W języku rosyjskim słowo kreml oznacza gród warowny z siedzibą władcy, który znajduje się na terenie miasta. Najbardziej znany jest oczywiście Kreml Moskiewski – jego charakterystyczne wieże i cerkwie zna prawie każdy mieszkaniec świata. Kreml Moskiewski stał się synonimem samej Rosji i rosyjskiej władzy. To tu swoją siedzibę ma Prezydent tego kraju i tu podejmowane są najważniejsze decyzje dotyczące państwa.
Położenie Kremla Moskiewskiego
Zespół budowli Kremla położony jest na wzgórzu, na planie trójkąta. Rzeka Moskwa opływa go na południu, a na wschodzie graniczny z nim Plac Czerwony i słynny Sobór Wasyla Błogosławionego, z charakterystycznymi, różnokolorowymi kopułami. Po zachodniej stronie rozciąga się z kolei Ogród Aleksandrowski – pierwszy publiczny park Moskwy.
Kreml otoczony jest murem z licznymi wieżami, które powstały pod koniec XV wieku. Zbudowano je według projektu włoskich mistrzów. Łączna długość murów wynosi 2235 metrów, a wysokość waha się od 5 do 19 metrów. W najgrubszym miejscu fortyfikacje mają grubość 6,5 metra. Dwadzieścia okazałych wież obronnych rozmieszczonych jest wzdłuż całej długości murów.
Wewnątrz murów obronnych Kremla znajduje się kilka pałaców z różnych epok, Arsenał i Skarbiec oraz liczne budynki sakralne. Najnowszym budynkiem jest otwarty w 1961 roku Kremlowski Pałac Zjazdów (znany też jako Państwowy Pałac Kremlowski). Ze względów praktycznych, na terenie twierdzy wybudowano też niedawno lądowisko dla helikopterów, którym podróżują członkowie władz państwa.
Najważniejsze zabytki Kremla
Perła Moskwy – Kreml moskiewski – wpisany został na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Stało się to dopiero w roku 1990. Wewnątrz znajdują się liczne zabytki pochodzące z różnych epok historycznych. Poniżej przedstawiamy najważniejsze z nich.
Pałac Senacki
W latach 1776-1787 na terenie Kremla powstał Pałac Senacki. Zamówiła go caryca Katarzyna II na potrzeby rządu. Status pałacu zmienił się po rewolucji październikowej – stał się on wtedy główną siedzibą władz. Obecnie jest roboczą rezydencją Prezydenta Rosji.
Budynek zaprojektował architekt Matwiej Kazakow. Wzniesiono go na planie trójkąta równoramiennego w stylu klasycystycznym. Pałac złożony jest z trzech głównych brył z wewnętrznym dziedzińcem. Wnętrza podzielone są na dwie części. W prywatnej znajduje się gabinet prezydenta, bibliotek i pomieszczenia, w których obraduje Rada Bezpieczeństwa. W części reprezentacyjne przyjmowane są zagraniczne delegacje.
Wielki Pałac Kremlowski
To najbardziej okazały z kremlowskich budynków. Zbudowany w latach 1838-1849 z polecenia Mikołaja I był reprezentacyjną rezydencją Carów. Pałac ma 125 metrów długości i 47 metrów wysokości. Łączna powierzchnia pałacowych pomieszczeń sięga 25 tysięcy metrów kwadratowych. Ten monumentalny gmach w stylu rosyjsko-bizantyjskim zaprojektował zespół architektów, któremu przewodniczył K.A.Ton.
Wnętrza Wielkiego Pałacu Kremlowskiego zostały wyposażone w najbardziej luksusowe meble i dodatki wykonane z najlepszych materiałów – orzecha, mahoniu, tkanin zawierających złote i srebrne nici, metali szlachetnych. Niestety, historia nie obeszła się z nim łaskawie. W czasie Rewolucji część budynku została uszkodzona podczas ostrzału. Po zwycięstwie bolszewików wnętrza zostały zdewastowane i splądrowane.
W czasie drugiej wojny światowej pałacowe budynki ucierpiały w czasie niemieckiego bombardowania. Na szczęście po jej zakończeniu rozpoczęły się kompleksowe prace renowacyjne, które przywróciły świetność pałacowi. Od 2021 roku mieści się w nim rezydencja prezydencka, a w Sali Andrejewskiego odbywa się jego zaprzysiężenie.
Wieża Troicka
Baszta Troicka jest najwyższą ze wszystkich wież obronnych na Kremlu – jej sześć poziomów sięga 80 metrów. Zbudowania została w latach 1495-1499, a jej projektantem był Włoch Aloisio da Milano. W okresie 1499-1508 była najwyższym budynkiem w całym Wielkim Księstwie Moskiewskim, pokonała ją dopiero Dzwonnica, zbudowana również na Kremlu.
Budowla strzeże północno-zachodniej bramy i Mostu Troickiego. Jest najbardziej znaną z kremlowskich wież – jej wizerunek często można zobaczyć na filmach i pocztówkach. W 1935 roku na jej szczycie zamontowano czerwoną gwiazdę. W dzisiejszych czasach Baszta Troicka stanowi część głównego wejścia dla turystów odwiedzających Kreml Moskiewski.
Wieża Spaska
Najbardziej znana budowla murów kremlowskich to Baszta Spasska, sąsiadująca z Placem Czerwonym i Soborem Wasyla Błogosławionego. Powstała w roku 1491 z rozkazu cara Iwana III Wielkiego, a zaprojektował ją Mediolańczyk Pietro Solari. Wieża posiada 10 poziomów i łączną wysokość 71 metrów.
Charakterystyczną cechą budynków jest zegar z kurantami, który jest już trzecim z kolei – pierwszy powstał na początku XVII wieku. Na szczycie znajdował się dawniej dwugłowy, carski orzeł, ale został zastąpiony czerwoną gwiazdą w 1935 roku.
Nazwa baszty pochodzi od dwóch ikon Chrystusa Zbawiciela (Spac to po rosyjsku Zbawiciel), które w 1658 roku umieszczono nad bramą wjazdową. Baszta Spasska była wielokrotnie uszkadzana i odbudowywana – w czasie oblężeń i pożarów. Dzisiaj jest jednym z najbardziej charakterystycznych elementów Kremla.
Wieża Wodna
Wieża ta, zwana też Basztą Wodociągu powstała w 1488 roku. W 1633 wyposażono ją w stację pomp, które dostarczały Kremlowi wodę pitną. Obecna, wysoka na prawie 62 metry, wieża jest trzecią z kolei. Pierwszą rozebrano, a kolejną wysadziły francuskie wojska. Na szczycie wieży, podobnie jak i na poprzednich, znajduje się czerwona gwiazda.
Kutafia
Wieża Kutafia, a właściwie Barbakan Kutafia znajduje się po drugiej stronie Mostu Troickiego, naprzeciwko Wieży Troickiej. Ta niewysoka (18 metrów) budowla służyła jako pierwszy punkt obrony mostu zwodzonego. Zaprojektował ją w 1516 roku Mediolańczyk Aloisio da Milano. W późniejszym okresie dobudowano do niej ozdobną attykę wykonaną z kamienia.
Zabytki sakralne Kremla
Wewnątrz murów Kremla, na Placu Soborów mieszczą się liczne, zabytkowe obiekty sakralne. Wśród nich wyróżniają się Sobór Uspieński, Sobór Archangielski i Zwiastowania, a także Cerkwie Dwunastu Apostołów (oraz dawny Pałac Patriarchy Moskwy) i Złożenia Szat.
Sobory, oprócz funkcji czysto religijnej, odgrywały od stuleci bardzo ważną rolę w życiu Rosji. To tutaj odbywały się koronacje carów, ich zaślubiny i pochówki. W nich także odbywały się nabożeństwa dziękczynne po wygranych bitwach. Sobór Zwiastowania pełnił też dodatkową funkcję, będąc prywatną kaplicą rodzin carskich.
Dzwonnica Iwana Wielkiego
Zbudowana w latach 1505-1508 Dzwonnica Iwana Wielkiego ma 81 metrów wysokości i stoi w miejscu starszej budowli. Obiekt pełni rolę zbiorczej dzwonnicy dla kilku pobliskich soborów. Znajduje się w nim zespół 24 dzwonów pochodzących z różnych okresów. Najstarszy z nich to Niedźwiedź z 1501, natomiast największym jest Wielki Dzwon Zaśnięcia Matki Bożej z XIX wieku.
Dzwon i armata
Na terenie Kremla Moskiewskiego znajdują się również dwa niezwykłe zabytki sztuki ludwisarskiej. Pierwszym z nich jest największy na świecie dzwon – Car-kołokoł. Instrument ma średnicę 6,6 metra, wysokość 6,14 metra, a waży 202 tony. 25 listopada 1735 roku odlał go mistrz Michał Motorin na rozkaz Imperatorki Anny Romanowej.
Po odlaniu dzwon został bogato ozdobiony – wykonano na nim portrety fundatorów, ikony i inskrypcje. Niestety, dzwon nigdy nie miał okazji zadzwonić. W 1737 roku podczas pożaru Kremla pękł, znajdując się wciąż w dole odlewniczym. Wydobyto go w 1836 i od tego czasu stoi na kamiennym postumencie stanowiąc jedną z licznych atrakcji.
Nieopodal dzwonu stoi Car-puszka – największa na świecie armata ładowana od przodu. Ma ona długość 5,34 metra, masę prawie 40 ton i kaliber około 900 mm. Działo zostało odlane z brązu w 1586 roku przez Andrieja Czochowa. Na lufie znajdują się napisy i portret fundatora – Fiodora I. Armata nigdy nie została użyta w warunkach bojowych, chociaż najnowsze badania wskazują, że oddano z niej strzały próbne. Amunicję do niej stanowiły kamienne kule o wadze 800 kilogramów. W XVIII wieku wycofano ją ze służby i od tego czasu służy jako pomnik potęgi militarnej Rosji.
Poza murami Kremla Moskiewskiego
Kreml moskiewski położony jest w bardzo ciekawym otoczeniu. Od wschodu graniczy z nim słynny Plac Czerwony – miejsce, w którym odbywają się liczne uroczystości państwowe i defilady. Co ciekawe, ten obiekt również wpisano na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO. Na nim znajduje się chyba najsłynniejszy zabytek sakralny Moskwy – Sobór Wasyla Błogosławionego. Ta piękna, kolorowa cerkiew jest ikoną stolicy Rosji, która pojawia się często na pocztówkach i filmach.
Kolejną znaną budowlą na placu jest Mauzoleum Lenina. Zbudowano je w 1930 roku w stylu konstruktywistycznym według projektu Aleksieja Wiktorowicza Szczusiewa. Mauzoleum zbudowane jest z różnych rodzajów kamienia – marmurów, granitów, labradorytów i porfirów – i ma powierzchnię 5800 metrów kwadratowych. Wewnątrz znajduje się sarkofag zawierający mumię radzieckiego przywódcy Lenina.
Kolejnym obiektem na Placu Czerwonym, który upamiętnia zmarłych, jest cmentarz dla ludzi zasłużonych rozpościerający się pod samym murem Kremla. Złożone są tu prochy przywódców ZSRR, wybitnych naukowców i dowódców.
To tylko krótka wycieczka po samym Kremlu i jego okolicach. Zwiedzających na pewno zainteresują kolejne zabytki, choćby budynek Arsenału, Pałac Teremnoj czy liczne ekspozycje znajdujące się w kremlowskich muzeach. Obecne czasy nie sprzyjają może wizycie, ale warto ją zaplanować na przyszłość. Moskwa i sam Kreml Moskiewski pełne są wartych odkrycia skarbów!
Zobacz również: World Trade Center w Nowym Jorku – historia budynków | Luwr – największe muzeum na świecie
