Ciemierniki, zwane niekiedy „zimowymi różami” to wyjątkowe rośliny, których okres kwitnienia przypada na późną jesień i zimę. Odporne na mróz, trujące, a jednocześnie stosowane w medycynie ludowej, ale przede wszystkim piękne – ciemierniki warte są bliższego poznania.
Spis treści
Ciemierniki – trujące piękności
Ciemierniki (Helleborus) są bylinami należącymi do rodziny jaskrowatych (Ranunculaceae), odpornymi na mróz i kwitnącymi w okresie zimowym. W naturze występuje około dwudziestu gatunków tych roślin, z których większość rośnie na obszarze Bałkanów. Inne spotykane są w Europie Środkowej, na wyspach Morza Śródziemnego, a jeden – Helleborus thibetanus – nawet w Chinach. W naszym kraju spotykamy w stanie dzikim dwa gatunki – ciemiernik purpurowy (H. purpurascens) oraz zielony (H.viridis).
Ciemierniki od wieków fascynowały ludzi. Nietypowy i w pewnym sensie egzotyczny było wygląd kwiatostanów, zimowa pora kwitnienia stała w sprzeczności z rytmem europejskiej przyrody, a dodatkowo roślina była silnie trująca. Nic więc dziwnego, że polska nazwa ciemiernik nawiązywała do jej śmiercionośnych właściwości. Etymologia greckiego „helleborus” jest nie do końca znana. Nazwa nawiązuje do mitologii ludowej i oznacza „roślinę zjadaną przez jelenie”. Ciemierniki wykorzystywano w medycynie ludowej oraz obrzędach magicznych, w czasach chrześcijańskich nadano im nazwę Róży Bożonarodzeniowej, ale wciąż kojarzono z demonologią. Współcześnie rośliny te wykorzystywane są w farmaceutyce. Otrzymuje się z nich alkaloidy wchodzące w skład leków nasercowych.
Ciemierniki wyrastają z kłączy, tworząc gęste kępy dorastające do metra średnicy. Wysokość roślin to maksymalnie osiemdziesiąt centymetrów. Na grubych łodygach wyrastają ząbkowane liście, a na ich szczycie kwiaty. Mają one pokrój kubka zbudowanego z pięciu płatków, z których wyrasta koszyczek kwiatowy. W zależności od gatunku ciemierniki mają kwiaty o barwach od białej, poprzez żółtą, czerwonawą, aż do ciemnofioletowej. Pomimo bardzo wczesnej pory kwitnienia, te piękne rośliny zapylane są one przez wczesne gatunki błonkówek. Po przekwitnięciu roślina wytwarza wypełniony nasionami mieszek. Nasiona niektórych gatunków zawierają część wykorzystywaną przez mrówki jako pokarm – dzięki temu te owady przyczyniają się do rozsiewania i większej ekspansji ciemierników.
Ciemierniki w ogrodzie
Ze względu na nietypową porę kwitnienia i występowanie w miejscowych lasach ciemierniki bardzo szybko trafiły do europejskich ogrodów. Ich dużą zaletą była też łatwa adaptacja – jako rośliny rosnące w naszej strefie klimatycznej nie wymagały specjalnych warunków ani zabiegów pielęgnacyjnych. Hodowane w ogrodach ciemierniki bardzo szybko zaczęły się krzyżować, tworząc liczne hybrydy. W procesie tym pomagali oczywiście sami ogrodnicy, dążąc do uzyskania odmiany o interesującym pokroju i kolorze kwiatostanu. Uzyskane w ten sposób odmiany mają zwielokrotnioną liczbę płatków o różnorodnym kształcie, a także bardziej intensywne kolory niewystępujące w naturze.
Wśród biologicznych gatunków ciemierników w naszych ogrodach najpopularniejszy jest ciemiernik biały (Helleborus niger) kwitnący na biało już w czasie zimy. Z tego powodu jest on często nazywany Różą Bożego Narodzenia. Wczesną wiosną kwitnie ciemiernik korsykański (Helleborus argutifolius) dorastający do pół metra wysokości i mający kwiaty o żółtawo-zielonym odcieniu. Pochodzący z Bałkanów ciemiernik czerwieniejący (Helleborus atrorubens) jest gatunkiem miniaturowym, jego pędy dorastają do dwudziestu centymetrów. Niewielki wzrost nadrabia pięknymi kwiatami o purpurowej barwie. Najbardziej egzotyczny jest ciemiernik wschodni (Helleborus orientalis) zasiedlający tereny aż po Kaukaz. Jego duże kwiaty mają kolor od białego, aż po czerwonawy. Wreszcie ciemiernik cuchnący (Helleborus foetidus), który jak sama nazwa wskazuje, wydziela drażniącą dla ludzi woń. Na jego wysokich nawet na pół metra łodygach wyrastają piękne, biało-zielone kwiaty w kształcie dzwonków.
Ciemierniki – rośliny lubiące cień
Ciemierniki w warunkach naturalnych rosną w cienistych lasach. Podobne stanowisko powinniśmy znaleźć im w ogrodzie – najlepiej w miejscu osłoniętym od bezpośredniego padania promieni słonecznych, w pobliżu drzew. Najlepszą wystawą będzie dla tych kwiatów wschód lub północ. Bardzo ważne jest zapewnienie ciemiernikom skutecznej osłony od wiatru. W czasie mroźnej, wietrznej zimy, ich naziemne części narażone są na przemarznięcie w odsłoniętych miejscach.
Ciemierniki wymagają gleb o odczynie lekko alkalicznym, jednak są dość tolerancyjne na jego niewielkie wahania. Najważniejsza jest dobra przepuszczalność i żyzność podłoża. Nie może ono przesuszać się zbyt szybko, ale także niewskazane jest długie zatrzymywanie nadmiaru wody. Przygotowując stanowisko dla tych roślin, warto spulchnić glebę i domieszać do niej drobny żwir. Przy okazji można również dodać do mieszanki nawóz organiczny – kompost lub obornik.
Jak pielęgnować ciemierniki – podlewanie i nawożenie
Chociaż ciemierniki kwitną późną jesienią i wczesną zimą, to wymagają starannej opieki przez cały rok. Przede wszystkim należy zapewnić im odpowiednią wilgotność. W okresie suchego lata należy je regularnie podlewać, utrzymując przez cały czas lekką wilgotność podłoża. Z podlewania rezygnujemy w czasie mokrej wiosny i jesieni. W czasie śnieżnej zimy ziemia ma odpowiednią wilgotność, a jednocześnie naziemne części rośliny są dobrze chronione przed mrozem.
Ciemierniki rosnące w żyznej i bogatej w minerały glebie nie potrzebują regularnego nawożenia. W okresie wiosennym podłoże można zasilić nawozami naturalnymi, a jeżeli gleba jest uboga i rośliny słabo rosną, dodajemy również mieszankę mineralną – najlepsza będzie granulowana i wolno rozpuszczająca się. Nawożenie warto powtórzyć jesienią, kiedy ciemierniki przygotowują się do kwitnienia i potrzebują dużo składników odżywczych. Jeżeli chodzi o inne zabiegi pielęgnacyjne, to nie są one wymagane – po ogresie wegetacji warto jedynie przyciąć przekwitłe kwiaty.
Jak rozmnażać i sadzić ciemierniki?
Rosnące w odpowiednich warunkach ciemierniki dość szybko kolonizują zajmowany obszar. Rozmnażają się z nasion, szybko tworząc gęste kępy roślin potomnych. Ten sposób rozmnażania można wykorzystać również w hodowli. Nasiona zbiera się późną wiosną (maj-czerwiec) i od razu wysiewa. Jeżeli nie mamy jeszcze pomysłu, gdzie umieścić rośliny docelowo, wysiewamy je do doniczek. W przeciwnym wypadku siew przeprowadzamy bezpośrednio do gruntu. Należy tylko pamiętać o dodaniu do podłoża naturalnego nawozu, osłonięcia od wiatru i regularnym podlewaniu. Niestety, ten sposób rozmnażania ciemierników jest dość powolny. Siewki wyrosną dopiero wczesną wiosną kolejnego roku, a zakwitną po trzech latach.
O wiele szybszym i dużo prostszym sposobem rozmnażania ciemierników jest metoda wegetatywna. Późną wiosną, tuż po przekwitnięciu, wybieramy najbardziej rozrośnięte kępy i dzielimy je za pomocą ostrego narzędzia na kilka mniejszych. Zazwyczaj udaje się z jednej dużej karpy uzyskać 2-4 potomne. Sadzonki ciemierników umieszczamy najpierw w pojemnikach, w których przezimują. Następnej wiosny sadzimy je już bezpośrednio do gleby w miejscu docelowym, pamiętając o nawożeniu i regularnym podlewaniu. Podziału roślin można również dokonać późnym latem (sierpień-wrzesień). Metoda wegetatywna ma wiele zalet – ciemierniki dobrze znoszą przesadzanie, kwitną już po roku od podziału, nie trzeba czekać na kiełkowanie i wzrost roślin, a dodatkowo są one częścią rośliny macierzystej, a więc mają jej wszystkie cechy.
Zobacz również:
- Skrzydłokwiat – pielęgnacja, uprawa, podlewanie Jak dbać o skrzydłokwiat?
- Rododendron – sadzenie i pielęgnacja. Jak uprawiać rododendrony?
