Jacopo Robusti powszechnie znany pod przydomkiem Tintoretto był włoskim malarzem przez całe życie związanym z rodzinną Wenecją. Malował w stylu manierystycznym, a jego obrazy religijne i mitologiczne wypełniały muskularne postacie ujęte w dramatycznych pozach. Jego opus magnum był obraz „Raj” namalowany dla Pałacu Dożów – jedno z największych malowideł na płótnie w dziejach światowej sztuki.
Chłopiec farbiarza
Tintoretto przyszedł na świat w Wenecji, prawdopodobnie pod koniec września 1518 roku. Jego przydomek Tintoretto – chłopiec farbiarza – pochodził od ojca Battisty, który wykonywał ten zawód. O jego dzieciństwie wiadomo niewiele. Biografowie podają, że we wczesnych latach terminował u samego Tycjana, ale został bardzo szybko odprawiony – czy to z powodu konfliktu charakterów, czy z zazdrości mistrza o talent ucznia. Przyszły malarz był właściwie samoukiem – nie szukał kolejnych nauczycieli, starał się raczej kopiować dostępne ryciny i obrazy oraz uczyć anatomii na własną rękę. Kupował również modele prac znanych rzeźbiarzy (w tym Michała Anioła) i szkicował je z różnych perspektyw.
Obdarzony naturalnym talentem Tintoretto szybko zdobył popularność w rodzinnej Wenecji. Początkowo współpracował z młodszym od siebie Andreą Schiavone, a za wykonane prace często nie brał wynagrodzenia. Pozwoliło mu to szybko zyskać nowych klientów. Niestety, większość jego wczesnych prac nie przetrwała do naszych czasów. Wśród tych ocalałych znalazły się obrazy „Wieczerza w Emmaus” (1542), „Święty Jerzy” (1543), a także malowidło przedstawiające ofiarowanie Jezusa w świątyni dla weneckiego kościoła Carmine. W latach 1544-1545 Tintoretto stworzył jeden ze swoich pierwszych obrazów historycznych zatytułowany „Bitwa pod Asolą”. Okazałe płótno o wymiarach dwa na cztery i pół metra przedstawia oblężenie tego weneckiego miasta przez armię austriacką.
Cud św. Marka (1548)
Pod koniec lat czterdziestych XVI wieku Tintoretto otrzymał zlecenie na serię obrazów dla konfraterni Szkoły Świętego Marka (Scuola Grande di San Marco). Jako pierwszy powstał „Cud św. Marka” nawiązujący do religijnej legendy, według której święty wyratował skazanego na tortury niewolnika. Obraz przedstawia poddawanego kaźni sługę przytrzymywanego przez oprawców. Wokół zbiera się tłum ciekawskich. Jednak najbardziej niezwykłe jest przedstawienie interweniującego św. Marka, który niszczy narzędzia tortur. Znajduje się on zawieszony do góry nogami w powietrzu nad tłumem. Ta dziwna poza nadaje scenie niezwykłej dynamiki i świeżości. Również pozy pozostałych głównych postaci są pełne emocji, a podkreślają je jeszcze żywe, nasycone kolory. Dzieło wzbudziło powszechny zachwyt i ugruntowało pozycję weneckiego malarza. Patron konfraterni, św. Marek, był bohaterem kolejnych, namalowanych dla niego obrazów. W cyklu znalazły się jeszcze „Przeniesienie ciała św. Marka” (1562), „Święty Marek ratujący Saracena” (1562) i „Odnalezienie ciała św. Marka” (1562-1566).
Ukrzyżowanie (1565)
Kolejną konfraternią, dla której Tintoretto malował, była Szkoła Świętego Rocha. W 1564 roku ogłosiła ona konkurs na płótna mające ozdobić jej wenecką siedzibę. Artysta zwyciężył w nietypowy sposób – zamiast, tak jak inni, przedstawić szkice, od razu namalował gotowy obraz o imponujących rozmiarach pięć na dwanaście metrów, a dodatkowo oddał go bractwu za darmo. Dzięki temu posunięciu artysta zyskał przychylność bractwa i przez kolejne 23 lata stworzył dla niego jeszcze 35 obrazów. „Ukrzyżowanie” jest kolejnym przykładem zastosowania przełomowej kompozycji. W jej centrum umieszczony jest stojący krzyż z Jezusem, a po obu jego stronach dopiero przygotowywane do postawienia krzyże dobrego i złego złoczyńcy. Całość tworzy ukośny układ, wokół którego zgromadzony jest tłum różnorodnych i różnobarwnych postaci. Na pierwszy rzut oka ich rozmieszczenie wydaje się chaotyczne, jednak po krótkiej chwili można dostrzec prawidłowość z Chrystusem stanowiącym centrum świata.
Portret weneckiego admirała (1570)
Oprócz obrazów o tematyce religijnej, mitologicznej i historycznej włoski malarz tworzył również wiele portretów i autoportretów. Były one na ogół utrzymane w ciemnej tonacji i z podobną kompozycją – zbliżonym ułożeniem ciała i głowy oraz parapetem okiennym po jednej stronie dającym możliwość urozmaicenia tła. Wśród modeli malarza znajdowali się głównie przedstawiciele weneckiego patrycjatu, w tym wielu dożów. „Portret weneckiego admirała” jest doskonałym przykładem portretów autorstwa Tintoretta. Przedstawiono na nim starszego mężczyznę z brodą, odzianego w drogą zbroję. Światło odbijające się na jej szczegółach wydobywa postać z cieni. Po lewej stronie widoczny jest fragment okna, za którym toczy się bitwa morska mająca podkreślić status sportretowanej postaci. W 1688 roku artysta stworzył swój najbardziej znany autoportret. Z ciemnego tła wyłania się jedynie jego głowa starca z siwą brodą, obdarzająca widza głębokim, mądrym spojrzeniem.
Dobrowolne podporządkowanie się prowincji (1578-1585)
W 1577 roku miał miejsce wielki pożar, w którym spłonęła większość Pałacu Dożów. Jego rekonstrukcja przewidywała umieszczenie w centralnej części stropu Sali Wielkich Narad okazałego malowidła. Do jego wykonania wybrany został Tintoretto. W ciągu siedmiu lat stworzył obraz przedstawiający poddanie się Wenecji jednej z podbitych prowincji. Alegoryczne malowidło charakteryzuje się mnogością postaci i elementów symbolicznych. Na najniższym poziomie składane są zdobyczne flagi, wyżej znajduje się orszak weneckich dostojników. Na jego czele stoi doża Nicolo da Ponte, spoglądający na unoszącą się w niebie kobietę w błękitnej szacie – symbol Republiki Weneckiej. Znajdujący się obok lew – symbol św. Marka – trzyma w pysku wieniec laurowy.
Raj (1588-1592)
Dla Pałacu Dożów włoski artysta namalował również swój największy obraz zatytułowany „Raj”. Dzieło mające dziewięć na prawie dwadzieścia trzy metry uznawane jest za największy obraz na płótnie w historii. Powstały do niego dwa różne szkice, jednak rywalizację wygrali Paolo Veronese i Francesco Bassano. Ten pierwszy jednak zmarł i to Tintoretto został wyznaczony przez komisję do realizacji dzieła. Artysta ustawił ogromne płótno w przestronnej siedzibie bractwa Scuola Grande di Santa Maria della Misericordia.
Przez kolejne lata malował swoje największe dzieło, zapełniając obraz licznymi postaciami. Namalowana scena przedstawia koronację Maryi, której towarzyszy Jezus i liczne grono świętych i błogosławionych. Niezwykła kompozycja ukazuję bohaterkę w centrum, otoczoną przez kolejne kręgi obserwatorów. Taki sposób przedstawienia wydarzenia powoduje, że również widzowie mają poczucie uczestnictwa w tym doniosłym akcie. Ostatnie poprawki na to wielkie dzieło nanieśli asystenci artysty, w tym jego syn Domenico. Po ukończeniu obraz wywołał powszechny podziw wśród Wenecjan. Co ciekawe, znany ze swojej skromności i braku chciwości Tintoretto, nie wziął za niego całego, proponowanego wynagrodzenia.
Ostatnia Wieczerza (1592-1594)
Tintoretto do końca życia malował, starając się wciąż zaskakiwać odbiorców nowymi pomysłami. Temat Ostatniej Wieczerzy był wielokrotnie wykorzystywany w malarstwie. Jednak zawsze było to przedstawienie stołu wraz z apostołami i Jezusem od frontu, jak ma to miejsce chociażby na słynnym obrazie Leonarda da Vinci. Tymczasem Tintoretto zastosował zupełnie nową perspektywę, która potęguje wrażenie trójwymiarowości. Stół dzieli ukośnie scenę na pół, jego dalszy koniec zbliża się do tła. Co więcej, Chrystus i apostołowie znajdują się na dalszym planie, na pierwszym widzimy służbę zajmującą się naczyniami. Postacie znajdują się częściowo w cieniu, czernie podkreślają kolory ubrań uczestników Wieczerzy, a aureola nad głową Zbawcy emanuje jasnym blaskiem. Nad stołem unoszą się półprzezroczyste anioły podkreślające znaczenie tej chwili.
Śmierć i dziedzictwo wielkiego artysty
„Ostatnia Wieczerza” i „Raj” były ostatnimi dziełami genialnego malarza. Wkrótce po ich ukończeniu artysta ciężko zachorował. W dniu 31 maja 1594 zmarł i został pochowany w kościele Madonna dell’Orto obok swojej córki Marietty. Charakterystyczny, gorączkowy styl Tintoretta zyskał sobie przydomek „Il furioso” i wywarł wpływ na wielu późniejszych malarzy. Kolorystyka, operowanie światłem i głębokie cienie, będące jego znakiem rozpoznawczym, stały się inspiracją dla jednego z najbardziej znanych artystów hiszpańskich – El Greca. Na zakończenie warto również wspomnieć, że dwa spośród obrazów Wenecjanina można obejrzeć w polskich kolekcjach. „Bitwa pod Asolą” znajduje się w depozycie Galerii Malarstwa i Rzeźby Muzeum Narodowego w Poznaniu, natomiast „Portret weneckiego admirała” można podziwiać w Muzeum Narodowym w Warszawie.
Zobacz również:
- William Turner – biografia i twórczość brytyjskiego malarza
- Hieronim Bosch – biografia i twórczość prekursora surrealizmu
