Pałac Kultury i Nauki – informacje i ciekawostki

Pałac Kultury i Nauki jest bez wątpienia najbardziej znanym i rozpoznawalnym budynkiem powojennej Warszawy. Swoim pochodzeniem i historią wieżowiec od kilku lat wzbudza liczne kontrowersje. Nie można mu jednak odmówić architektonicznego piękna oraz pozycji na mapie naszej stolicy.

Pałac Kultury – historia powstania

Tym, co najbardziej podkreślają przeciwnicy Pałacu Kultury i Nauki, jest geneza jego powstania. Jego pomysłodawcą był Józef Stalin, a sam obiekt stanowił dar narodu radzieckiego dla bratniego narodu polskiego. Działo się to oczywiście w czasie lat głębokiego stalinizmu, kiedy Polska była podległa Związkowi Radzieckiemu, a sam Pałac odbierany był przez wielu rodaków jako nie dar przyjaźni, a raczej symbol uzależnienia i zniewolenia.

Niezależnie od intencji pomysłodawcy, 5 kwietnia 1952 roku podpisana została umowa pomiędzy PRL i ZSRR dotycząca szczegółów budowy. Pałac miał być podobny do gmachów, które wcześniej powstały w Moskwie – tak zwanych Siedmiu Sióstr Stalina – z których najwyższy i najbardziej znany jest Moskiewski Uniwersytet Państwowy im. M.W. Łomonosowa mierzący 240 metrów. Głównym architektem został Rosjanin Lew Rudniew, znany z zamiłowania do stylu socrealistycznego.

Należy podkreślić, że chociaż Rudniew nie zamierzał odstępować od socrealizmu, to jednak zawarł w nim elementy typowe dla polskiej szkoły architektury. Przed rozpoczęciem projektowania odwiedził kilka miast w naszym kraju (w tym Kraków), studiując historyczne budynki. Swoje spostrzeżenia zawarł w finałowej koncepcji, która była mieszaniną socrealizmu z elementami polskimi i nowojorskiego art deco. Do propozycji radzieckiej wieży polska strona dodała okoliczne, niższe budynki przeznaczone na sale widowiskowe i teatry.

Anegdota głosi, że radzieccy architekci chcieli postawić Pałac Kultury i Nauki o wysokości 120 metrów. Polacy jednak dorzucali kolejne i wreszcie stanęło na 120 metrach, ale samej podstawy, do której dobudowano wieżyczkę i iglicę, osiągając łączną wysokość 230 metrów. Wciąż bezpieczną, bo nieprzekraczającą 240 metrów moskiewskiego odpowiednika. Budowę rozpoczęto siedem lat po zakończeniu wojny – 1 maja 1952 roku. Trzeba pamiętać, że większa część miasta była wtedy nadal w ruinie i tak okazały budynek stawał się symbolem odrodzenia stolicy i całego kraju.

Z „bratnią pomocą” na budowę przybyło prawie 5000 robotników ze Związku Radzieckiego. Zakwaterowano ich w wybudowanym osiedlu na warszawskich Jelonkach, gdzie powstało całe miasteczko z infrastrukturą edukacyjno-rozrywkową. Wraz z nimi pracowało około 4000 Polaków. Budowa tak dużego obiektu zakończyła się błyskawicznie – w ciągu trzech lat. Pałac Kultury i Nauki imienia Józefa Stalina został uroczyście otwarty 21 lipca 1955, w dwa lata po śmierci swojego pomysłodawcy. Niestety, tak wielka budowa niosła za sobą również tragedie. Przy budowie Pałacu Kultury zginęło 16 osób, które pochowano na cmentarzu prawosławnym na Woli.

PKiN – konstrukcja i dane techniczne

Pałac Kultury w momencie oddania do użytku robił kolosalne wrażenie swoją wielkością i wysokością. Jego bryła widoczna była z prawie każdego punktu stolicy, której duża część nadal pozostawała w ruinach. Wysokość po ukończeniu budowy wynosiła dokładnie 230,68 metra, licząc wraz z iglicą. Budynek podzielono na 46 kondygnacji, w tym dwie podziemne. Samą wieżę otoczyło kilka niższych budowli, w których znalazły się różne sale widowiskowe.

Pałac Kultury był w 1955 roku drugim najwyższym budynkiem w Europie (za Moskiewskim Uniwersytetem Państwowym) i ósmym na całym świecie. Pozycję wicelidera Europy zachował aż do roku 1990. Obecnie zajmuje 19 miejsce, a i w samej Warszawie został wyprzedzony przez jeden z najnowszych komercyjnych wieżowców – Varso Tower – który z iglicą ma aż 310 metrów.

Konstrukcja budynku oparta jest na żelbetowych fundamentach. Opiera się na nich spawany szkielet stalowy, który wypełniono cegłą sitówką. Takie rozwiązanie pozwoliło zmniejszyć ciężar murów aż o 25%. Cegłę początkowo wytwarzano w fabryce w ZSRR i transportowano koleją do Warszawy. Później jej produkcję przeniesiono do polskich zakładów. Również płyty wykonane ze specjalnych spieków ceramicznych, którymi obłożona została elewacja, pochodziły zza wschodniej granicy. Wykonano je w fabryce na Uralu, podobnie jak znajdujące się we wnękach muru rzeźby. Elewacja początkowo miała jasny, kremowy kolor, jednak lata spędzone wśród miejskiego smogu spowodowały jej znaczne ściemnienie. Szacuje się, że przywrócenie jej do stanu pierwotnego kosztowałoby kilkanaście milionów złotych.

PKiN – działalność naukowa i rozrywkowa

Jak sama nazwa wskazuje, Pałac Kultury i Nauki miał służyć jako dom dla instytucji badawczych, edukacyjnych i rozrywkowo-kulturalnych. Zadanie to spełnił wzorowo. W jego wnętrzu znalazło się 3288 pomieszczeń o łącznej powierzchni ponad 123 tysięcy metrów kwadratowych. Kubatura samej wieży to prawie 330 tysięcy metrów sześciennych, a do niej należy dodać jeszcze kilka otaczających ją, niższych budynków. Pałac szybko stał się centrum kulturalno-oświatowych, w którym każdy mógł znaleźć coś dla siebie.

Jednym z jego największych pomieszczeń jest remontowana obecnie Sala Kongresowa. Znajduje się w niej 2880 miejsc siedzących umieszczonych na trzech poziomach, a kubatura to ponad 123 tysiące metrów sześciennych. W tym ogromnym centrum kongresowym na przestrzeni lat występowało wielu sławnych piosenkarzy i zespołów (w tym Rolling Stones), organizowane były koncerty jazzowe oraz konferencje międzynarodowe, targi i wybory miss. Wcześniej swoje zjazdy odbywała tu również PZPR.

Swoje siedziby w Pałacu mają cztery teatry. Dwa duże – Studio i Dramatyczny – znajdują się w otaczających wieżę budynkach. Oprócz nich działa tu teatr lalkowy dla dzieci „Lalka” i prywatny teatr „6.piętro”. Towarzyszą im dwa duże muzea – Narodowe Muzeum Techniki i Muzeum Ewolucji PAN. Dla miłośników X muzy przeznaczono wieloekranowy kompleks „Kinoteka”, a dzieci i młodzież mogą uprawiać sport w Pałacu Młodzieży. Na jego terenie znajduje się również basen, w którym trenuje drużyna waterpolo.

W najbardziej znanym budynku Warszawy swoją siedzibę mają władze Polskiej Akademii Nauk oraz Rady Doskonałości Naukowej. Na terenie budynku znajduje się kilka uczelni, m.in. Collegium Civitas, Wyższa Szkoła Promocji, Mediów i Show Businessu oraz Europejska Uczelnia Ekonomiczno-Informatyczna. Odwiedzający mają możliwość obejrzenia kilku edukacyjnych wystaw czasowych, a po zwiedzeniu budynku mogą posilić się i odpocząć w ośmiu różnych kawiarniach i restauracjach usytuowanych na terenie obiektu.

Taras widokowy i iglica w Pałacu Kultury

Pałac, ze względu na swoją wysokość, od samego początku był miejscem bardzo atrakcyjnym dla zwiedzających. Można z niego obejrzeć panoramę miasta i okolicy poza nim. W tym celu najlepiej skorzystać z tarasu widokowego otaczającego wieżę na XXX piętrze. Wjazd nowoczesną windą na wysokość 114 metrów zajmuje tylko 19 sekund. Taras jest częścią Sali Gotyckiej, w której dostępna jest również kawiarenka. Przy okazji wizyty w Pałacu naprawdę warto kupić bilet i obejrzeć stale zmieniającą się panoramę Warszawy z zapierającej dech wysokości.

Na samym szczycie budynku umieszczono iglicę. Nie pełni ona jedynie estetycznej funkcji. Od momentu powstania była miejscem umieszczenia nadajników radiowo-telewizyjnych, których sygnał obejmował miasto i jego okolice. W budynku znajduje się Radiowo-Telewizyjne Centrum Nadawcze Warszawa (PKiN), które obecnie nadaje kilkadziesiąt programów radiowych i telewizyjnych.

Zegar Milenijny

Na przełomie XX i XXI wieku Pałac Kultury i Nauki zyskał dodatkową atrakcję. W Sylwestra 2000 roku odsłonięto na nim drugi co do wielkości zegar w Europie. W momencie premiery był to równocześnie najwyżej zamontowany zegar wieżowy na świecie. Obecnie zajmuje trzecie miejsce co do wielkości i wysokości położenia. Wyprzedziły go zegary zamontowane w Abradż al-Bajt w Mekce oraz wieżowcu NTT DoCoMo Yoyogi Building w Tokio.

Tarcze Zegara Milenijnego mają 6,3 metra średnicy, a wraz ze wskazówkami ważą po 450 kilogramów. Długość wskazówki minutowej wynosi 3,54 metra, godzinowej zaś 2,7 metra. Na wszystkich czterech tarczach zegara namalowane jest godło miasta – warszawska syrenka.

Mieszkańcy Pałacu

Pałac to nie tylko odwiedzający go goście, pracownicy znajdujących się w nim instytucji i sama, licząca 330 osób, obsługa spółki PKiN. W budynku zamieszkują również mniejsi rezydenci. Pierwszymi z nich były koty, które wprowadzono do budynku w celu walki z gryzoniami. Dawniej było ich kilkadziesiąt, obecnie zostało 11 osobników rezydujących w podziemnych kondygnacjach.

Na 43 piętrze pałacu swoje gniazdo założyły sokoły wędrowne. Mieszka tam już druga para, a ptaki są obserwowane od 1998 roku. Dzięki zainstalowanym kamerom można na żywo podziwiać je w internecie. Niżej, w basztach na 15 piętrze gnieżdżą się mniejsi przedstawiciele ptaków drapieżnych, czyli pustułki, występujące dość powszechnie w dużych miastach.

Na poziomie szóstego piętra, wśród miododajnych krzewów powstała prawdziwa pasieka. Pszczoły mają o wiele szerszy wybór roślin. W 2000 roku zewnętrzne elewacje Pałacu zbadali dokładnie botanicy. Okazało się, że w szczelinach i załomach muru gromadzi się materia organiczna, na której wyrasta 117 różnych gatunków roślin naczyniowych.

PKiN – kontrowersyjny zabytek

W ciągu ponad 65 lat swojego istnienia Pałac Kultury i Nauki stał się niekwestionowanym symbolem Warszawy. Dnia 2 lutego 2007 roku decyzją wojewódzkiego konserwatora zabytków, Macieja Czeredysa, został wpisany do rejestru zabytków. Decyzja ta wywołała szeroki odzew wśród społeczeństwa. Oprotestowało ją kilka organizacji, uważając, że Pałac jest największym z reliktów epoki stalinizmu i symbolem zniewolenia Polski. Przeciwnicy proponowali zabudowanie okolicy wysokimi wieżowcami, stworzenia w nim muzeum komunizmu, a najbardziej radykalni postulowali nawet wyburzenie obiektu.

Przeciwna takiemu działaniu była duża grupa specjalistów z dziedziny sztuki i architektury, którzy podkreślali historyczne znaczenie tego budynku. Pałac, niezależnie od kontekstu historycznego, jest jednym z największych i najlepiej zachowanych przykładów budownictwa socrealistycznego. W jego wnętrzu znajduje się wiele pomieszczeń, do których wykończenia użyto znakomitych materiałów. Wyposażenie wnętrz to nie tylko socrealizm, ale i art deco. W tym stylu powstało wiele detali wnętrz, które opracowali polscy artyści najwyższej klasy. Wśród nich znajdują się malowidła ścienne, żyrandole, meble i wiele innych. Zniszczenie ich byłoby zniszczeniem dziedzictwa polskich twórców.

Na całe szczęście spór został zażegnany, a Pałac Kultury i Nauki pozostał. Dzisiaj stanowi jeden z symboli nowocześnie rozwijającej się Warszawy, a jednocześnie pamiątkę minionych czasów i swego rodzaju przestrogę. Oddzielając jednak kontekst historyczny, wciąż pozostaje jednym z najbardziej okazałych i znanych budynków w naszym kraju.

Tekst: Grzegorz Wieczorek

Miejsce: Pałac Kulltury i Nauki | pkin.pl

Zobacz również: Centralne Muzeum Włókiennictwa w Łodzi | Orientarium ZOO Łódź