Rem Koolhaas – kontrowersyjny holenderski architekt

Rem Koolhaas to jeden z najbardziej wpływowych współczesnych architektów. Dekonstruktywista i teoretyk, wykładowca, autor słynnej biografii Manhattanu i właściciel biura OMA, w którym powstawały projekty wielu słynnych budynków. Swoją karierę w branży architektonicznej rozpoczął stosunkowo późno, jednak w krótkim czasie stał się rozchwytywanym autorem znakomitych, międzynarodowych projektów.

Rem Koolhaas – młodość

Remment Lucas Koolhaas urodził się 17 listopada 1944 w Rotterdamie w rodzinie o artystycznych i architektonicznych tradycjach. Architektem był jego dziadek ze strony matki Dirk Roosenburg i kuzyn Teun Koolhaas. Z kolei ojciec – Anton Koolhaas – był docenianym pisarzem, krytykiem sztuki i scenarzystą. Jeden z jego scenariuszy uhonorowany został nawet Złotym Niedźwiedziem.

Młode lata holenderski architekt spędził głównie w Amsterdamie, potem przez pewien czas mieszkał w Indonezji, która w tamtym czasie była holenderską kolonią. Ojciec architekta wspierał ruch niepodległościowy tego kraju, a cała rodzina żyła zgodnie z azjatycką tradycją tego miejsca.

Po powrocie do Europy dziewiętnastoletni Rem Koolhaas próbował swoich sił jako dziennikarz w miesięczniku Haagse Post. W wieku 24 rozpoczął naukę architektury. Najpierw w szacownej i prestiżowej Architectural Association School of Architecture w Londynie, później na amerykańskim Uniwersytecie Cornella, wreszcie w nowojorskim Institute for Architecture and Urban Studies.

„Delirious New York” – przełomowa książka

W czasie swojego pobytu w Nowym Jorku Rem Koolhaas zajął się studiowaniem historii i urbanistyki tego miasta. Szczególnie zainteresował go Manhattan, o którym zbierał wszelkie dostępne publikacje, w tym także pocztówki. W rezultacie tych badań powstało najbardziej znane dzieło architekta – książka „Delirious New York” („Deliryczny Nowy Jork. Retroaktywny manifest dla Manhattanu”).

Autor zawarł w niej analizę urbanistyki i architektury miasta od czasów pierwszych osadników holenderskich, aż po powstanie Kwatery Głównej ONZ zaprojektowanej przez Le Corbusiera i ukończonej w 1960 roku. Książka szybko stała się wzorcowym podręcznikiem opisującym złożone zależności w budowie i funkcjonowaniu organizmów miejskich.

Słynna stała się także okładka pierwszego wydania tej publikacji. Znalazł się na niej obraz „Flagrant Délit” autorstwa żony architekta – Madelon Vriesendorp. W nowojorskim apartamencie w łóżku leżą Empire State Building i Chrysler Building, na stoliku nocnym stoi lampka ze stylizowanej Statui Wolności, a dywan przedstawia fragment mapy Manhattanu z widocznym Central Parkiem.

Office for Metropolitan Architecture

„Deliryczny Nowy Jork” ukazał się w 1978 roku, natomiast trzy lata wcześniej Rem Koolhaas założył w Londynie swoje studio architektoniczne Office for Metropolitan Architecture (OMA). W skład założycieli weszły także urodzone w Grecji Elia i Zoe Zenghelis oraz Madelon Vriesendorp. W późniejszym okresie do firmy dołączyła studentka Koolhaasa i przyszła gwiazda światowej architektury – Zaha Hadid.

Końcówka lat siedemdziesiątych i lata osiemdziesiąte to okres, w którym holenderski architekt skupił się na pracy teoretycznej i edukacyjnej, pracując jako wykładowca. W jego biurze powstają ciekawe projekty, które na razie kończą się na etapie wizualizacji. Jednym z nich jest rezydencja Premiera Irlandii z 1979 roku, kolejnym zagospodarowanie trzeciego co do wielkości paryskiego parku Parc de la Villette (1982).

Pod koniec lat osiemdziesiątych Rem Koolhaas projektuje jeden z budynków przy słynnym Checkpoint Charlie na granicy Berlina Zachodniego i Wschodniego. Powstała w 1988 konstrukcja nie będzie służyła długo – trzy lata później Niemcy zjednoczą się, Mur Berliński runie, a wraz z nim zniknie potrzeba utrzymywania posterunków granicznych.

W tym samym roku powstaje projekt Centrum Kongresowego Grand Palais we francuskim Lille. Rok później biuro OMA przedstawia koncepcję budynku ZKM w Karlsruhe, która jednak nie zostaje zrealizowana. W 1990 Rem Koolhaas projektuje jeszcze przystanek autobusowy w holenderskim Groningen.

Zapatrzony w Le Corbusiera

Początek lat dziewięćdziesiątych przynosi skupienie się na architekturze i kilka znanych projektów. Pierwszym z nich jest Villa dall’Ava (1991) położona na dalekich przedmieściach Paryża, w miejscowości Saint-Cloud. Inspiracją dla budynku jest opracowana przez Le Corbusiera w latach trzydziestych Willa Savoye. Dom Koolhaasa osadzony jest na smukłych słupach, a na jego dachu znajduje się basen z ogrodem z widokiem na Wieżę Eiffla.

Rok później, w 1991, Rem Koolhas wraz z Fuminori Hoshino przedstawiają projekt muzeum sztuki Kunsthal położonego w rodzinnym mieście architekta – Rotterdamie. Obiekt o powierzchni 3300 metrów kwadratowych znajduje się w parku Museumpark w otoczeniu innych muzeów i prezentuje głównie kolekcje sztuki nowoczesnej.

Educatorium w Utrechcie

Największym projektem Rema Koolhasa i studia OMA w latach dziewięćdziesiątych było Educatorium w Utrechcie. Stworzona z betonu i szkła budowla zachwyca sinusoidalnymi, miękkimi kształtami. W założeniach projektantów Educatorium miało stać się sercem kampusu Uniwersytetu w Utrechcie, nie tylko w znaczeniu geograficznym czy urbanistycznym, ale także społecznym. Studenci mają w nim do dyspozycji nie tylko przestronne sale wykładowe, ale też kafeterię mogącą pomieścić 1000 osób.

Prada w Muzeum Guggenheima

Na przełomie wieków Rem Koolhas współpracował ze znaną marką ze świata mody – Prada – projektując dla niej sklepy w Beverly Hills i Nowym Jorku. Szczególnie ten drugi robił wrażenie rozmachem – umieszczony w dawnym Muzeum Guggenheima posiadał powierzchnię 2300 metrów kwadratowych i kosztował 32 miliony euro.

XXI wiek to okres wielkich projektów Rema Koolhasa i biura OMA. W tym czasie powstał projekt zwartego budynku Ambasady Holandii w Berlinie (2003), kampusu Politechniki Illinois w Chicago (2003) czy Muzeum Sztuki na Uniwersytecie w Seulu (2005).

Casa da Música

W 2005 zbudowana została sala koncertowa Casa da Música w Porto. Piękna bryła budynku powstała jako rezultat wybrania tego miasta Europejską Stolicą Kultury. Wykończony białym cementem wielościan ma wysokość dziewięciu pięter, a inspirację dla niego stanowił kształt kadłuba statku. Ściana głównej sali koncertowej jest całkowicie przeszklona, a wnętrze wypełniają tradycyjne, biało-niebieskie, portugalskie mozaiki.

Biblioteka w Seattle

Rok wcześniej otwarta została Seattle Central Library, nad którą pracowali Rem Koolhaas i Joshua Prince-Ramus. Zbudowany ze stali i szkła budynek miał być odpowiedzią na nastanie ery cyfrowej. W bibliotece, na powierzchni ponad 33 tysięcy metrów kwadratowych, może pomieścić się półtora miliona papierowych książek. Oprócz nich goście mogą tu znaleźć ponad 400 ogólnie dostępnych komputerów i wielkie audytorium sponsorowane przez Microsoft.

Siedziba CCTV

Niewątpliwie jednym z najciekawszych projektów Rema Koolhaasa jest budynek siedziby głównej Chińskiej Telewizji – CCTV Headquarters, położony w stolicy Chin – Pekinie. Wysoki na 234 metry podwójny wieżowiec łączy się w górnej części w jedną całość. Stąd jego przydomek, który nadali mu użytkownicy – “bokserskie szorty”. Na 51 piętrach o powierzchni prawie 390 tysięcy metrów kwadratowych znajdują się w nim biura i studia chińskiej telewizji.

De Rotterdam

W rodzinnym Rotterdamie powstał kolejny projekt Rema Koolhaasa – największy w Holandii wieżowiec De Rotterdam. Budynek składa się z podstawy i trzech przełamanych w połowie, oddzielnych wież. Budowlę o wysokości 149 metrów ukończono w 2013 roku. Znajdują się w niej mieszkania i powierzchnie użytkowe – biura, kawiarnie, restauracje oraz hotel.

Poza granicami kraju powstały kolejne ciekawe budynki stworzone przez Rema Koolhaasa i studio OMA. W 2014 ukończono Muzeum Sztuki Nowoczesnej “Garaż” w Moskwie, a trzy lata później Bibliotekę Narodową Kataru położoną w stolicy tego emiratu.

Taipei Performing Arts Center

Najnowsze dzieło jednego z najbardziej wpływowych architektów współczesnych zostało otwarte w 2022 roku na Tajwanie. Jest nim umieszczony w budynku o powierzchni 50 tysięcy metrów kwadratowych zespół scen Taipei Performing Arts Center (TPAC). W jego skład wchodzą między innymi sala Teatru Wielkiego o pojemności 1500 miejsc i “kameralny” Teatr Niebieski, w którym 840 widzów może cieszyć się występami zespołów eksperymentalnych.

Architektura, teoria i nagrody

Warto wspomnieć, że Rem Koolhaas w XXI wieku nie porzucił pracy teoretycznej. W latach 2001-2002 roku opublikowane zostały trzy tomy jego monumentalnej trylogii urbanistycznej, której zręby powstały, kiedy pracował jako profesor na Uniwersytecie Harvarda. W jej skład weszły książki “Mutations”, “The Harvard Design School Guide to Shopping” oraz “The Great Leap Forward”.

Za swoją wieloletnią, owocną pracę teoretyczną i praktyczną w dziedzinie architektury i urbanistyki Rem Koolhaas otrzymał wiele nagród, w tym Nagrodę Pritzkera (2000) i Nagrodę Miesa van der Rohe (2005).

Zobacz również: Santiago Calatrava Valls – nietuzinkowy hiszpański architekt | Oscar Niemeyer – brazylijski architekt i wizjoner