Guido Reni – jeden z najwybitniejszych włoskich malarzy epoki baroku

Guido Reni – jeden z najwybitniejszych włoskich malarzy epoki baroku

Guido Reni był znakomitym włoskim malarzem tworzącym w epoce baroku. Malował głównie obrazy o tematyce religijnej i mitologicznej charakteryzujące się nie tylko barokowym przepychem, ale również wpływami sztuki klasycznej. Działał na terenie Włoch, będąc jednym z najważniejszych przedstawicieli Szkoły Bolońskiej.

Rodzina artystów

Guido Reni przyszedł na świat 4 listopada 1575 roku w rodzinie mającej korzenie artystyczne. Jego ojciec, Daniele Reni był muzykiem i kapelmistrzem Capella di San Petronio. Młody Guido szybko porzucił ścieżkę kariery muzycznej – już w wieku dziewięciu lat zaczął studiować malarstwo w pracowni flamandzkiego artysty Denisa Calvaerta. W czasie trwających dziesięć lat studiów poznał między innymi Albaniego i Domenichino, z którymi los związał go na dłużej. W wieku dwudziestu lat przeniósł się z nimi do prowadzonego przez Ludovico Carracciego studia Accademia degli Incamminati, w której powstały zalążki słynnej Szkoły Bolońskiej malarstwa.

Guido Reni – Self-portrait
Guido Reni – Autoportret

Już w czasie pobytu w Akademii Carraccich Guido Reni wykazywał się niezwykłym talentem. Szybko zdobył swoje pierwsze zamówienia od miejscowych klientów. Namalował „Madonnę z Dzieciątkiem” i „Św. Dominika” dla bazyliki św. Łukasza, „Zmartwychwstanie” dla kościoła św. Dominika oraz „Wniebowzięcie Matki Bożej” dla kościoła w Pieve di Cento. W 1599 roku został również powołany do rady bolońskiego cechu malarzy.

Praca w Rzymie

W 1601 roku Guido Reni wraz z Albanim przeniósł się do Rzymu pracując pod kierownictwem Annibale Carracciego nad freskami w Pałacu Farnese. Wkrótce potem namalował „Męczeństwo św. Cecylii” dla bazyliki św. Cecylii w Rzymie. Postać tej świętej wielokrotnie pojawiała się później w kolejnych dziełach artysty. W 1605 roku stworzył „Ukrzyżowanie św. Piotra” dla kolejnej rzymskiej świątyni – kościoła św. Pawła przy Trzech Źródłach. Dzieło miało być odpowiedzią na wcześniejsze płótno o tej tematyce autorstwa Caravaggia.

Guido Reni – Crucifixion of St. Pete
Guido Reni – Ukrzyżowanie św. Piotra – Crucifixion of St. Pete

Św. Cecylia 1606

Namalowany w 1606 roku portret św. Cecylii przedstawia bohaterkę znajdującą się w ciemnym pomieszczeniu, prawdopodobnie kościele. Z jednolicie czarnego tła wyłaniają się jedynie zarysy organów po prawej stronie. Święta znajduje się w promieniu padającego światła. Ubrana jest w szaty o pięknych, nasyconych kolorach, a w rękach trzyma instrument smyczkowy, na którym gra. Wzrok wznosi ku niebu, a na jej twarzy maluje się spokój. Realistycznie przedstawiona postać nosi w sobie cechy stylu trzech mistrzów Guido Reniego – Rafaela, Carracciego i Caravaggia. Wpływy tej trójcy genialnych artystów widoczne są w wielu ówczesnych obrazach Bolończyka – choćby „Dawidzie z głową Goliata” czy „Modlitwie w Ogrójcu”.

Guido Reni - St Cecilia
Guido Reni – Św. Cecylia – St Cecilia

Reni cieszył się w Rzymie coraz większą sławą – w 1608 otrzymał zlecenie od samego papieża Pawła V na wykonanie dekoracji dwóch sal w apartamentach watykańskich. Rok później ozdabia kaplicę w pałacu papieskim na Kwirynale. Dla kardynała Borgherini maluje freski w kościele św. Grzegorza oraz dwa obrazy religijne. W 1612 roku tworzy imponujący fresk „Aurora” w pałacu Rospigliosi Pallavicini kardynała Scipione Borghese. Dzieło przedstawia postacie mitologiczne i cieszy się wielką popularnością.

Rzeź niewiniątek 1611

Przebywając w Rzymie, Guido Reni maluje pokaźnych rozmiarów (268 na 170 centymetrów) „Rzeź niewiniątek”. Obraz powstaje na zlecenie rodziny Beró i jest podarunkiem dla kościoła św. Dominika w Bolonii. Płótno przedstawia znaną z Biblii, dramatyczną scenę. Na rozkaz Heroda, wszystkie dzieci w Betlejem mają zostać zamordowane. Kompozycja oparta na bazie odwróconego trójkąta przedstawia sześć matek i szóstkę dzieci próbujących uciekać przed atakującymi je żołnierzami. Scena pełna jest dramatyzmu i przemocy. Jedna z matek próbuje uciec, szarpana za włosy przez napastnika, inna powstrzymuje mordercę przed ciosem. Kolejna, pogodzona z losem, modli się wśród ciał dzieci leżących na ziemi. Nad miejscem zbrodni unoszą się dwa aniołki z gałązkami palmy – symbolem męczeństwa – w dłoniach.

Guido Reni – Massacre of the Innocents
Guido Reni – Rzeź niewiniątek – Massacre of the Innocents

Powrót do Bolonii

Po powrocie do rodzinnej Bolonii w 1614 roku Reni założył sławne studio malarskie. W tym samym roku namalował freski w absydzie kościoła św. Dominika przedstawiające postać patrona. Rok później powstaje jeden z jego najsłynniejszych obrazów – „Św. Sebastian”. Artysta tworzy kilka wersji, z których najbardziej znana znajduj się obecnie w rzymskich Muzeach Kapitolińskich. Półnagi święty przywiązany jest do drzewa z rękami skrępowanymi ponad głową. Z jego ciała sterczą groty strzał oprawców. Twarz jest jednak ufna i spokojna, św. Sebastian unosi wzrok ku górze, patrząc w niebo. Ta poza, a także wyidealizowana sylwetka, tak różna od realizmu znanego z dzieł Caravaggia, stały się częstym motywem w twórczości Reniego.

Guido Reni – Saint Sebastian
Guido Reni – Św. Sebastian – Saint Sebastian

W 1617 roku Guido Reni został poproszony przez księcia Mantui o ozdobienie freskami jego pałacu. Artysta odmówił, wymawiając się ciężką chorobą, w zamian jednak namalował cztery obrazy z cyklu „Czyny Herkulesa”. Nie był to pierwszy przypadek, kiedy malarz przerywał prace albo nie mógł porozumieć się co do zapłaty za swoje dzieła. W 1622 podobna historia wydarzyła się w Neapolu, w czasie prac nad freskami w kaplicy Tesoro di San Gennaro. W tym przypadku jednak Reni porzucił pracę, obawiając się o życie. Zazdrośni, miejscowi artyści planowali jego otrucie. Kilka lat później bolońskim malarz stworzył płótno „Porwanie Heleny” dla ambasadora Hiszpanii, jednak ponownie nie mógł z nim ustalić ceny sprzedaży. W tym samym roku porzucił prace nad freskami przedstawiającymi „Historię Atylli” zamówionymi przez kardynała Francesco Barberiniego.

Walka amorków z puttami 1625

Historia tego obrazu związana jest z kolejnym burzliwym wydarzeniem z życia malarza. Guido Reni w tym czasie malował freski w Pałacu Kwirynalskim. Jednak z powodu sporów z papieskim skarbnikiem opuścił Rzym, porzucając niedokończone dzieło. W Bolonii miał zostać aresztowany, ale umknął legatowi papieskiemu i udało mu się schronić u markiza Facchinetti, który zdołał pogodzić zwaśnione strony. Malarz wrócił dokończyć dzieło, a legat uchylił wyrok. W podzięce za protekcję Reni podarował „Walkę amorków z puttami” Facchinettiemu.

Guido Reni - Cupids Fighting Putti
Guido Reni – Walka amorków z puttami – Cupids Fighting Putti

Temat obrazu jest dość nietypowy – przedstawia alegorycznie walkę przedstawicieli ubogich chłopów z przedstawicielami klasy zamożniejszej. Scena rozgrywa się w skrytej w cieniu winnicy, na ciemnym drugim planie widać puchar i wazę z winem oraz samą winorośl. Z przodu, oświetlona ostrym światłem, rozgrywa się scena walki. Trzy amorki o bladej skórze walczą z trzema krzepkimi, opalonymi puttami. Ciała walczących przedstawione są w różnych dynamicznych pozach, nie brakuje kopania, drapania i ciągnięcia przeciwnika za włosy. Obrazujące klasę wyższą amorki wyraźnie przegrywają to starcie. Obraz cieszył się tak dużą popularnością, że powstało kilka jego kopii. Muzeum Narodowe w Krakowie posiada jedną z nich.

Portret matki 1632

Guido Reni rzadko porzucał swoją ulubioną religijno-mitologiczną tematykę. W czasie swojej kariery artystycznej namalował jedynie kilka portretów, w tym słynny „Portret kardynała Bernardino Spady”. Jednym z najważniejszych z nich był wizerunek matki malarza. Dominują na nim czernie. Z prawie jednolitego tła wyłania się dojrzała kobieta ubrana w czarną suknię. Rozświetlona jest jedynie jej twarz, biały kołnierz oraz przezroczysta chusta na głowie. Matka Reniego ma poważną, skupioną twarz i przenikliwe spojrzenie. Na portrecie sprawia wrażenie surowej i zdecydowanej. Obraz pełen jest powagi, nie rozprasza jej żadna ozdoba stroju, czy element dekoracyjny otoczenia. W podobnej, choć dużo jaśniejszej tonacji namalował Reni swój autoportret z 1635 roku. Pozuje na nim w ciemnym stroju i kapeluszu. Ponownie jedynymi elementami jaśniejszymi jest jego twarz i szeroki kołnierz. Artysta był jednak dla siebie łaskawszy – jego mina i wyraz oczu są dużo łagodniejsze.

Guido Reni – Portrait of Mother Ginevra Pucci
Guido Reni – Portret Matki Ginevry Pucci – Portrait of Mother Ginevra Pucci

Schyłek życia

Włoski malarz pozostał aktywny do końca swojego życia. Przez cały ten okres malował dużo, choć zmienił się jego styl – odszedł od mrocznego tła i światłocieni na rzecz rozjaśnienia postaci. Krytycy zarzucają mu nawet pewien pośpiech w malowaniu i niedopracowanie ostatnich dzieł. W 1635 roku Reni stworzył płótno „Michał Archanioł” na zamówienie kardynała Barberiniego, w tym samym okresie rozpoczął pracę nad obrazem „Św. Mateusz z aniołem”. W kolejnych latach powstały kolejne wersje płótna „Wniebowzięcie i koronacja Marii” i „Św. Sebastiana”, a także dzieła o tematyce mitologicznej – „Mały Bachus”, „Polifem” i wizerunek bogini Fortuny. Jednym z ostatnich wielkich dzieł artysty był „Pokłon pasterzy”, ogromne płótno o rozmiarach 485 na 350 centymetrów, które charakteryzowała skomplikowana kompozycja. Zamówione zostało ono przez Giovaniego Battistę Pisante, przeora klasztoru San Martino w Neapolu. Wkrótce potem malarz zapadł na chorobę i 18 sierpnia 1642 roku zmarł.

Guido Reni – Saint Matthew and the Angel
Guido Reni – Święty Mateusz i anioł – Saint Matthew and the Angel

Dziedzictwo wielkiego Bolończyka

Guido Reni był twórcą bardzo płodnym, malującym przez całe swoje życie. Posiadał licznych, bogatych mecenasów, prowadził dwie pracownie w rodzinnym mieście. Nie dorobił się jednak wielkiego majątku. Historycy twierdzą, że był nałogowym hazardzistą, popadającym wciąż w długi, które spłacał, malując coraz więcej. Wychował około dwustu uczniów, z których najwybitniejszym był Simone Cantarini. Jego styl wywarł znaczący wpływ nie tylko na artystów włoskich. Podziwiali go Hiszpanie – Jusupe de Ribera i Murillo, był również bardzo popularny we Francji (Le Sueur, Le Brun, Vien). Po okresie zapomnienia w okresie XIX wieku, malarstwo Guido Reniego ponownie odkryto w połowie XX stulecia, a jego dzieła stały się ważną częścią kolekcji w Muzeum Watykańskim, Luwrze czy Pinakotece.

Guido Reni – Self-portrait
Guido Reni – Autoportret

Zobacz również:


Guido Reni – The Abduction of Helen
Guido Reni – Porwanie Heleny – The Abduction of Helen
Guido Reni – Portrait of Bernardino Spada
Guido Reni – Portret kardynała Bernardino Spady – Portrait of Bernardino Spada
Guido Reni – Archangel Michael defeats Satan
Guido Reni – Michał Archanioł – Archangel Michael defeats Satan
Guido Reni – Aurora
Guido Reni – Aurora
Guido Reni – Martyring of Saint Cecilia
Guido Reni – Męczeństwo św. Cecylii – Martyring of Saint Cecilia