Salvador Dali – sylwetka artysty. Kim on był?

Ukrzyżowany Chrystus unoszący się nad ziemią jak statek kosmiczny z czołówki filmu science-fiction. Słonie na pajęczych nóżkach i płonąca żyrafa. Wreszcie najsłynniejsze, przelewające się przez krawędzie, płynne zegary. Te obrazy zna każdy miłośnik sztuki, a i przeciętnemu zjadaczowi chleba nie są one obce. Ich twórcą jest posiadacz niezwykłych wąsów (o których powstała nawet książka), szalony geniusz i ekscentryk, mistrz autopromocji i absurdu – jeden z symboli Katalonii Salvador Dali. Można go lubić lub nie, ale na pewno nie można przejść obojętnie wobec jego talentu, dzieł, wreszcie całej otoczki, którą wokół siebie zbudował w czasie sześćdziesięciu lat działalności artystycznej.

Salvador Dalí – narodziny geniusza

Salvador Dali swój pierwszy obraz namalował w wieku sześciu lat. Nie był to typowy dla dziecka bohomaz, ale dzieło zapowiadające wielki talent drzemiący w artyście. Dalsze losy mistrza, który stał się królem surrealizmu, potwierdziły tę tezę. Przez kolejne lata życia Dali wytyczał nowe kierunki i tworzył kolejne kamienie milowe sztuki nowoczesnej.

Nie tylko malował – kręcił filmy, pisał i projektował, aż w końcu otworzył własne muzeum. Jego burzliwe życie osobiste skupiało się wokół ukochanej żony Gali. A ogromne ego i skłonność do różnorakich eksperymentów i ciągłych prowokacji sprawiały, że Salvador Dali znany był nie tylko w wąskim kręgu koneserów, ale stał się prawdziwą gwiazdą popkultury.

Duchowy brat

Salvador Domingo Felipe Jacinto Dalí i Domènech urodził się 11 maja 1904 roku w małej miejscowości Figueres na północy Katalonii. Artysta przyszedł na świat w stosunkowo zamożnej rodzinie z klasy średniej. Jego ojciec – Salvador Luca Rafael Aniceto Dalí Cusí – był notariuszem, a przy tym znanym ateistą-antyklerykałem i katalońskim patriotą. Przedwcześnie zmarła matka – Felipa Domènech Ferrés – wywarła na Salvadora Dali ogromny wpływ w młodości i była przez niego otoczona kultem.

Przyszły malarz nie był pierwszym dzieckiem Państwa Dali. Niecałe trzy lata wcześniej na świat przyszedł jego starszy brat o tym samym imieniu. Niestety, dziecko zmarło dziewięć miesięcy przed narodzinami naszego bohatera. Dzięki matce uważał się on za jego reinkarnację i duchowego bliźniaka. Brat do końca życia był ważną postacią w dziełach Salwadora Dali, na przykład w poświęconym mu obrazie “Portret mojego zmarłego brata” z 1963 roku.

Salvador Dali – pierwsze obrazy

Młody artysta zaczął przejawiać talent malarski już w bardzo wczesnym wieku. Mając sześć lat namalował swój pierwszy obraz – “Pejzaż z okolic Figueras”. Jego kolejne, wczesne dzieła nacechowane były nadzwyczaj dojrzałą techniką i stylem. Wśród nich szczególną uwagę zwraca “Fiesta w Figueras” z 1916 roku przedstawiająca nocny pokaz ogni sztucznych.

Rodzice na szczęście dostrzegli możliwości swojego syna i w 1916 roku Dali zaczął uczęszczać na lekcje rysunku do Państwowej Szkoły Malarstwa w rodzinnym mieście. W tym samym czasie przyjaciel rodziny – malarz Ramon Pichot – zapoznał go z dziełami sztuki nowoczesnej.

Wystawa w Figueras

Talent młodego malarza rozwijał się błyskawicznie, wsparty zaangażowaniem rodziny i przyjaciół. Zaczęło się od wystawy szkiców węglem zorganizowanej przez ojca Salwadora Dali w domu rodzinnym, by już w 1918 roku artysta doczekał się pierwszego, publicznego wernisażu w teatrze w Figueras. Jednocześnie, dzięki książkom i przyjaciołom-malarzom, poznawał najnowsze prądy w sztuce – kubizm i futuryzm.

Salwador Dali malował w tamtym okresie dużo portretów członków rodziny i znajomych. Nie stronił też od autoportretów – powstał wtedy znany “Autoportret z szyją Rafaela” (1921). Z kolei wcześniejsze dzieło – “Kaczka” (1918) – jest przykładem doskonałego warsztatu młodego twórcy.

Lepszy od wykładowców

Od 1922 roku rozpoczął naukę w Królewskiej Akademii Sztuki w Madrycie. W tym okresie młody artysta zaczął już tworzyć swoją legendę niezwykłego ekscentryka. Paradował po mieście w awangardowych strojach i z dziwną fryzurą, za swoje występki został dwa razy wydalony. Wreszcie opuścił Akademię, nie przystępując do egzaminów końcowych, twierdząc, że wie więcej niż egzaminatorzy.

Z drugiej strony okres studiów był czasem przyjaźni z innymi genialnymi twórcami – Luisem Buñuelem i Federico García Lorcą. Salwador Dali związał się też z Muzeum Prado, w którym nieustannie studiował dzieła wielkich mistrzów. Swoje prace malowane w stylu realistycznym i kubistycznym zaprezentował na kilku wystawach, które spotkały się z uznaniem krytyków i publiczności.

Spotkanie z Picassem

Rok 1926 był dla Salwadora Dali przełomowy. Po raz pierwszy wybrał się na wycieczkę do Paryża, podczas której spotkał swojego malarskiego idola – Pabla Picassa, który wprowadził go w świat surrealizmu. Swoje pierwsze prace w tym stylu artysta zaprezentował podczas udanej wystawy w Barcelonie.

Druga połowa lat dwudziestych to okres, w którym Dali zaczął interesować się pracami Zygmunta Freuda. Przełożyło się to na eksperymenty z używaniem własnej podświadomości w pracy artystycznej i tworzeniem obrazów o tematyce erotycznej, takich jak kontrowersyjne dzieło “The Great Masturbator” (1929).

Gala – miłość życia

W 1929 roku Salvador Dali wraz ze swoim przyjacielem Luisem Buñuelem stworzyli słynny, surrealistyczny film “Pies Andaluzyjski”. W tym samym roku Dali spotkał swoją największą miłość, muzę, a zarazem menadżerkę – Galę. Elena Iwanowna Diakonowa była od niego o dziesięć lat starsza, a w chwili poznania była żoną poety-surrealisty Paula Éluarda.

W tym samym roku odbył się pierwszy paryski pokaz jego twórczości. Publiczność była zachwycona, a Dali już na dobre związał się z grupą francuskich surrealistów, której przewodził André Breton.

Stopione zegary

W roku 1931 artysta namalował najbardziej rozpoznawalne dzieło – “Trwałość pamięci”. Według anegdoty artysta po skończonym posiłku patrzył na kawałki roztapiającego się, miękkiego sera. Stosował przy tym swoją metodę paranoiczno-krytyczną, w której uporczywe wpatrywanie się w jeden przedmiot skutkowało jego zamianą w coś innego w wyobraźni obserwatora.

Ser zmienił się w zegary, które zostały namalowane na niedokończonym krajobrazie morskim. W ten sposób powstał jeden z największych symboli malarstwa nowoczesnego. Tarcze zegarów topią się i zwisają zdeformowane, intrygując widza i dając szerokie pole do interpretacji.

Ślub i początki sławy

Kolejne lata przyniosły Salvadorowi Dali wiele udanych wystaw i sukcesów komercyjnych. W 1934 roku poślubił swoją ukochaną Galę (ślub był cywilny, kilka lat późnej odbył się też ślub kościelny). Tego samego roku odwiedził Stany Zjednoczone, robiąc furorę zarówno wśród znawców sztuki, jak i zachwyconej publiczności. Coraz bardziej ekscentryczny tryb życia przyciągał uwagę. Obrazy broniły się same, budząc uznanie także wśród krytyków, a Dali w końcu trafił na okładkę magazynu “Time” w 1936 roku.

Surrealizm malarstwa z tamtego okresu wyrażał się nie tylko w sferze wizualnej. Również same tytuły dzieł budziły zdziwienie, świadcząc o wielkiej wyobraźni i poczuciu humoru mistrza. Dobrym przykładem jest tu dzieło “Duch Vermeera, który może być używany jako stół” (1934).

Pobyt w USA

Okres Drugiej Wojny Światowej Dali i Gala spędzili w USA. Był to bardzo pracowity czas, artysta tworzył nie tylko kolejne obrazy, ale też pisał i projektował scenografie. Jego jawne poparcie dla Generała Franco sprawiło, że wielu dawnych przyjaciół odsunęło się od niego. Jednak publiczność wciąż chciała oglądać jego obrazy, co przekładało się też na sukces komercyjny.

Nauka i mistycyzm

Para powróciła do Hiszpanii w 1948 roku. Salvadro Dali w tym okresie zainteresował się nauką, łącząc ją w swoich obrazach z religią. Powstał wtedy “Chrystus św Jana od krzyża” (1951) oraz “Corpus Hypercubus” (1954). Ten ostatni przedstawia Jezusa ukrzyżowanego na czterowymiarowej siatce hipersześcianu – tesseraktu.

Artysta w tym okresie dużo eksperymentował, wykorzystując w swoich pracach wiele technik opartych na iluzji optycznej. Na początku lat sześćdziesiątych zaczął też prace nad największym dziełem swojego życia – poświęconym własnej osobie Muzeum w rodzinnej miejscowości Figueres. Projekt muzeum jest z gruntu surrealistyczny, a sam budynek powstał w ruinach dawnego teatru.

Salvador Dali i sukces komercyjny

Sława przełożyła się na sukces finansowy. Dali w 1971 roku kupił zamek w Púbol, który podarował swojej ukochanej Gali. Niestety, w tym czasie znacznie pogorszył się stan zdrowia artysty. Zaczął mieć problemy z depresją, uzależnieniem od leków i niedowładem prawej ręki. Mimo tych przeszkód wciąż powstawały nowe obrazy. Jednym z najbardziej oryginalnych był “Gala patrząca na Morze Śródziemne, która z 20 metrów staje się portretem Abrahama Lincolna” (1976).

Schyłkowe lata Salvadora Dali

10 czerwca 1982, w wieku 87 lat, zmarła Gala. Po jej śmierci Dali przeprowadził się na stałe do zamku w Púbol. W tym samym roku Król Juan Carlos nadał mu tytuł szlachecki – Marqués de Dalí de Púbol. Rok później powstał ostatni obraz – “Jaskółczy ogon”. Dzieło to było inspirowane matematyczną teorią katastrof René Thoma.

Ostatnie lata Salvador Dali spędził, zmagając się z narastającą depresją i pogarszającym się zdrowiem. W listopadzie 1988 roku trafił do szpitala, w którym zmarł 23 stycznia 1989. Miał za sobą 84 lata życia, z którego czerpał całymi garściami. Pochowano go w krypcie stworzonego przez siebie muzeum, w rodzinnym mieście Figueres.

Dziedzictwo Dalego

Salvador Dali był artystą totalnym, prawdziwym człowiekiem renesansu. Jego życie nie przypominało losów innych twórców, którzy umierali niedocenieni, a dopiero po śmierci zyskiwali sławę. Dali już za życia cieszył się ogromną popularnością, na którą zresztą sam ciężko zapracował.

Jego ekscentryczny tryb życia nieustannie przyciągał uwagę mediów, ale to przede wszystkim geniusz i wszechstronność sprawiły, że stał się jedną z najważniejszych postaci XX wieku. Był nie tylko malarzem – tworzył grafiki, filmy, projektował przedmioty, tworzył reklamy, rzeźbił i zajmował się architekturą. Stworzył też perfumy – każdy flakon w ich serii ma surrealistyczny kształt.

Jego twórczość obejmowała też pisarstwo, które podobnie jak inne dziedziny życia, nacechowane było samouwielbieniem i surrealizmem. Ogromną popularność zdobyła książka autobiograficzna „Dziennik geniusza”, którą wydano również w naszym kraju.

Przez całe jego życie ukochana Gala stała przy nim. To również różniło go od innych artystów. Mimo drobnych problemów małżonkowie pozostali ze sobą do śmierci, a odejście ukochanej wpędziło artystę w głęboką depresję.

Owoce twórczości Dalego wciąż cieszą się ogromną popularnością. Stały się kultowe już za jego życia, a obecnie wciąż wykorzystywane są w wielu różnych dziedzinach sztuki – od malarstwa, przez film, po gry komputerowe. Dali stał się jedną z pierwszych ikon pop-artu i wywarł ogromny wpływ na kolejne pokolenia twórców. Wiele jego dzieł osiąga cenę milionów dolarów na aukcjach, a jego obraz chciałoby mieć każde muzeum na świecie.

Zobacz również: Piet Mondrian – malarz inspirujący projektantów | Paul Gauguin – sylwetka artysty