Kraków jest jednym z najstarszych polskich miast, którego historia sięga VIII wieku. Podwawelski gród był przez stulecia siedzibą królów, administracyjną i duchową stolicą Polski. Jego najbardziej zabytkowa część – Stare Miasto wraz z Rynkiem – jest dzisiaj atrakcją turystyczną odwiedzaną przez miliony gości z całego świata.
Dzieje najstarszej dzielnicy Krakowa
Chociaż na terenie obecnego Krakowa pierwsi osadnicy pojawili się już w VIII wieku, przełom nastąpił pod koniec kolejnego stulecia. Miasto zostało włączone do państwa Piastów, w roku 1000 powstało w nim biskupstwo, a później stało się faktyczną stolicą Polski. Na Wzgórzu Wawelskim budowano kolejne budowle obronne i kościoły, a poniżej powstawały zaczątki najstarszej dzielnicy – dzisiejszego Starego Miasta – które w późniejszym okresie otoczono murami i fosą.
Kraków – siedziba królów i biskupów – przeżywał swój złoty okres. W mieście powstał Uniwersytet Jagielloński – pierwsza wyższa uczelnia w kraju, wokół Rynku Głównego stały okazałe kościoły i kamienice oraz ratusz. Miasto bogaciło się dzięki handlowi, chociaż dotykały je też tragedie – najazdy obcych wojsk, pożary, a nawet trzęsienie ziemi, podczas którego ucierpiało wiele budowli, w tym Kościół Mariacki, w którym zawalił się strop.
W okresie panowania Jagiellonów gotyckie budynki odeszły w cień i zostały zastąpione renesansowymi dziełami włoskich mistrzów. Przebudowano między innymi zamek i katedrę na Wawelu, a w mieście powstawały kamienice już w stylu przywiezionym z Italii. Niestety, wkrótce nastąpiły najazdy Szwedów, podczas których miasto poważnie ucierpiało. Kraków odbudowano już w stylu barokowym, po raz kolejny korzystając z usług największych mistrzów epoki, takich jak Franciszek Placidi czy Kacper Bażanka.
W czasie zaborów miasto trafiło pod władzę Austriaków. W XIX wieku podjęli oni decyzję o rozebraniu dawnych murów obronnych. Na szczęście udało się uratować ich najważniejszą część – Barbakan i Bramę Floriańską, przez którą przejeżdżali królowie udający się na koronację. Na pozostałym obszarze dawnych fortyfikacji stworzono park miejski – Planty. XIX wiek to także wzrost świadomości narodowej i pielęgnacji historii Polski. Zabytki Starego Miasta traktowano jako pomniki kultury i historii i otaczano szczególną opieką. W Krakowie powstawały liczne muzea, a magnaci przekazywali im swoje osobiste zbiory. Najsłynniejszy i największy był dar księcia Władysława Czartoryskiego.
Historia XX-wieczna obeszła się z miastem łaskawie. W czasie wojen nie zostało ono na szczęście zniszczone. Po wyzwoleniu ponownie stało się kulturalną stolicą kraju, w której działali liczni twórcy. Odrestaurowane zabytki przyciągały coraz większe rzesze turystów polskich i zagranicznych. W 1978 roku Stare Miasto, Wawel, Kazimierz i Stradom zostały wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. W 1994 roku uznane zostało za Pomnik Historii. Dzisiaj Stare Miasto wraz z Rynkiem pełne są gości zachwycających się wielowiekową historią i korzystających ze współczesnych atrakcji Krakowa.
Położenie Starego Miasta
Krakowskie Stare Miasto położone jest na północ od Wisły. Od tej strony graniczy ono ze Wzgórzem Wawelskim. Dzielnica zajmuje obszar o nieregularnym kształcie, który ma długość nieco ponad 1,2 kilometra i szerokość niecałych 800 metrów. Dookoła niego ciągnie się miejski park – Planty – który powstał w miejscu dawnych fortyfikacji obronnych. Stare Miasto przecinają historyczne i bardzo ważne dawniej ulice – Franciszkańska i Grodzka. Zabytkowa dzielnica pełna jest budynków, których rodowód sięga średniowiecza. Znajdziemy w niej kościoły, piękne kamienice, a także najstarszą część Uniwersytetu Jagiellońskiego. Centralnym punktem jest Rynek Główny, na którym dawniej odbywały się najważniejsze wydarzenia w mieście, dzisiaj natomiast stanowi on prawdziwą mekkę dla turystów.
Rynek Główny i jego zabytki
Najważniejszy krakowski rynek – Rynek Główny powstał już w 1257 roku. Ma on kształt kwadratu o wymiarach 200 na 200 metrów i jest jednym z największych w Europie. W dawnych czasach wokół rynku skupiało się życie mieszkańców. Tutaj prowadzono handel, tu odbywały się najważniejsze wydarzenia państwowe – na przykład uroczyste msze z udziałem królów czy przejazdy królewskiego orszaku, tu swoje kamienice stawiali najbogatsi patrycjusze, wreszcie przy Rynku mieścił się symbol miejskich władz Krakowa, czyli ratusz. W okolicy znajduje się wiele zabytkowych budynków oraz dzieł sztuki. Najważniejsze z nich przedstawiamy poniżej.
Kościół Mariacki
Bazylika Mariacka to jedna z najbardziej charakterystycznych i znanych świątyń w naszym kraju. Już z daleka widać jej dwie niesymetryczne wieże o różnej wysokości. Pierwotnie powstała jako budynek drewniany, który został zniszczony podczas najazdu Tatarów. Odbudowana w XIII wieku już jako murowany kościół wczesnogotycki, swój charakter mimo licznych tragicznych wydarzeń zachowała do dzisiaj.
Wyższa wieża ma 82 metry wysokości i zwana jest Hejnalicką. To z niej co godzinę trębacz odgrywa słynny na cały kraj Hejnał Mariacki. Melodia urywa się w pół nuty, ponieważ według legendy średniowieczny hejnalista dostrzegł zbliżających się do miasta wrogów i zaczął grać na alarm. Wypuszczona przez Tatarów strzała ugodziła go w szyję, ale dzięki dzielnemu trębaczowi miasto miało czas na przygotowanie obrony. Mniejsza wieża pełni funkcję dzwonnicy. Znajduje się na niej zespół czterech średniowiecznych dzwonów oraz jeden z 2019 roku. Największy dzwon zwany jest Półzygmuntem, waży prawie pięć ton, a odlano go w 1438 roku.
Wnętrze Kościoła Mariackiego wypełniają zabytkowe stalle bogatych mieszczan, bogato zdobione sklepienia, z których część namalował Jan Matejko, witraże zaprojektowane przez Stanisława Wyspiańskiego oraz skarbiec pełen bogato zdobionych przedmiotów i szat liturgicznych. Największym zabytkiem jest jednak pochodzący z lat 1477-1489 drewniany ołtarz. Znalazło się na nim 200 realistycznie wyrzeźbionych figur postaci ludzkich, a jego twórcą jest niemiecki mistrz Wit Stwosz. Z mniej znanych ciekawostek warto wspomnieć o umieszczonej na murze kościoła od strony Placu Mariackiego obręczy, w której dawniej wkładano głowy odbywających pokutę grzeszników.
Sukiennice
Na środku rynku stoją od połowy XIII wieku Sukiennice, czyli miejsce, w którym dawniej znajdowały się kramy handlarzy suknem. Ich wygląd i funkcja zmieniały się w czasie, najważniejsze zmiany wprowadzono w gotyku i renesansie. Obecny wygląd budynku ukształtował się w XIX wieku. Obecnie w Sukiennicach znajdują się dwa rzędy kramów sprzedających głównie pamiątki i lokalne wyroby. Pod nimi mieści się Oddział Muzeum Narodowego Miasta Krakowa – Podziemia Rynku Głównego, w którym zwiedzający mają okazję przespacerować się po podziemiach rynku. Z kolei na pierwszym piętrze można obejrzeć ekspozycję Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku.
Wieża Ratuszowa
W zachodniej części Rynku Głównego znajduje się Wieża Ratuszowa pochodząca z początku XV wieku. Gotycka, bogato zdobiona budowla wznosi się na wysokość 70 metrów i jest jedyną pozostałością dawnego ratusza miejskiego. Sam ratusz został zburzony na początku XIX stulecia, a i wieża była w niebezpieczeństwie, ponieważ niektórzy krakowianie domagali się jej unicestwienia. Do tego jednak na szczęście nie doszło i piękny zabytek przetrwał do naszych czasów. W wieży można podziwiać piękne, gotyckie wnętrza pełne architektonicznych dzieł sztuki. W jej podziemiach natomiast działa oddział Teatru Ludowego – „Scena pod Ratuszem”.
Kościół św. Wojciecha
Najbardziej wysuniętą na południe część rynku zajmuje kościół św. Wojciecha – jedna z najstarszych świątyń Krakowa. Według legendy święty miał w tym miejscu wygłaszać kazania. Pierwszą świątynię zbudowano tu już na przełomie X i XI wieku. Wielokrotnie przebudowywana zyskała obecny, barokowy wygląd. Niewielki budynek nakryty jest kopułą, a w jego podziemiach można obejrzeć ekspozycję związaną z historią Rynku.
Kamienice na rynku
Rynek ze wszystkich stron otaczają zabytkowe kamienice, z których każda jest odrębnym dziełem sztuki architektonicznej i zdobniczej. W tej lokalizacji działki były najbardziej prestiżowe i najdroższe, pozwolić sobie na nie mogli tylko najbogatsi. Nic dziwnego, że wokół rynku powstało wiele pałaców i reprezentacyjnych kamienic, z których wiele wybudowano już w XIV wieku. Do dzisiaj przetrwały ich poetyckie nazwy związane z historią czy ozdobami. Wśród nich najsłynniejsze są kamienice „Pod Jeleniem”, „Pod orłem”, „Pod Trzema Gwiazdami”, „Pod Jaszczurami” czy „Pod Złotą Głową”. Obok nich swoje pałace postawili między innymi Małachowscy i Zbarscy-Potoccy.
Pomniki
Na krakowskim rynku nie brakuje pomników, fontann i zabytkowych studzienek. Chyba najsłynniejszy z nich jest pomnik Adama Mickiewicza z końca XIX wieku, przy którym chętnie lubi spotykać się młodzież. W pobliżu Wieży Ratuszowej leży na boku ogromna głowa z brązu przedstawiająca alegorię miłości. Stworzył ją i podarował miastu polski rzeźbiarz Igor Mitoraj, a dzieło nosi tytuł „Eros Bendato” (Eros związany). Spacerując po Rynku Głównym, warto też odwiedzić siedzącą przed kawiarnią „Vis-a-vis” statuę Piotra Skrzyneckiego – legendarnego twórcy kabaretu „Piwnica pod Baranami”.
Nie tylko Rynek Główny
Chociaż rynek jest najważniejszym i centralnym punktem Starego Miasta, warto zapoznać się z innymi częściami tej zabytkowej dzielnicy. Chodząc po pamiętających średniowiecze uliczkach, możemy zobaczyć wiele niezwykłych budowli i miejsc pamiętających ważne w historii Polski wydarzenia.
Barbakan i Brama Floriańska
Na północnym krańcu Starego Miasta znajduje się Barbakan – gotycka fortyfikacja z siedmioma wieżyczkami na szczycie. Jego mury mają do 3 metrów grubości, a do wnętrza prowadziły kiedyś dwie zwodzone bramy. Budowla powstała w XV wieku i miała chronić miasto przed najazdem wojsk Tureckich. Barbakan przetrwał historyczną zawieruchę, a w XIX wieku cudem uniknął zburzenia wraz z resztą murów obronnych. Dzisiaj znajduje się w nim oddział muzeum, a także odbywają się projekcje filmowe.
Od Barbakanu prowadzi droga na południe zakończona okazałą Bramą Floriańską wyposażoną we własną basztę. Jej patronem jest św. Florian, a rozpoczynającą się od niej ulicą Floriańską wjeżdżały do miasta orszaki królewskie. Bramę kilkukrotnie chciano wyburzyć, na szczęście dzięki staraniom m.in. księcia Władysława Czartoryskiego przetrwała do współczesnych czasów.
Collegium Maius
Na zakończenie warto jeszcze wspomnieć o budynku będącym prekursorem działalności akademickiej w Polsce. To Collegium Maius – najstarsza część Uniwersytetu Jagiellońskiego. Budowla znajduje się przy ulicy Jagiellońskiej 15 i powstała około roku 1400. Ma bardzo ciekawą architekturę – w jej wnętrzu znajduje się dziedziniec z krużgankami jakby żywcem przeniesiony ze średniowiecza. Nad jednym z wejść znajduje się zegar wygrywający kilka razy dziennie XVI wieczny utwór Jana z Lublina oraz znaną każdemu studentowi pieśń „Gaudeamus igitur”. W Collegium Maius mieści się obecnie Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego, w którym zobaczyć można wiele ciekawych eksponatów, w tym kolekcję przyrządów astronomicznych i jeden z najstarszych globusów z zaznaczoną Ameryką.
O każdym z zabytków krakowskiego Starego Miasta można by z łatwością napisać oddzielną książkę. Nie wspomnieliśmy tu o licznych muzeach, kościołach, klasztorach i pomnikach, znajdujących się w tej dzielnicy. Najlepiej wybrać się osobiście na długą wycieczkę do tego miejsca, przejść się średniowiecznymi zaułkami, chłonąć atmosferę historii na każdym kroku. A potem, być może, skorzystać z szerokiej oferty wielu restauracji czy kawiarni, zjeść słynnego, krakowskiego precla i przejechać się nie mniej słynną dorożką.
Zobacz również:
