Od ponad 1000 lat Wzgórze Wawelskie pełni rolę symbolu państwowości polskiej. Znajdujący się na nim kompleks architektoniczny z Zamkiem Królewskim przez stulecia był siedzibą władzy i administracji państwowej. Po przeniesieniu stolicy do Warszawy stracił na znaczeniu, by dzisiaj odzyskać dawny blask jako jedno z najważniejszych miejsc dla polskiej historii i kultury.
Pierwsi mieszkańcy Wzgórza Wawelskiego
Wzgórze Wawelskie, z uwagi na swoje dogodne położenie, było zamieszkałe już w środkowym paleolicie, około 100 tysięcy lat temu. W czasach historycznych rozwinął się na nim prawdopodobnie jeden z pierwszych ośrodków administracyjnych plemienia Wiślan. Ich ziemie w X wieku weszły w skład rodzącego się państwa polskiego. Wawel był też miejscem kultu pogańskich Słowian, a od X stulecia stał się miejscem budowy katedry dla nowego biskupstwa krakowskiego.
Z tego okresu pochodzą pierwsze ocalałe ślady budownictwa przedromańskiego, w tym Rotunda Najświętszej Marii Panny, kościół św. Jerzego oraz inne budowle o nieustalonym przeznaczeniu. Najbardziej okazałym odkryciem z tego okresu jest tak zwana sala o 24 słupach, będąca najbardziej reprezentacyjną częścią zamku pierwszych władców osiadłych na Wawelskim Wzgórzu. Już na przełomie XI i XII wieku powstał na nim większy zamek obronny połączony z wieżą przy Kurzej Stopce. Towarzyszyła mu druga budowla, tak zwany zamek niższy położony od strony zachodniej. Na ten okres datuje się również powstanie pierwszych murów obronnych, zbudowanych z drewna. Pod koniec XIII wieku na wawelskim zamku rezydowali książęta krakowscy. Z ich inicjatywy budowlę powiększono i przebudowano we wczesnogotyckim stylu.
Rozbudowy i katastrofy
Kolejną wielką rozbudowę fortyfikacji na Wawelskim Wzgórzu przeprowadził Kazimierz III Wielki. Kraków stanowił wtedy najważniejszy ośrodek władzy królewskiej, a rozbudowywujący się aparat administracyjny i sam monarcha musieli mieć godną siedzibę. W zamku powstało piętrowe skrzydło z krużgankami znajdującymi się od wewnętrznej strony, wokół którego rozrzucone były mniejsze budynki tworzące zamknięty dziedziniec oraz wieże. Z tego okresu pochodzi również zamkowa kaplica św. Marii Egipcjanki.
W czasach Władysława II Jagiełły powstałe kolejne wieże – Duńska i Kurza Stopka, która zastąpiła starszą budowlę. Do gotyckich malowideł na sklepieniach dołączyły polichromie wykonane przez mistrzów sprowadzonych z Rusi. Trwały prace nad dodaniem kolejnych budynków obronnych – do rozbudowanych murów dodano wieże Senatorską i Sandomierską.
W 1499 roku na Wawelu wybuchł groźny pożar, niszcząc wiele z zabudowań, w tym sam zamek. Odbudowa nastąpiła za panowania Aleksandra Jagiellończyka. Nowa budowla była dziełem sprowadzonych do Krakowa włoskich mistrzów. Przywieźli oni ze sobą zupełnie nowy styl renesansowy. Odbudowany zamek powstał na planie czworoboku z zamkniętym dziedzińcem wewnątrz. Na wewnętrznych murach dobudowano po raz kolejny krużganki.
W XVI wieku zamek był rozbudowywany i upiększany. Niestety padał też ofiarą kolejnych pożarów. Za każdym razem jednak był rekonstruowany zgodnie z obowiązującym stylem. W pracach przy odbudowie brali udział najwięksi włoscy i niemieccy mistrzowie, których niektóre dzieła można podziwiać do dzisiaj. W 1606 roku dwór królewski przeniósł się do Warszawy, a sam Wawel zaczął tracić na znaczeniu. W czasie potopu szwedzkiego strawił go kolejny, wielodniowy pożar, po którym przez długi czas nie był odbudowywany i niszczał.
Upadek i odrodzenie
Naprawy na większą skalę obiekt przeszedł dopiero w latach trzydziestych XVIII wieku. Po kolejnych oblężeniach i utracie niepodległości zamek przeszedł na własność Austrii i został zamieniony na koszary. Do Polski wrócił ponownie dopiero na początku XX wieku. Wtedy też zaczęły się prowadzone na szeroką skalę prace archeologiczne i konserwatorskie.
W odnowionych budynkach urządzono muzeum, a w okresie międzywojennym urzędował w nich prezydent Mościcki. Po drugiej wojnie światowej przeznaczono go wyłącznie na cele muzealne jako oddział Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu. Od tego momentu na Wawelu prowadzone są intensywne prace konserwatorskie, dzięki którym zwiedzający mogą oglądać kolejne zbiory historyczne.
Największe atrakcje Wawelu
Zwiedzanie zamku królewskiego warto rozpocząć od kilku ekspozycji stałych, na których można oglądać wnętrza i przedmioty związane z władcami Polski. Prezentowane są tu również duże kolekcje broni i klejnotów, a także orientalnej ceramiki. Będąc na Wawelskim Wzgórzu, warto odwiedzić katedrę, pospacerować po Królewskich Ogrodach oraz sprawdzić, czy Smok Wawelski nadal zamieszkuje swoją słynną jamę.
Reprezentacyjne Komnaty Królewskie
Wystawa obejmuje kilka pomieszczeń drugiego piętra, w których miały miejsce najważniejsze wydarzenia polityczne. To w nich odbywały się królewskie audiencje, posiedzenia sejmu i senatu, a także uroczystości o bardziej prywatnym charakterze – wesela i bale. Komnaty Królewskie zaprojektował architekt Jan Trevano, a zbudowano je po pożarze z roku 1595. W ich skład wchodzi Sala Turniejowa, Sala Poselska, Sala pod Ptakami i Sala pod Orłem.
W Sali Turniejowej odbywały się prawdopodobnie posiedzenia Rady Królewskiej. Uwagę w niej zwraca okazały strop kasetonowy, pokryty obrazami Hansa Dürera – brata Albrechta. W rogu sali znajduje się bogato zdobiony piec kaflowy z XVIII stulecia, który przeniesiono z pałacu w Wiśniowcu. Równie reprezentacyjny charakter ma Sala Poselska. W niej obradował sejm, a w XVI wieku urzędował król, udzielając audiencji i sprawując sądy. Na jej stropie znajduje się jeden z najbardziej charakterystycznych zabytków Wawelu – kasetonowy strop z rzeźbionymi głowami. Wykonali je w 1540 roku Sebastian Tauerbach i Hans Snycerz. Do dzisiaj zachowały się ich trzydzieści z pierwotnej liczby 193.
Sala pod Ptakami pełniła w XVI wieku rolę sali tronowej. Nie zachował się do dzisiaj oryginalny tron, jego funkcję pełni umieszczone na podeście ozdobne krzesło. Charakterystycznym elementem pomieszczenia jest duży kominek wykonany przez Ambrożego Meazziego. Nazwa sali pochodzi od metalowych ptaków, które w XVII wieku stanowiły dekorację stropu. Niestety, nie zachowały się do czasów dzisiejszych. Zamiast nich salę ozdabiają malowane odpowiedniki. Podobna historia spotkała Salę pod Orłem, w której pierwotnie odbywały się sądy. Komnata ozdobiona była rzeźbionym orłem, który przepadł podczas pożaru w 1702 roku. Obecnie strop ozdobiony jest obrazami pędzla Leonarda Pękalskiego z początku XX wieku.
Prywatne Apartamenty Królewskie
Komnaty znajdujące się na pierwszym piętrze Wawelu są częścią ekspozycji przedstawiającej prywatne życie rodzin królewskich i ich służby. W skład wystawy wchodzi sypialnia królewska, prywatny apartament w Kurzej Stopce oraz jedna z najbardziej reprezentacyjnych komnat – Sala Kolumnowa. Częścią ich wyposażenia jest słynna kolekcja brukselskich arrasów zamówionych przez Zygmunta II Augusta oraz wspaniały zbiór obrazów włoskich podarowanych muzeum przez Karolinę Lanckorońską.
Wśród najważniejszych zabytków sypialni znajduje się zachowany strop modrzewiowy, pochodzące z późnego renesansu łoże z baldachimem oraz piec kaflowy z XVIII stulecia. Kurza Stopka z kolei jest jednym z niewielu ocalałych pomieszczeń w stylu gotyckim. Rezydował w niej Zygmunt I Stary. Uwagę zwraca misterna posadzka oraz marmurowe obramowanie drzwi z herbem Wazów. Wygląd największego pomieszczenia – Sali Kolumnowej – nawiązuje do czasów Stanisława Augusta Poniatowskiego. Jej wyposażenie stanowią meble klasycystyczne i kolekcja świeczników z brązu złoconego.
Skarbiec Koronny
Jak każda siedziba królewska, tak i Wawel posiadał Skarbiec Koronny, w którym przechowywano insygnia władzy królewskiej i najcenniejsze skarby państwowe. Oprócz tego istniały jeszcze prywatne skarbce kolejnych koronowanych głów, w których zgromadzone były ich osobiste precjoza. Niestety, niewiele z nich przetrwało do czasów współczesnych. Te ocalałe znalazły się w utworzonym na terenie zamku Nowym Skarbcu Koronnym.
Jego najcenniejszą pamiątką historyczną jest miecz koronacyjny Szczerbiec, który służył w czasie uroczystości już od czasów Władysława Łokietka. Obecnie przechowywany jest on w gotyckiej sali Jadwigi i Jagiełły. Towarzyszą mu liczne pamiątki dawnej chwały państwa polskiego, w tym chorągwie z różnych okresów historii. Śladem prowadzonych zwycięskich wojen są łupy wojenne, w tym także te zdobyte na Turkach pod Wiedniem.
Oddzielną kategorię w skarbcu stanowią klejnoty i cenne przedmioty codziennego użytku. Te pierwsze stanowią zbiór przedmiotów z terenu całej dawnej Rzeczpospolitej uratowany ze spalonych i ograbionych rezydencji szlacheckich. Wśród tych drugich wyróżnia się kolekcja srebrnych i złotych naczyń stworzonych przez mistrzów z całego świata.
Zbrojownia
W zamku królewskim nie mogło zabraknąć miejsca prezentującego oręż z wielu epok historycznych. Zbrojownia jest połączona ze Skarbcem Królewskim i można w niej zobaczyć ogromny zbiór militariów, w tym broni ręcznej i palnej, pancerzy, a także chorągwi i znaków wojskowych.
Wśród eksponatów na szczególną uwagę zasługuje oryginalna półzbroja husarska ze skrzydłami, lufa armatnia z 1506 roku oraz zbiór chorągwi krzyżackich z okresu bitwy pod Grunwaldem. Oprócz nich w zbrojowni znajdują się liczne miecze dwuręczne, zbroje płytowe z XVI wieku, renesansowe hełmy, ozdobne rapiery i szpady. Kolejną ciekawostką jest zbroja turniejowa wykonana przez norymberskiego mistrza Konrada Pollera w 1490 roku.
Sztuka Wschodu
Dzieła wschodnich mistrzów przybywały do naszego kraju od wieluset lat. Część z nich stanowiły zdobycze wojenne i dary od władców wschodnich krain, inne trafiały do polskich majątków na drodze wymiany handlowej, szczególnie od XVIII wieku, kiedy to zapanowała powszechna moda na Orient. Na Wawelu, na dwóch piętrach prezentowane są najcenniejsze z nich.
Trzon kolekcji stanowią zdobycze przywiezione przez Jana III Sobieskiego po wiktorii wiedeńskiej. Wśród nich znajduje się jedna z największych kolekcji ozdobnych namiotów, a także liczne sztuki broni, często pięknie wykończonej i ozdobionej. Oprócz nich zwiedzający mogą obejrzeć oryginalne, zdobyczne chorągwie tureckie oraz modlitewniki. Dwie oddzielne sale poświęcone są ceramice z Chin i Japonii, w tym osiemnastowiecznej porcelanie Imari i chińskim wazom z okresu XVII-XVIII wieku.
Wawel Zaginiony
Najstarsze zabytki Wawelu można obejrzeć w rezerwacie archeologiczno-architektonicznym Wawel Zaginiony. Mieści się on w budynku dawnej kuchni królewskiej i obejmuje nie tylko zabytki odnalezione w czasie prac wykopaliskowych, ale także fragmenty najstarszych zachowanych budowli, wśród nich rotunda Najświętszej Marii Panny wybudowana około roku tysięcznego.
W części wystawowej znajdują się modele innych kościołów z czasów pierwszych Piastów, drobne przedmioty użytku codziennego, ceramika gliniana, pokaźna kolekcja monet i pierwsze dzieła sztuki rzeźbiarskiej. Na oddzielnej ekspozycji prezentowane są przedmioty ocalone z samego zamku, między innymi liczne kafle pochodzące z zamkowych pieców.
Nie tylko zamek
Zamek na Wawelu jest oczywiście najważniejszym budynkiem Wawelskiego Wzgórza. Jednak poza nim znajduje się tu wiele innych obiektów zasługujących na uwagę. Jednym z nich jest bazylika archikatedralna św. Stanisława i św. Wacława – gotycki kościół, w którym koronowano polskich królów. Jej opis byłby materiałem na oddzielny, spory artykuł, warto w tym miejscu wymienić tylko to, co warto w niej zobaczyć.
Wawelska katedra
Katedra była miejscem pochówku wielu królów Polski i ich nagrobki możemy zobaczyć do dzisiaj. Wśród pochowanych znajdują się między innymi Władysław Łokietek, Kazimierz Wielki, Władysław Jagiełło, Stefan Batory, Zygmunt Stary i Jan III Sobieski. Z czasów bardziej nam współczesnych pochodzi krypta pod Wieżą Srebrnych Dzwonów, w której spoczywa Józef Piłsudski. W podziemiach katedry znajduje się Krypta Wieszczów Narodowych, w których spoczywają prochy m.in. Mickiewicza i Słowackiego. Kolejny symbol Krakowa i państwowości polskiej znajduje się na katedralnej wieży. To słynny Dzwon Zygmunt ufundowany przez króla Zygmunta I Starego w 1520 roku.
Zamkowe ogrody
U podnóża zamku położone są Ogrody Królewskie. Założono je w czasach królowej Bony i już wtedy stanowiły nie lada atrakcję. Starannie zaplanowane służyły wypoczynkowi i dostarczały ziół do kuchni. Za czasów Wazów popadły w niełaskę i zostały całkowicie zaniedbane. Ponownie odkryto je podczas prac archeologicznych w okresie międzywojennym, wtedy też pojawiły się pierwsze plany rekonstrukcji. Obecnie większa część z nich została odtworzona w stylu pierwotnym – renesansowym.
Odtworzony został układ ceglanych chodników, zrekonstruowano pergolę z winoroślą, a na rabatach ponownie rosną kwiaty i zioła. Aby zachować zgodność historyczną, botanicy zasadzili w Ogrodach Królewskich rośliny podobne do tych z czasów Bony. Sprowadzono nawet specjalny gatunek róży francuskiej, którego korzenie sięgają 1600 roku. Ogrody cały czas są poszerzane i upiększane, stanowiąc plenerową atrakcję dla odwiedzających Wawel turystów.
Smocza Jama
Wawel i Kraków w ciągu swojej długiej historii obrosły wieloma legendami. Chyba najsłynniejszą z nich jest ta o Smoku Wawelskim – bestii zamieszkującej pieczarę pod wzgórzem wawelskim. Jaskinia jest dość rozległa – trasa turystyczna w jej wnętrzu ma 82 metry i obejmuje tylko część obiektu. Przed wejściem znajduje się pomnik autorstwa Bronisława Chromego przedstawiającego najsłynniejszego lokatora – ziejącego gazowym ogniem Smoka Wawelskiego.
To tylko krótki opis atrakcji Wawelskiego Wzgórza, żeby w pełni je poznać, najlepiej wybrać się do Krakowa osobiście i to na dłuższą wycieczkę. Wawel co roku odwiedzany jest przez miliony turystów chcących obejrzeć dawną stolicę Polski i królewską siedzibę. Znaczenie tego miejsca dostrzegły też organizacje międzynarodowe, wpisując je na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
Zobacz również:
