psychiatry są dostępne bezpłatnie. Działanie ośrodka planowane jest jako samofinansujące, więc comiesięczne opłaty są transparentnie dysponowane wyłącznie na utrzymanie ośrodka. System wspierany jest też funduszami samorządów lokalnych czy środkami pochodzącymi z programów Unii Europejskiej.

Dzięki takiej proporcji finansowania system skierowany jest do wszystkich potrzebujących, niezależnie od ich statusu materialnego. Jest to przeniesienie najlepszych praktyk z instytucji prywatnych, czy idei crowdfundingu oraz bottom-up economy na grunt szerokiej dostępności społecznej. Równocześnie system może rozbudowywać się o nowe rodzaje świadczonej pomocy i ma możliwość współpracy z Narodowym Funduszem Zdrowia, jednak idea oddolnego finansowania ma na celu zwiększenie niezależności wobec państwowego systemu.

Szerokie relacje społeczne

W tworzenie lokalnego centrum zaangażowana jest lokalna społeczność. Od władz samorządowych, poprzez zatrudnienie lokalnie sprawdzonych liderów poszukiwanych wśród emerytowanych nauczycieli czy aktywistów społecznych (przeciwdziałanie niżowi demograficznemu), aż do współkreowania wizji ośrodka i budowania wspólnego programu pomocy przez mieszkańców. Jest to projekt nawiązujący do najlepszych praktyk spółdzielczości, które przez 30 lat po transformacji nie zdołały się skutecznie odbudować w Polsce.

Społeczny system ośrodków bierze pod uwagę długofalową współpracę osób i podmiotów na wszelkich poziomach – od regionalnych inicjatyw społecznych, poprzez ogólnokrajową współpracę z fundacjami, organizacjami pożytku publicznego, indywidualnymi aktywistami, prowadzącymi swoje działania głównie w social media czy szeroko pojmowaną stroną społeczną np. uniwersytetami medycznymi (m.in. wspomagającymi i współkoordynującymi programy przeznaczone dla młodych ludzi, którzy chcą zostać specjalistami zdrowia psychicznego).

NURTURE to nie tylko budynki, to nie tylko plan społeczny, ale dodatkowy głos w debacie o powszechności dostępu do opieki psychologicznej wśród pomijanych grup społecznych, upowszechnienie otwartości wobec problemu oraz zwrócenie uwagi na jego powszechność, szczególnie w obliczu trwającej niedawno pandemii COVID-19 i najnowszych badań, podejmujących temat pokazujących stan kondycji psychicznej Polaków.

Projekt: NURTURE | instagram.com/nurture.project/
Autorzy: architekt Mikołaj Twardowski, architektka Aleksandra Zabłudowska

Zobacz również: Odrestaurowana kamienica w Bytomiu | Biblioteka Uniwersytecka w Białymstoku