Pochodzący spod Vicenzy Andrea Mantegna był jednym z najważniejszych włoskich malarzy epoki wczesnego renesansu. Nie tylko malował, ale zajmował się również miedziorytem i projektowaniem arrasów, interesował się nauką – głównie matematyką, optyką, archeologią i anatomią. Jego obrazy o tematyce religijnej stanowią do dzisiaj ozdobę wielu muzeów i kościołów Europy.
Andrea Mantegna – biografia
Andrea Mantegna przyszedł na świat w 1431 roku w Vincenzy w rodzinie cieśli. Już w wieku jedenastu lat trafił pod opiekę malarza Francesco Squarcione, który miał dokładną znajomość antyku. Szybko czynił postępy, zyskując sławę i zlecenia z Mantui i Padwy. Mantegna był nie tylko malarzem, ale również miłośnikiem nauki, której idee starał się przenosić w swoich dziełach.
Jego obrazy wyróżniają się wybitnie klasycznym detalem architektonicznym oraz mistrzostwem perspektywy, którą artysta stosował do stworzenia wrażenia głębi i trójwymiarowości. Już w młodym wieku Mantegna trafił na dwór Gonzagów, otrzymując od nich duże zlecenia i między innymi tworząc serię wybitnych fresków w Palazzo Ducale i Castello di San Giorgio.
Pokłon Pasterzy 1450
Namalowany w Padwie obraz przedstawia scenę podczas narodzin Jezusa opisaną w Ewangelii Łukasza. Niewielkie płótno o rozmiarach zaledwie 40 na 55 centymetrów wypełnione jest mnóstwem szczegółów i symboli. Centralną postacią jest odziana w bogate szaty Matka Boska w otoczeniu cherubinów, spoglądające na leżące Dzieciątko. Po jej lewej stronie siedzi równie bogato ubrany św. Józef.
Z prawej strony obrazu klęczą dwaj pasterze w prostych, zniszczonych ubraniach. Ich zniszczone ciężką pracą twarze są przedstawione bardzo realistycznie i stanowią kontrast z wyidealizowaną Świętą Rodziną. Równie szczegółowo oddane jest tło pełne drobnych postaci zajmujących się codziennymi czynnościami. Nie brakuje również elementów o charakterze symbolicznym. Drzewo pomarańczowe odpowiada rajskiemu drzewu dobra i zła, samotna wierzba symbolizuje boską ofiarę, a widoczna na płocie dynia – zmartwychwstanie i zbawienie.
Poliptyk z San Zeno 1457-1460
Włoski malarz stworzył w czasie swojego życia kilka poliptyków. Jednym z najbardziej znanych jest ten, który ozdobił główny ołtarz w bazylice San Zeno Maggiore w Wenecji. Dzieło ma formę tryptyku głównego, połączonego z mniejszym znajdującym się poniżej. Całość ozdabiają dodatkowe elementy architektoniczne, w tym cztery starożytne kolumny. Centralna część ołtarza przedstawia obraz Madonny z Dzieciątkiem na tronie w otoczeniu muzykujących cherubinów.
Na lewym skrzydle przedstawiony został św. Piotr z kluczem, św. Paweł, św. Jan oraz patron kościoła, św. Zenon. Kolejni święci znaleźli się na prawym skrzydle. Widzimy na nim św. Benedykta, św. Wawrzyńca, św. Jana Chrzciciela oraz papieża Grzegorza Wielkiego. Mniejsze malowidła na predelli przedstawiają sceny z życia Chrystusa – modlitwę w Ogrójcu, Ukrzyżowanie i Zmartwychwstanie.
Fresk w Camera degli Sposi 1465-1474
Jednym z najsłynniejszych dzieł Andrei Mantegny jest fresk na suficie komnaty dla nowożeńców w Pałacu Książęcym w Mantui. Zamówił go Ludwik III Gonzaga, na którego dworze artysta pracował już od kilku lat. Malarz od wielu lat interesował się teorią optyki, której zasady zastosował w swoim dziele. Umieszczone na suficie malowidło przypomina okrągłe, otwarte okno, ponad którym widać błękitne niebo i chmury. Na jego krawędzi znajduje się kilka niebiańskich postaci, spoglądających w dół.
Wśród nich są amorki opuszczające się poza krawędź „okna”, czarnoskóry mężczyzna w turbanie oraz zaciekawiona kobieta. Bohaterowie spoglądają na widza z góry, a całe dzieło stworzone jest w skrócie perspektywicznym nadającym mu wrażenie trójwymiarowości. Dodatkowo artysta namalował realistyczne elementy otoczenia potęgujące jeszcze to odczucie. Fresk ma w sobie elementy żartobliwe, ale jednocześnie podkreśla pozycję i znaczenie rodziny Gonzagów, którą interesują się niebiańskie postacie.
Święty Sebastian 1480
Postać św. Sebastiana była bardzo częstym motywem renesansowych obrazów, również Mantegna malował ją kilkukrotnie. Dzieło pochodzące z 1480 roku początkowo było częścią ołtarza z bazyli San Zeno, później przeniesiona została do Francji, a obecnie znajduje się w Luwrze. Obraz sprawia wrażenie trójwymiarowego i podzielony jest na trzy plany. Święty znajduje się na środkowym. Malarz ukazał go w pozycji stojącej, przywiązanego do antycznej kolumny.
Jego ciało przeszyte jest strzałami, jednak pomimo licznych ran jest on wciąż żywy. Strzały symbolizowały w ówczesnej Europie dżumę, a święty był często przedstawiany jako opiekun chorych na nią. Bluszcz wijący się wokół kolumny jest symbolem życia wiecznego, a figa nadziei na uzdrowienie i wybawienie.
Opłakiwanie zmarłego Chrystusa 1480
Andrea Mantegna był nie tylko artystą, ale również osobą głęboko zainteresowaną nauką – szczególnie anatomią i optyką. Swoją wiedzę w tych dziedzinach wykorzystał przy malowaniu przełomowego dzieła „Opłakiwanie zmarłego Chrystusa”. Temat śmierci i żałoby po zmarłym Mesjaszu był w sztuce podejmowany wielokrotnie, jednak nikt nie przedstawił go w podobny sposób.
Na niemalże monochromatycznym obrazie Mantegny Jezus przedstawiony jest w skrócie perspektywicznym, leżąc stopami do widza. Jego postać zajmuje prawie całą powierzchnię obrazu, rozpaczający żałobnicy są ledwie zarysowani po lewej stronie. Ciało przedstawione jest w sposób anatomicznie prawidłowy, jedynie głowa została powiększona ze względów artystycznych. Na stopach i dłoniach widoczne są dziury po gwoździach, a na twarzy maluje się cierpienie i jednocześnie spokój. Obraz jest ascetyczny, skupiony na głównym temacie bólu i cierpienia. Nie ma na nim zbędnych, rozpraszających elementów, jedynie smutek i poczucie straty.
Triumf Cezara 1484-1492
Najbardziej imponujące dzieło Mantegny powstało na zamówienie dworu Gonzagów. Mowa tu o serii dziewięciu ogromnych obrazów o tematyce antycznej, mających ozdobić mury Pałacu Książęcego w Mantui, znanych pod wspólnym tytułem „Triumf Cezara”. Płótna przedstawiały triumfalny powrót Juliusza Cezara z wyprawy przeciwko mieszkańcom Galii. Każdy z obrazów o wymiarach 2,66 na 2,78 metra szczegółowo przedstawiał kolejne elementy parady zwycięstwa wjeżdżającej do Rzymu.
Artysta umieścił na nich różnorakie postacie ludzkie i zwierzęce – trębaczy, chorążych, tragarzy łupów i muzyków, a także posłów z podbitych miast. Towarzyszą im konie, słonie oraz wozy z różnorodnymi łupami. Ostatni obraz przedstawia samego Cezara siedzącego na bogato ozdobionym wozie. „Triumf Cezara” już w czasach Andrei Mantegny został uznany za jego największe dzieło. Po wygaśnięciu męskiej linni Gonzagów obrazy trafiły króla Anglii Karola I. Dziś można je oglądać w Pałacu Hampton Court.
Triumf cnoty 1502
Obraz namalowany na zamówienie córki księcia Ferrary Izabeli d’Este, który miał przedstawiać alegorię cnót kardynalnych walczących z przywarami. W górnej części kompozycji, na obłoku unoszą się cnoty – Męstwo, Umiarkowanie i Sprawiedliwość. Niżej, na ziemi, trwa walka. Uzbrojona we włócznię i tarczę Atena symbolizująca Mądrość przepędza liczne przywary.
Wśród nich jest Pożądliwość pod postacią Wenus, Lenistwo, Gnuśność, Nienawiść pod postacią małpy oraz Chciwość, Niewdzięczność i Ignorancję. Ostatnia z przywar ma na skroniach koronę sugerującą, że to właśnie ona włada światem. „Triumf cnoty” był ostatnim z wielkich dzieł Andrei Mantegny. Obraz obecnie można podziwiać w paryskim Luwrze.
Zobacz również:
- Guido Reni – jeden z najwybitniejszych włoskich malarzy epoki baroku
- Hans Memling – biografia i twórczość niderlandzkiego malarza
