Wassily Kandinsky – sylwetka, życiorys, twórczość

Wassily Kandinsky to rosyjski malarz, grafik i teoretyk sztuki i jeden z najsłynniejszych, awangardowych twórców przełomu XIX i XX wieku. Urodzony w Moskwie, swoje życie związał z trzema krajami – Rosją, Niemcami i Francją. Jego słynne, pełne barw, abstrakcyjne kompozycje zyskały sławę na całym świecie i do dzisiaj uważane są za jedne z najważniejszych dzieł malarstwa nowoczesnego.

Dzieciństwo w Rosji

Wassily Kandinsky przyszedł na świat 4 grudnia 1866 roku w Moskwie. Jego ojciec był zamożnym przedsiębiorcą zajmującym się handlem herbatą. Przodkowie malarza mieli arystokratyczne pochodzenie – jego babka była nawet mongolską księżniczką. Rodzina przeprowadziła się w 1871 roku do Odessy, gdzie młody artysta zaczął uczęszczać do szkoły. Od najmłodszych lat fascynowały go kolory i muzyka – grał na wiolonczeli i pianinie.

Po skończeniu gimnazjum w 1886 Wassily Kandinsky przeniósł się na studia do Moskwy. Pobyt w stolicy Rosji trwał dziesięć lat. W tym czasie artysta ukończył studia ekonomiczne i prawnicze i zaczął pracować zawodowo. Ożenił się też po raz pierwszy, a jego wybranką została kuzynka – Anna Chimiakina.

Badania etnograficzne i wyjazd do Niemiec

W 1889 roku brał udział w wyprawie etnograficznej w rejon Wołogdy w poszukiwaniu współczesnej sztuki ludowej. Badacze studiowali dzieła sztuki z tego obszaru, które wywarły na przyszłym malarzu ogromne wrażenie. Jak sam wspominał, szczególnie silnie oddziaływały na niego jaskrawe kolory zdobień domów i kościołów. Pod ich wpływem zaczął rozważać porzucenie pracy naukowej i zajęcie się sztuką.

Swój zamiar Wassily Kandinsky zrealizował stosunkowo późno, bo dopiero w 1896 roku. Porzucił wtedy karierę akademicką w Moskwie i przeniósł się do Monachium. Na jego decyzję pewien wpływ miała wystawa impresjonistów, na której wielkie wrażenie wywarły na nim obrazy Moneta. Kandinsky usiłował dostać się na Akademię Sztuk Pięknych w Monachium – początkowo bez powodzenia.

Po kilku latach nauki na własną rękę został przyjęty w szeregi Akademii. W tym okresie dużo podróżował po Europie, wraz z Gabrielą Münter, z którą związał się pomimo wciąż trwającego małżeństwa z Chimiakiną. Po powrocie para osiedliła się w bawarskim Murnau. Obrazy Kandinsky’ego z tego okresu to głównie stonowane pejzaże. Wyjątkiem jest tu jedno z przełomowych dzieł tego twórcy – “Błękitny Jeździec” z 1903 roku.

Pod koniec dekady kolory w jego dziełach stają się bardziej żywe i nasycone. Dostrzegalne są wpływy fowizmu i puentylizmu. Wassily Kandinsky flirtuje również z abstrakcjonizmem, czego dobrym przykładem jest obraz “Błękitna Góra” z 1908 roku. Trend ten rozwinie się w jego twórczości później.

Grupy artystyczne, książki i obrazy

Wassily Kandinsky znany był wcześniej jako kreatywny artysta, ale i doskonały organizator. W 1901 roku stworzył w Monachium grupę artystyczną Phalanx, a osiem lat później wraz z powołał z innymi twórcami (Jawlenskim, Kanoldtem, Kulbinem i Münter) Neue Kunstlervereinigung – Nową Grupę Artystów. Jednak najważniejsza była formacja Blaue Reiter (Błękitny jeździec), którą utworzył wraz z Franzem Marcem. Skupiająca jeszcze kilku malarzy organizacja wydawała własny biuletyn (Almanach Błękitnego Jeźdźca) i organizowała wystawy.

W owym czasie Wassily Kandinsky zajął się również filozofią i teorią sztuki, przedstawiając w różnych publikacjach własne poglądy na jej temat. Jego książka “O duchowości w sztuce” (1910) została przetłumaczona na język angielski i szybko stała się bardzo popularna wśród artystów. W dziele tym autor przedstawia podwaliny filozofii malarstwa niefiguratywnego.

W 1913 roku powstaje obraz zatytułowany “Kompozycja VII”, którym Kandinsky zapoczątkował abstrakcjonizm . W namalowanej olejem na płótnie “Kompozycji VII” zróżnicowane figury geometryczne toną w orgii żywych kolorów. Obraz przedstawia filozofię malarstwa niefiguratywnego, malowania dla samej radości malowania i bezpośredniego oddziaływania na zmysły odbiorcy.

Synestezja – kolor i muzyka

Bardzo ważną rolę w życiu artysty odgrywała muzyka. Kandinsky nie tylko obcował z nią od dziecka, ucząc się gry na różnych instrumentach, ale posiadał też specjalną zdolność “widzenia” dźwięków o różnym natężeniu jako różnych kolorów. Nie była to kwestia jego bardzo dobrze rozwiniętej wyobraźni, a zbadane naukowo zjawisko zwane synestezją. Niektórzy ludzie posiadają możliwość jednoczesnego odbierania bodźca np. słuchowego jednocześnie jako obrazu, smaku czy wrażenia dotykowego. Kandinsky przypisywał kolory dźwiękom poszczególnych instrumentów, tworząc w ten sposób syntezę dwóch sztuk i dwóch zmysłów. Według niego na przykład kolor błękitny związany był z dźwiękiem fletu, a cynober tuby. W ten sposób artysta mógł dosłownie malować muzykę albo precyzyjniej – malować muzyką.

Abstrakcyjne dzieła Kandinsky’ego z okresu 1910-1914 to często kompozycje łagodnych figur geometrycznych, w których kluczową rolę odgrywają barwy. Wiele z nich nosi tytuły nawiązujące do dłuższych serii – “Kompozycja”, “Impresja” czy “Improwizacja” – oraz kolejny numer. Znajdziemy w nich muzyczne inspiracje malarza. I tak na przykład dzieło “Impresja III” powstało pod wpływem muzyki Arnolda Schönberga.

Wassily Kandinsky i powrót do Rosji

Przed wybuchem pierwszej wojny światowej Wassily Kandinsky i Gabriela Münter opuścili Niemcy i udali się do Szwajcarii. Po szybkim rozstaniu malarz przeniósł się do Moskwy, gdzie ożenił się dwa lata później z dużo młodszą od siebie Niną Andrejewską – córką rosyjskiego generała. W ciągu kolejnych lat był wykładowcą na Wydziale Sztuk Plastycznych Ludowego Komisariatu Oświaty w postrewolucyjnej Rosji, współpracował przy planach reformy szkolnictwa artystycznego i tworzeniu nowych placówek muzealnych. Od 1920 roku był dyrektorem moskiewskiego Instytutu Kultury Artystycznej. Konflikt z innymi członkami tej placówki doprowadził rok później do wyjazdu artysty do Niemiec.

Kandinsky i Bauhaus

Trafił tam na zaproszenie Waltera Gropiusa – twórcy Bauhausu. Kandinsky został w nim wykładowcą. Uczył podstaw projektowania oraz prowadził kursy malarstwa, na których przedstawiał swoją teorię koloru połączoną z elementami psychologii. Artysta dalej rozwijał się i badał kolejne zagadnienia z zakresu sztuki abstrakcyjnej. Efektem tych poszukiwań była praca opublikowana w 1926 roku – “Point and Line to Plane” (Punkt i linia a płaszczyzna. Przyczynek do analizy elementów malarskich).

Okres ten był bardzo owocny w twórczości Kandinskiego. Powstało wtedy wiele znaczących dzieł wypełnionych formami geometrycznymi i kolorem. Kandinsky bardzo często malował w tym czasie formy koliste, półkoliste i trójkątne. Doskonałym ich przykładem są obrazy “Yellow-red-blue”, “Swinging” czy “Circles in a Circle”.

Wassily Kandinsky wraz z Paulem Klee, Lyonelem Feiningerem oraz Alexejem von Jawlenskym założył w 1923 roku grupę artystyczną “Die Blaue Vier” (Błękitna Czwórka). Jej członkowie propagowali idee abstrakcjonizmu, prowadząc wykłady między innymi w Stanach Zjednoczonych. Niestety, w Niemczech zmieniał się klimat polityczny i do władzy zaczął dochodzić ruch nazistowski. Bauhaus musiał opuścić Weinmar i przenieść się do Dessau. Tam Kandinsky mieszkał wspólnie z Paulem Klee, aż do roku 1932.

Pomimo narastającej wrogości ze strony niemieckiej prawicy, był to dla malarza owocny okres. W 1929 roku odbyła się wystawa jego akwareli w Paryżu (Galerie Zak). Rok później spotkał słynnego amerykańskiego przemysłowca i mecenasa sztuki – Solomona Roberta Guggenheima. To spotkanie miało duży wpływ na życie artysty – Guggenheim kupił kilka obrazów, a potem stopniowo poszerzał kolekcję. Dzisiaj, w słynnym nowojorskim Muzeum Guggenheima, znajduje się ponad 150 dzieł Kandinskiego.

Emigracja do Francji

Bauhaus został rozwiązany w 1933 roku, a Kandinsky – posiadacz niemieckiego obywatelstwa – zmuszony był wyemigrować wraz z żoną do Francji. Początkowo jego prace nie cieszyły się tu popularnością – Francuzi fascynowali się w tym okresie raczej surrealizmem. Jednak mimo to artyście udało się wziąć udział w wystawie grupy artystycznej Abstraction-Création. Jego obrazy pokazywano też za granicami Francji – w Londynie (wystawa Abstract and Concrete) oraz Nowym Jorku (Cubism and Abstract Art).

Wystawa Sztuki Zdegenerowanej

Tymczasem w nazistowskich Niemczech odbyła się wystawa sztuki zdegenerowanej (Die Ausstellung „Entartete Kunst”) zorganizowana przez Adolfa Zieglera w Monachium. Jej celem było udowodnienie bezużyteczności sztuki abstrakcjonistów, kubistów, surrealistów i przedstawicieli podobnych, nowoczesnych nurtów. Obrazy Kandinsky’ego i innych mistrzów pędzla zestawiono na niej z rysunkami wykonanymi przez osoby niepełnosprawne umysłowo. Po zakończeniu prezentacji w kilku niemieckich miastach część z 650 eksponatów wystawowych sprzedano za granicę, resztę zaś pokazowo zniszczono.

Okres Paryski

W swoim ostatnim okresie twórczości Kandinsky zwrócił się ku formom niegeometrycznym, a bardziej biomorficznym, przypominającym obrazy spod mikroskopu. Tradycyjnie bardzo dużą rolę odgrywał w nich kolor, inspirowany słowiańskim, a szczególnie rosyjskim folklorem. W okresie paryskim powstały dwa ostatnie obrazy z serii Kompozycji – “Kompozycja IX” i “Kompozycja X”. W tej ostatniej na czarnym tle artysta umieścił pastelowe figury geometryczne sąsiadujące z obszarem pokrytym czymś na kształt pisma hieroglificznego.

Wassily Kandinsky do końca życia pozostał aktywnym twórcą. Swoje ostatnie obrazy namalował w 1944 roku. 13 grudnia tegoż roku zmarł w swoim domu w podparyskim Neuilly-sur-Seine. Jego dziedzictwem administrowała jego sporo młodsza żona Nina, która przeżyła męża o 36 lat. W 1980 roku została zamordowana w czasie napadu rabunkowego w jej szwajcarskim domu.

Spuścizna po wielkim artyście

Wassily Kandinsky był nie tylko wielkim artystą, od którego wywodzi się sztuka abstrakcyjna. Jego prace teoretyczne, w których twierdził, że sztuka pełni funkcję metafizyczną, jest silnie związana z psychologią odbiorcy i może być odbierana na wielu różnych płaszczyznach zmysłowych, stanowiły w tamtym czasie przełom w jej postrzeganiu. Ogromne znaczenie miały też badania artysty nad teorią koloru i geometrii w abstrakcjoniźmie i oczywiście ich powiązań z muzyką.

Kandinsky był obywatelem świata – Rosjaninem, Niemcem i Francuzem – który wywarł ogromny wpływ na wielu naśladowców. Jego dzieła budziły skrajne emocje – od zrozumienia i uwielbienia, po szczerą nienawiść ze strony nazistów. Większość z nich na szczęście ocalała i do dzisiaj może być podziwiana w najlepszych muzeach całego świata.

Równie chętnie sięgają po nie współcześni kolekcjonerzy sztuki. Kilka obrazów artysty zostało sprzedanych za sumy powyżej 20 milionów dolarów. To między innymi “Rigide et courbé”, który w 2016 osiągnął 23,3 mln dolarów i “Studie für Improvisation 8” wystawiony w 2012 przez dom aukcyjny Christie’s i wylicytowany za równe 23 miliony dolarów.

Zobacz również: Piet Mondrian – malarz inspirujący projektantów | Paul Gauguin – artysta o niezwykle barwnym życiorysie