Peter Paul Rubens był jednym z najznakomitszych flamandzkich artystów epoki baroku. Namalował około dwóch tysięcy obrazów o tematyce religijnej i mitologicznej, sportretował wielu możnych swojej epoki, podróżując po całej Europie, nie stronił też od pejzaży. W masowej świadomości zapisał się jako twórca dzieł o iście barokowym przepychu, pełnych żywych kolorów i modelek o obfitych kształtach.
Artysta i dyplomata
Peter Paul Rubens urodził się 28 czerwca 1577 roku w Siegen jako syn prawnika. Kształcił się w Antwerpii w pracowniach kilku znanych malarzy epoki. W wieku 21 lat uzyskał tytuł mistrzowski w gildii św. Łukasza. Na początku XVII wieku przebywał na dworze książąt Gonzagów w Mantui, później w Rzymie i Hiszpanii. W 1608 roku wrócił do Antwerpii, gdzie został mianowany nadwornym malarzem arcyksięcia Alberta i infantki Izabeli. Był nie tylko artystą – szybko zaczął odbywać podróże dyplomatyczne. Odwiedził dwory w Holandii, Anglii i Francji, gdzie miał okazje tworzyć dla koronowanych głów – Ludwika XIII, Marii Medycejskiej i Karola I Stuarta. Za swoje zasługi w Anglii został obdarzony tytułem szlacheckim. Zmarł 30 maja 1640 roku w Antwerpii.
Rubens pozostawił po sobie dwa tysiące obrazów. Jego twórczość była bardzo zróżnicowana. Zajmował się malarstwem religijnym, czerpał z mitologii, malował portrety kobiece i męskie, sceny rodzajowe, wreszcie pejzaże. W swoich dziełach dużą uwagę przywiązywał do szczegółowego oddania rzeczywistości. Zaliczany był do najwybitniejszych kolorystów – jego obrazy cechowała wspaniała, nasycona paleta barw i iście barokowy przepych. Upodobał sobie obfitość kształtów u przedstawionych modelek, nie tylko w obrazach o tematyce mitologicznej („Trzy gracje”), ale także religijnej. Jego twórczość miała ogromny wpływ na całe pokolenia malarzy europejskich. Jego uczniami byli między innymi Antoon van Dyck, Jan Brueghel, Lucas van Uden i Jacob Jordaens. Wiele jego obrazów znajduje się obecnie w najlepszych muzeach świata – Luwrze, Prado czy Ermitażu. Do dzisiaj są powszechnie podziwiane za niezwykłą dynamikę, wspaniałą kolorystykę i oddanie atmosfery baroku.
Portret księcia Lermy 1603
W 1603 roku Peter Paul Rubens z polecenia księcia Mantui przebywał w Hiszpanii. W tym tak zwanym „okresie madryckim” powstał konny portret portugalskiego wicekróla i kardynała, księcia Lermy. Jego wizerunek był pierwszym z długiej serii portretów koronowanych głów i szlachciców, wśród których znalazł się również Zygmunt III Waza. Obraz księcia jest naturalnej wielkości i przedstawia bohatera w dumnej pozie na wspaniałym rumaku. Bohater ubrany jest w bogato zdobiony półpancerz, w dłoni dzierży buławę. Równie dokładnie malarz oddał wizerunek samego konia – uwagę zwracają drobne szczegóły anatomiczne – ułożenie napiętych mięśni, żyły występujące na ciele. Dowódczą rolę księcia podkreśla jeszcze widoczna w tle armia, która toczy zaciętą bitwę. „Portret księcia Lermy” spotkał się z entuzjastycznym przyjęciem samego modela i został powszechnie uznany za jedno z pierwszych, barokowych arcydzieł Rubensa.
Podniesienie krzyża, Zdjęcie z krzyża 1610-1614
Rubens powrócił do Antwerpii w 1609 roku, stając się nadwornym malarzem Albrechta i Izabeli –- pary namiestnikowskiej Niderlandów. Rok później artysta rozpoczął pracę nad dwoma ogromnymi (462 na 640 centymetrów) tryptykami dla kościoła św. Walburgi. W późniejszym okresie oba dzieła przeniesiono do katedry Najświętszej Marii Panny w Antwerpii. „Podniesienie krzyża” przedstawia moment ustawiania przez dziewięciu mężczyzn krzyża z cierpiącym Chrystusem.
Moment przedstawia nie tylko mękę Mesjasza, ale także dokładnie oddany wysiłek fizyczny dźwigających krzyż. W dole obrazu umieszczony został pies – niderlandzki symbol wierności, rzadko przedstawiany w malarstwie sakralnym. Panele boczne ukazują reakcję ludzi to dramatyczne wydarzenie, a także dwóch złodziei, którzy czekają na ukrzyżowanie. „Zdjęcie z krzyża” kończy mękę Jezusa. Okaleczone, zakrwawione ciało zostaje zdjęte z krzyża i owinięte całunem. Boczne panele tryptyku przedstawiają sceny z dzieciństwa Chrystusa.
Autoportret z Isabelą Brant 1610
Flamandzki artysta stworzył w swoim życiu kilka autoportretów. Jednym z najbardziej znanych jest ten w towarzystwie Isabeli Brant, pierwszej żony malarza. Para pozuje w ogrodzie, pod altaną z wiciokrzewem, będącymi symbolami miłości. Małżonkowie trzymają się za ręce, jednak zgodnie z regułami portretu, patrzą w stronę widza. Uwagę zwraca iście barokowy przepych i szczegółowość przedstawionych strojów. Trzydziestoletni Rubens i jego osiemnastoletnia żona noszą bogato zdobione stroje klasy średniej, Isabela ubrana jest w suknie z ogromną kryzą i kapeluszem. Na płótnie dokładnie odwzorowano koronki, światłocienie na materiale i klejnoty. Z obrazu tchnie spokój i miłość podkreślona szczęśliwym wyrazem twarzy obojga małżonków.
Porwanie córek Leukippa 1618
Motywy zaczerpnięte z mitologii greckiej były częstym tematem obrazów Rubensa. „Porwanie córek Leukippa” artysta malował, będąc u szczytu kariery, kiedy wiele prac kończyli jego uczniowie. Obraz przedstawia w niezwykle dynamiczny sposób moment porwania Iliary i Febe przez nierozłącznych braci Kastora i Polluksa. Bliźniacy jadący konno unoszą ze sobą zaskoczone, nagie córki Leukippa. Uwagę zwraca niezwykle dynamiczna kompozycja z czterema bohaterami wydarzenia wpisanymi w kształt rombu. Włosy i grzywy koni, których kurczowo trzymają się dwa amorki, są rozwiane, mięśnie herosów napięte, na twarzach maluje się cała gama uczuć. Jeden z koni staje dęba, drugi skręca gwałtownie. Po raz kolejny zachwyca u Rubensa dokładne odwzorowanie szczegółów anatomicznych i pracy mięśni. Paleta barw pełna żółcieni, oranżów i czerwieni wskazuje na wpływy malarstwa weneckiego – Tycjana i Tintoretta.
Upadek zbuntowanych aniołów 1619
To dzieło jest jednym z najdoskonalszych przykładów kompozycji zbiorowej w malarstwie. Scena przedstawia strącenie do otchłani piekielnych upadłych aniołów. Na samym szczycie znajduje się Archanioł Michał z tarczą i płonącym mieczem, a niżej widzimy strumień dziesiątek ciał nieszczęśników w drodze do piekła. Tworzy on kompozycję diagonalną, kończącą się w lewym, dolnym rogu płótna. Rubens po raz kolejny pokazuje swoją doskonałą znajomość anatomii ludzkiej. Spadające nagie ciała przyjmują dziesiątki różnych póz, możemy je również oglądać z wielu różnych perspektyw. Towarzyszą im człekokształtne monstra, chwytające i rozszarpujące grzeszników. W dole czekają smoki i węże, średniowieczne symbole szatana, w szczękach, których upadłe anioły kończą swój żywot. Szczegółowość dzieła i jakość oddanych detali znakomicie wpisują się w barokowy styl artysty. Niebarokowe są, siłą rzeczy, kolory. Dominują żółcie i oranże, jedynie tarcza Archanioła Michała otwiera pas błękitów nieba.
Pokłon Trzech Króli 1624
Hołd złożony przez trzech mędrców Dzieciątku Jezus jest jednym z najczęściej przedstawianych w malarstwie motywów. Również Rubens malował go kilkukrotnie. Ogromny obraz z roku 1624 (prawie cztery i pół na dwa i pół metra) pokazuje tę scenę z iście barokowym przepychem. Kolory są żywe i nasycone, królowie mają jaskrawoczerwone, zielone i białe szaty, a suknia Marii jest purpurowa. Kompozycję wpisano w trójkąt, a drugi plan zaludnia wiele dodatkowych postaci – żołnierzy, jeźdźców wielbłądów, zwykłych gapiów. Chociaż scena rozgrywa się w stajence, dostojność i powagę chwili symbolizuje znajdująca się po lewej stronie kolumna w porządku korynckim. Dzieło przesycone jest bogatą symboliką. Światło padające na małego Jezusa symbolizuje jego boskość, z kolei trzej królowie w różnym wieku są alegorią trzech kontynentów – Europy, Azji i Afryki.
Przybycie Marii Medycejskiej do Marsylii 1625
W latach 1622-1625 Peter Paul Rubens pracował nad jednym z największych przedsięwzięć w historii malarstwa – stworzeniem serii 21 ogromnych (cztery na trzy metra) obrazów przedstawiających sceny z życia królowej Francji Marii Medycejskiej. Miały one ozdobić ściany Pałacu Luksemburskiego. „Przybycie Marii Medycejskiej do Marsylii” to dziewiąte dzieło z tego cyklu, przedstawiające przybycie nowej królowej do Francji. Chociaż obraz przedstawia wydarzenie historyczne, jest ono ujęte w sposób alegoryczny z silnymi akcentami mitologicznymi. Monarchini w jasnych, bogatych szatach schodzi z trapu w otoczeniu swojego dworu. Wita ją mężczyzna w płaszczu ozdobionym francuskimi liliami – symbol całego kraju. Chociaż przybycie królowej jest głównym tematem dzieła, jej postać znajduje się na dalszym planie. Bliżej widza, w morzu, widzimy Neptuna, trytony i Nereidy witające monarchinię. Z kolei nad orszakiem unosi się dmąca w dwie trąby Fama. Po raz kolejny zachwyca dbałość o detale – zdobienia sukien i perfekcyjnie przedstawione płaskorzeźb statku.
Powrót z pola 1637
W 1635 roku Rubens kupił posiadłość wiejską Chateau de Steen położoną na południe od Antwerpii i zaczął spędzać w niej coraz więcej czasu. Wiejska sielanka była dla niego odpowiednikiem ziemskiego raju. Artysta poświęcał dużo czasu na obserwacji krajobrazów, zjawisk przyrodniczych oraz pracujących wieśniaków. Zaczął również malować pejzaże. Jednym z nich jest „Powrót z pola” – obraz poświęcony wracającym późnym popołudniem z prac w polu chłopom, w którym jednak równie ważną rolę odgrywa przyroda. Sznur ludzi powraca do domu po dniu ciężkiej pracy, towarzyszą im zwierzęta i wóz siana. Kompozycja pocięta jest skośnymi liniami, jej dolną część zajmuje świat ziemski, natomiast górna połowa poświęcona jest niebu z fantazyjnymi chmurami, które ciemnieją o zachodzie słońca. Krajobrazy, obok mitologii, stały się ulubionym tematem Rubensa pod koniec jego życia.
Zobacz również:
- Diego Velázquez – historia nadwornego malarza króla Filipa IV
- Hieronim Bosch – biografia i twórczość prekursora surrealizmu
