Santiago Calatrava Valls – nietuzinkowy hiszpański architekt

Podtrzymywane jednym filarem mosty, hale sportowe i dworce w kształcie futurystycznych liści, muzea o bryłach jak nowoczesne rzeźby – to charakterystyczne dzieła stworzone przez hiszpańskiego architekta Santiago Calatravę. Znany na całym świecie architekt stworzył indywidualny styl budowania charakteryzujący się zadziwiającą lekkością i zaskakującymi kształtami konstrukcji.

Santiago Calatrava Valls – młodość

Santiago Calatrava Valls przyszedł na świat w Walencji 28 lipca 1951 roku. Jego rodzina wywodziła się ze starej, hiszpańskiej arystokracji, której rodowód sięgał jeszcze średniowiecza. Młody Calatrava swoje pierwsze nauki pobierał w rodzinnym mieście – skończył w nim szkołę podstawową i średnią. W Walencji rozpoczął także naukę rysunku i malarstwa.

W 1968 roku rozpoczął studia na paryskiej Akademii Sztuk Pięknych (École des Beaux-Arts), jednak niespokojny politycznie czas zmusił go do szybkiego powrotu do Hiszpanii. Santiago Calatrava dostał się na Wydział Architektury Politechniki w Walencji, gdzie uzyskał dyplom z architektury i urbanistyki. Będąc jeszcze na uczelni, opublikował swoje dwie pierwsze książki.

W połowie lat siedemdziesiątych przeniósł się do Szwajcarii, gdzie rozpoczął studia inżynierskie na Politechnice Federalnej w Zurychu. Tam w 1981 roku obronił doktorat. Jak wielu młodych architektów Santiago Calatrava przyznawał, że wielki wpływ na wybór ścieżki kariery wywarła książka Le Corbusiera, która wpadła mu w ręce w młodości. Zamiast jednak podążać drogą brutalizmu i modernizmu, wybrał zupełnie inne rozwiązanie.

Santiago Calatrava – pierwsze projekty

W Zurychu architekt otworzył swoje pierwsze biuro. Początki nie były łatwe – kilka pierwszych projektów nie doczekało się realizacji. Dopiero po dwóch latach zbudowano pierwsze z nich. Były to głównie magazyny, dobudówki, a nawet przystanek autobusowy.

Z czasem jednak biuro Calatravy zaczęło dostawać poważniejsze zlecenia. Pierwszym z nich była nowa hala dworca w Lucernie i stacja kolejowa Zürich Stadelhofen. W tym ostatnim projekcie dały się zauważyć cechy charakterystyczne dla przyszłych prac hiszpańskiego architekta – niechęć do linii i kątów prostych.

Santiago Calatrava po raz pierwszy zyskał międzynarodowe uznanie dzięki projektowi kładki dla pieszych i rowerzystów. Most Bach de Roda powstał w Barcelonie. Masywna kładka zawieszona jest na dwóch łukach pochylonych pod kątem 30 stopni. Ich delikatny kształt podkreślony przez liny podtrzymujące konstrukcję tworzy zadziwiający kontrast z prostotą betonowej drogi. Zbudowany w ciągu trzech lat most długi na 180 metrów szybko zyskał sobie przydomek „Mostu Calatravy”.

Kolejny projekt mostu z biura Calatravy zyskał już światową sławę. Mowa o moście Alamillo (Puente del Alamillo) położonym w Sewilli nad rzeką Gwadalkiwir. Konstrukcja powstała przy okazji organizacji wystawy Expo 92. Most oparty jest na pojedynczym pylonie o wysokości 142 metrów, pochylonym pod kątem 58 stopni. Jego ciężar jest przeciwwagą utrzymującą za pomocą 26 stalowych lin długie na 200 metrów przęsło. Całość przypomina rodzaj zwiewnej piramidy leżącej na boku.

Nie tylko mosty

W latach dziewięćdziesiątych Santiago Calatrava zaprojektował kilka złożonych obiektów, których budowa trwała kilka lat. Wśród nich znalazły się dworce Gare de Lyon Saint-Exupéry (1989–1994) i Gare do Oriente w Lizbonie (1992-1998).

Pierwszy z nich jest dużym hubem, przez który przebiegają linie szybkiej kolei TGV. Sześć torów kolejowych przykrytych jest halą zbudowaną ze stali i betonu. Konstrukcja ma 400 metrów długości i zawiera liczne przeszklenia. Jej dach zbudowano z żebrowanych, półkolistych brył, które łączą się ze sobą, przypominając futurystyczne skrzydła. Projekt kosztował w sumie ponad 750 milionów franków.

Dworzec Wschodni (Gare do Oriente) powstał z okazji Międzynarodowej Wystawy Expo ’98 organizowanej w tym mieście. Osiem torów kolejowych przykrytych jest szklanym dachem opartym na białych kolumnach. Ogromna hala jest połączeniem lekkości szkła i niezawodności stali. Jednocześnie industrialna i wysmakowana.

Pracowita dekada

Dzięsięć lat (1990-2000) trwała realizacja projektu nowego lotniska w Bilbao, które zaprojektował Santiago Calatrava. Jego najbardziej charakterystycznym elementem jest wieża kontroli lotów zbudowana z betonu wykończonego aluminium. Z kolei dzięki nietypowemu kształtowi terminala przypominającego siedzącego ptaka, lotnisko otrzymało przydomek „Gołąb”.

Jeszcze bardziej rzeźbiarską formę ma wieża telekomunikacyjna Montjuïc w Barcelonie. Hiszpański architekt zaprojektował ją z okazji Igrzysk Olimpijskich odbywających się w tym mieście. Wysoka na 136 metrów budowla ma nietypowy kształt nawiązujący do lekkoatlety rzucającego oszczepem.

Już na początku XXI wieku otwarta została pierwsza budowla stworzona przez Santiago Calatravę w Stanach Zjednoczonych. W Muzeum Sztuki w Milwaukee powstał nowy budynek nazwany Quadracci Pavilion. Jak w przypadku innych dzieł tego artysty ma on niezwykłą bryłę opartą na ruchomych, rozsuwanych skrzydłach. Budowla od razu stała się słynna – otrzymała nagrodę szwajcarskiego IABSE i znalazła się w logo muzeum. Zyskała też oczywisty przydomek – „Calatrava”.

Miasto Sztuki i Nauki i Auditorio de Tenerife

Miasto Sztuki i Nauki w Walencji jest kolejnym projektem, w którym znalazł się budynek z ruchomymi elementami nazwany L’Hemisfèric. Ma on kształt ogromnej kopuły przypominającej oko, której części mogą się rozsuwać. Wewnątrz budynku znajduje się między innymi planetarium i kino IMAX. W samym kompleksie Santiago Calatrava zaprojektował również inne budowle. Powstało tam największe europejskie oceanarium, Muzeum Nauki i sceny operowe.

W położonym na Wyspach Kanaryjskich Santa Cruz hiszpański artysta stworzył swoje kolejne niezapomniane dzieło. Mowa tu o sali koncertowej na 1616 miejsc – Auditorio de Tenerife. Budynek położony jest na działce o powierzchni 23 tysięcy metrów kwadratowych i swoim kształtem przypomina stylizowany hełm.

Podparty jedynie w dwóch punktach dach ma postać ogromnego, łagodnie wygiętego liścia okrywającego część położonych niżej sal koncertowych. Budowla otwarta została w 2003 roku. Warto tu wspomnieć, że inauguracyjny koncert poprowadził Krzysztof Penderecki.

W pierwszym dziesięcioleciu XXI wieku charakterystyczny styl Santiago Calatravy można były podziwiać w projektach położonych w różnych miejscach Europy. W rodzinnej Hiszpanii zaprojektował winiarnię Bodegas Ysios, brał udział w modernizacji obiektów sportowych przygotowywanych na Igrzyska Olimpijskie w Atenach w 2004 roku, a w belgijskim Liège stworzył swój kolejny dworzec kolejowy. Ten ostatni obiekt zwieńczony jest zbudowanym ze szkła i stali dachem o niezwykłej fakturze przypominającej koronkę. Mierzący 160 metrów długości obiekt ukończono w 2009 roku.

Chociaż Santiago Calatrava zasłynął jako mistrz w projektowaniu mostów, sal koncertowych i dworców, w jego portfolio nie brakuje innych budowli. Na szczególną uwagę zasługuje wieżowiec Turning Torso znajdujący się w szwedzkim Malmö. Był on jego pierwszym projektem wysokiego budynku mieszkalnego, a który od razu zrewolucjonizował tę gałąź architektury.

Skręcony wieżowiec – Turning Torso

Turning Torso ma wysokość 190 metrów i jest najwyższym budynkiem mieszkalnym w Szwecji. Zbudowano go z dziewięciu pięciopiętrowych segmentów ułożonych na sobie. Każdy kolejny segment obrócony jest o 10 stopni. Budowla wygląda tak, jakby jakaś gigantyczna ręka chwyciła jej zwieńczenie i przekręciła całość o 90 stopni. Koncepcja Calatravy była czymś niezwykłym i odkrywczym w dziedzinie budownictwa wysokościowego. Po jej ukończeniu tego rodzaju budynki zaczęły się masowo pojawiać w panoramach miast na całym świecie.

Mający już ustaloną pozycję i dostęp do znacznych środków finansowych Santiago Calatrava mógł w ostatniej dekadzie popuścić wodze swojej nieograniczonej fantazji. Według jego projektów powstał kolejny futurystyczny budynek o niezapomnianej bryle – Centrum Konferencyjne w Oviedo (2011) z ruchomymi elementami ścian i dachem zbudowanym z serii łukowato wygiętych belek.

Rok później zbudowano dwa mosty według koncepcji mistrza futurystycznej architektury. W Calgary w Kanadzie powstał długi na 126 metrów Most Pokoju, który przypomina swoją bryłą pociąg wysokich prędkości. Z kolei w Teksasie stanął Most Margaret Hill – konstrukcja bardziej w stylu Calatravy – z pojedynczym, łukowato wygiętym pylonem o wysokości 122 metrów.

W 2014 roku oddano do użytku zespół budynków Politechniki Florydzkiej. Dla Calatravy była to okazja do zaprezentowania swojego talentu w większym projekcie urbanistycznym obejmującym nie tylko budynki, ale też liczne elementy krajobrazu, jak choćby sztuczne zbiorniki wodne. Architekt zaprojektował centralny budynek w kształcie swojego ulubionego oka, z ruchomymi elementami dachu pokrytymi bateriami słonecznymi. Otoczony wodą i powielony w niej gmach robi niesamowite wrażenie.

Rok później otwarto w Rio de Janeiro Muzeum Jutra – kolejny z budynków Calatravy, który zdaje się być przeniesiony wprost z przyszłości. Położona na skraju zatoki budowla opiera się tylko na jednej części. Druga, o długości ponad stu metrów, zawisa nad półwyspem i zatoką. Budynek sprawia wrażenie lewitującego w powietrzu, co pogłębiają jeszcze odbicia w wodzie.

Nowojorskie projekty

Dwa ostatnie projekty hiszpańskiego artysty powstały w Nowym Jorku. Tym bardziej znanym jest węzeł komunikacyjny WTC Hub oddany do użytku w 2016 roku, po siedmioletnim opóźnieniu. Kolejny raz mamy tu do czynienia z owalną bryłą zbudowaną ze szkła i stali. Jak określa ją sam autor – jest to alegoria ptaka wylatującego z rąk dziecka.

Ostatnią konstrukcją Hiszpana jest Cerkiew św. Mikołaja położona w pobliżu World Trade Center. Jej poprzedni budynek został zniszczony w czasie tragicznego zamachu terrorystycznego 11 września 2001 roku. Po kilku latach rozpoczęto odbudowę, tym razem według projektu Calatravy. W tym przypadku obyło się bez ekstrawagancji – bryła świątyni przykryta jest kopułą otoczoną przez cztery wieże.

Santiago Calatrava dał się poznać jako nieobliczalny wizjoner, twórca wspaniałej architektury wykraczającej daleko poza przyjęte kanony. Jego budynki nie są tanie – nie mogą takie być. Nowoczesność kosztuje, podobnie jak technicznie zaawansowane, ruchome elementy często występujące w jego dziełach. Chociaż jego prace budzą kontrowersje, to jednak zapadają one w pamięć każdego, stając się architektonicznymi ikonami miejsc, w których je zbudowano.

Zobacz również: Jean Nouvel – sylwetka i twórczość architekta | Tadao Ando – sylwetka japońskiego architekta