Pochodzący ze stref tropikalnych Azji i Afryki niedośpian jest częstym gościem w naszych mieszkaniach i przydomowych ogrodach. Swoją popularność zawdzięcza stosunkowo łatwej uprawie, a przede wszystkim bardzo atrakcyjnym, różnokolorowym liściom.
Spis treści
Niedośpian – pochodzenie i opis gatunku
Niedośpian (Hypoestes) jest rośliną o ozdobnych liściach należącą do rodziny akantowatych pochodzącą z tropikalnej Afryki i Azji. W zależności od źródeł wyróżnia się od 40 do 150 gatunków. Ta druga liczba jest bardziej wiarygodna, ponieważ bazy londyńskiego Kew Gardens wymieniają ich 138. Niedośpiany rosną w niskim, zacienionym piętrze lasów deszczowych lub na ich skrajach. Są roślinami zielnymi, półkrzewami lub krzewami. W naturze dorastają do około metra wysokości, w warunkach domowych są mniejsze. Tworzą gęste zarośla.
Liście niedośpianów wyrastają z prostej, wznoszącej się łodygi i mają przeważnie kształt owalny z brzegiem prostym lub ząbkowanym. Są one cechą rozpoznawczą rośliny – w zależności od gatunku zabarwione są na różne kolory, a ich powierzchnię pokrywają nieregularne plamy. Różowo-fioletowe kwiaty rośliny mają niewielkie rozmiary, często zebrane są w kłosy. Niedośpiany kwitną obficie, jednak ze względu na nieduży rozmiar kwiatów, to liście są ich największą atrakcją. Po przekwitnięciu zawiązują się owoce w postaci torebek, które zawierają dwa lub cztery nasiona.
Nazwa rodzaju – Hypoestes – pochodzi z języka greckiego i oznacza „tunikę”, być może nawiązującą do kształtu kielichów. Oprócz walorów estetycznych niedośpian wykorzystywany jest w medycynie ludowej, a także na większą skalę w przemyśle farmaceutycznym, ponieważ kilka jego gatunków zawiera alkaloidy i inne substancje o charakterze antyoksydacyjnym i antyseptycznym.
Odmiany niedośpianów
W uprawie domowej najbardziej popularny jest niedośpian kłosolistny (Hypoestes phyllostachya), który został sprowadzony do Europy pod koniec XIX wieku z Madagaskaru. Roślina ta w naturze charakteryzuje się plamiastymi liśćmi o małej zmienności zabarwienia. W kolejnych latach ogrodnicy wyhodowali drogą krzyżowania wiele odmian wywodzących się z rośliny macierzystej.
Wśród nich najbardziej podobna do oryginału jest „White Splash”, której liście pokryte są biało-oliwkową mozaiką plam. „Pink Brocade” charakteryzuje się mniejszymi rozmiarami – dorasta do około 40 cm wysokości – liście zielone pokryte są różowymi plamkami. Plamki o podobnym kolorze mają odmiany „Pink Panther” i „Pink Splash”, przy czym u tej ostatniej są one zgromadzone w okolicy unerwienia. Z kolei niedośpian „Red Splash” ma kolor oliwkowy z akcentami o intensywnej, czerwonej barwie. Większość wymienionych odmian doskonale daje sobie radę zarówno w uprawie doniczkowej, jak i rabatowej. Należy tylko pamiętać o zapewnieniu im właściwych warunków.
Uprawa rośliny w domu
Niedośpian, podobnie jak większość pochodzących z tropików roślin, wymaga specyficznych warunków uprawy, zbliżonych do ciepłego i wilgotnego środowiska naturalnego. Nie jest jednak rośliną bardzo wymagającą i już początkowy amator domowego ogrodnictwa powinien bez problemu poradzić sobie z jego utrzymaniem. Dobrze prowadzona roślina będzie rozrastać się szybko, a jej bujne, kolorowe liście staną się ozdobą mieszkań urządzonych w różnych stylach.
Jak uprawiać niedośpian – właściwe stanowisko i podłoże
Prawidłowy rozwój rośliny, a przede wszystkim właściwe wybarwienie liści, wymaga dostępu do dużej ilości światła słonecznego. Nie może ono padać jednak bezpośrednio na niedośpian – musi być rozproszone. W praktyce doniczki najlepiej umieścić w jasnym pokoju, w pewnej odległości od okna osłoniętego firanką lub żaluzjami. Dobrym rozwiązaniem jest również posadzenie niedośpianów z wyższymi, wyposażonymi w duże liście roślinami. W ostateczności można umieścić je w pokoju od strony północnej, ale wtedy prawdopodobnie konieczne będzie doświetlenie lampami ledowymi.
W okresie ciepłego lata pojemniki można wystawić na balkon czy taras. Pamiętać tylko trzeba, że roślina ma delikatne liście, zapewnienić jej półcień i przede wszystkim uważać na nocne spadki temperatury. Pochodzące z ciepłych rejonów niedośpiany najlepiej czują się w temperaturze od 20 do 26 stopni. Jej spadek poniżej 17 stopni Celsjusza może spowodować zahamowanie wzrostu, a nawet obumieranie rośliny.
Pochodzący z obfitujących w rozkładającą się materię organiczną lasów deszczowych niedośpian wymaga bardzo żyznej gleby. Może to być bogata mieszanka ziemi przeznaczonej do uprawy roślin kwitnących, wzbogacona nawozem organicznym. Podłoże powinno być dobrze przepuszczalne, dlatego warto dodać do niego elementy spulchniające, na przykład chipsy kokosowe. Pamiętać należy również o warstwie drenażowej o grubości kilku centymetrów, zbudowanej ze żwiru lub keramzytu.
Niedośpian – nawożenie i podlewanie
Niedośpian lubi wilgotne powietrze i stale wilgotne podłoże. Najlepiej czuje się w kompozycjach w zamkniętych palludariach czy dużych słojach utrzymujących stały i wysoki poziom wilgotności. W innym przypadku warto zainstalować w pobliżu nawilżacz powietrza. Jeżeli nie ma takiej możliwości, roślinę spryskujemy co jakiś czas przegotowaną, odstałą wodą. Można również zastosować szeroką podstawę, na której układamy kamienie i zalewamy je do połowy wodą. Innym sposobem jest umieszczenie pojemnika na wilgotnych kulkach keramzytu. Parująca ciecz zapewni właściwy poziom wilgoci wokół doniczki. Podlewamy często, zgodnie z potrzebą. Ziemia nie może być przeschnięta, ale nie należy również jej przelać. Podłoże powinno być stale wilgotne, jeżeli zaczyna wysychać na górze, należy je od razu nawodnić. W czasie upalnego lata podlewanie powtarzamy co dwa, trzy dni, zimą zmniejszamy jego częstotliwość.
Niedośpian najszybciej rozrasta się od wiosny do jesieni – wtedy też nawozimy go co dwa tygodnie. W okresie zimowym, w czasie spoczynku, rezygnujemy z zasilania rośliny. Stosujemy nawozy pochodzenia naturalnego, najlepiej z udziałem humusu. Przy zakupie gotowych mieszanek unikamy tych wysokoazotowych, wybierając nawozy z dużą zawartością potasu i fosforu. Podajemy je w formie płynnej, mocno rozcieńczone wodą.
Rozmnażanie i przesadzanie niedośpianu
Roślinę można łatwo rozmnażać przez sadzonki pędowe – odcinanie i ukorzenianie się ich górnych części. Przyjmuje się w nowym miejscu łatwo, szybko ukorzenia i zaczyna rozrastać. Młode sadzonki warto umieścić pod folią – powinno to przyspieszyć ich wzrost. Niedośpian można również wyhodować z nasion ze sklepu ogrodniczego. Wysiewamy je wczesną wiosną do płaskiej kuwety umieszczonej pod szkłem lub folią, najlepiej w zacienionym miejscu o temperaturze około 20 stopni Celsjusza. Po wykiełkowaniu młode egzemplarze przenosimy w jaśniejsze miejsce, a kiedy siewki podrosną do wysokości kilkunastu centymetrów, przesadzamy je do oddzielnych pojemników.
Niedośpiany w optymalnych warunkach rosną bardzo bujnie i wymagają regularnego przesadzania, średnio co roku. Czynność tę wykonujemy wczesną wiosną, przy okazji kontrolując stan zdrowia i przycinając starsze pędy i liście. Możemy również skorzystać z okazji, podzielić ją na kilka mniejszych osobników i rozsadzić do oddzielnych doniczek. Po przesadzeniu warto też uszczknąć górne części pędów, dzięki czemu nastąpi szybsze rozkrzewienie się i pojawi się więcej nowych liści. Przy okazji warto wspomnieć o okresie kwitnienia. Kwiaty niedośpianu są niewielkie i niezbyt atrakcyjne. Jeżeli zależy nam na dobrej kondycji o wiele ładniejszych liści, warto szybko pozbyć się pęków kwiatowych, dzięki czemu roślina nie będzie traciła cennej energii na wytworzenie kwiatów i owoców.
Niedośpian – zagrożenia w uprawie doniczkowej
W odpowiednich warunkach niedośpian będzie szybko wzrastał i tworzył gęste kępy. Ich pogorszenie się jest największym zagrożeniem dla jego rozwoju. Zbyt suche powietrze i przeschnięcie podłoża mogą doprowadzić do szybkiego schnięcia i opadania liści. Woda utrzymująca się długo w glebie spowoduje gnicie korzeni i śmierć rośliny. Podobny skutek będzie miało obniżenie temperatury, nawet krótkotrwałe. Niedośpian narażony jest również na ataki grzybów i szkodników. Te pierwsze pojawiają się przy zbyt wysokiej wilgotności podłoża i można je zwalczać za pomocą fungicydów. Wśród pasożytów z kolei najczęstsze są przędziorki, pojawiające się w czasie zbytniego przesuszenia rośliny. Łatwo je zidentyfikować, ponieważ tworzą na liściach mikroskopijne pajęczynki. Można się ich pozbyć, spryskując liście wodą, w skrajnych przypadkach stosując preparaty przeciwko pajęczakom.
Zobacz również:
- Alokazja – czy to roślina dla Ciebie? Ma piękne liście, ale bywa kapryśna
- Tulipany – uprawa i pielęgnacja. Przewodnik dla miłośników wiosennych kwiatów
