Tamara Łempicka – polska malarka epoki art déco

Życie Tamary Łempickiej było niezwykle barwne, a na jego kanwie z łatwością można by stworzyć biografie dla kilku osób. Polka, urodzona w Carskiej Rosji, przez większość życia mieszkająca we Francji, Stanach Zjednoczonych i Meksyku. Wielka artystka, milionerka, skandalistka i arystokratka, obracająca się przez całe życie w wyższych sferach. Gwiazda paryskiej bohemy, po wojnie zapomniana, a po śmierci odkryta ponownie. Tamara Łempicka – malarka, której dzieła osiągają obecnie na aukcjach ceny liczone w milionach dolarów.

Tamara Łempicka – wczesne dzieciństwo i młodość

Tamara Łempicka (Tamara de Lempicka) przyszła na świat 16 maja 1898 roku. Nie do końca wiadomo, gdzie naprawdę się urodziła. Niektóre źródła podają Moskwę, inne Warszawę. Jej rodzice wywodzili się z bogatej arystokracji. Ojciec – mecenas Borys Gurwik-Gorski – był zamożnym rosyjskim Żydem zajmującym się handlem. Matka Malwina z domu Dekler wywodziła się z bogatej rodziny zasymilowanych Żydów żyjących w Warszawie.

Tamara miała zaledwie kilka lat, kiedy ojciec porzucił rodzinę. Niektóre źródła informują, że Borys Gorski popełnił samobójstwo. Tak czy inaczej Tamara wychowywana była od tego momentu przez matkę oraz dziadków – Klementynę i Bernarda Deklerów. Wpływowa rodzina należała do elity towarzyskiej ówczesnej Warszawy. Wśród przyjaciół domu znajdowali się Ignacy Jan Paderewski i Artur Rubinstein.

Według rodzinnych opowieści Tamara Łempicka już w dzieciństwie przejawiała żywe zainteresowanie malarstwem. W tym okresie ujawnił się też jej bardzo silny i egocentryczny charakter. Symulując choroby, zmusiła rodzinę do przeniesienia jej do szkoły w Lozannie. Podróże po Włoszech i obcowanie z największymi dziełami Renesansu wywarły ogromny wpływ na późniejszą twórczość malarki.

Okres petersburski

Młoda Tamara Łempicka uczyła się podstaw rysunku na kursach w Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu. Do tego miasta przeniosła się w 1911 zamieszkując u swoich krewnych – Stefy i Maurycego Stiferów. Tętniące życiem miasto dawało jej okazję do zabawy wśród kulturalnych elit carskiej i polskiej arystokracji. Wujostwo zabierało przyszłą artystkę na przedstawienia baletowe do Teatru Maryjskiego i do prywatnego Teatru Książąt Jusupowów.

Ślub z Tadeuszem Łempickim

W czasie jednego z petersburskich bali poznała przyszłego męża – młodego prawnika Tadeusza Łempickiego, pochodzącym z rodziny spokrewnionej z Cyprianem Kamilem Norwidem. Ślub z pochodzącym z Warszawy wybrankiem odbył się w Petersburgu w 1916 roku. 16 września tego roku urodziła się młodej parze córka Maria-Krystyna (Kizette).

Niestety, zmiany społeczno-polityczne w Rosji i wybuch Rewolucji Październikowej wywrócił do góry nogami życie tamtejszych wyższych sfer. Arystokraci porzucali majątki i uciekali ratując swoje życie. Tadeusza Łempickiego aresztowała Czeka, a jego młoda żona, dzięki pomocy szwedzkiego dyplomaty, uciekła do Finlandii.

Tamara została kochanką Szweda, a dzięki jego wstawiennictwu Tadeusz został zwolniony z więzienia. Małżeństwo spotkało się ponownie w Kopenhadze, a potem przez Warszawę i Londyn przybyło do Paryża. Już w tym okresie dał o sobie znać niezwykle bujny temperament Tamary, która nie stroniła od spotkań z nowymi kochankami.

Ucieczka do Paryża

Początki pobytu w Paryżu były szokiem dla arystokratów uciekających przed bolszewikami i przyzwyczajonych do wystawnego życia. Mąż Tamary przeżywał powięzienną traumę i nie był zdolny do podjęcia żadnej pracy. Małżeństwo zamieszkało w hotelu, żyjąc ze sprzedaży rodowych klejnotów.

Dzięki sugestii siostry Tamara Łempicka wróciła do malarstwa. Od 1919 roku zaczęła naukę w Academie Ranson pod kierunkiem Maurice’a Denisa. Jej kolejnym mentorem został Andre Lhote. To wtedy zaczął się kształtować charakterystyczny styl malarski Łempickiej.

Paryż lat dwudziestych stanowił wrzący tygiel idei i ludzi ze wszystkich stron świata. Ścierały się w nim różne prądy w sztuce – dadaizm z surrealizmem, kubizm i fowizm, a w tle nawiązania do klasycyzmu i wcześniejszych prądów.

Narodziny artystki

Tematem pierwszych prac Tamary Łempickiej jest głównie martwa natura. Potem przyszła pora na najbardziej znany motyw jej sztuki – portrety. Martwa natura została zastąpiona naturą bardzo żywą, pełną koloru i energii.

Artystka stosowała uproszczone formy przestrzenne, wyidealizowane i czyste sylwetki ludzkie kreślone za pomocą żywych i nasyconych barw. Wpływ na jej twórczość miała sztuka nowoczesna, a jednocześnie wielkie dzieła włoskiego renesansu. W tym okresie Tamara Łempicka zaczęła podpisywać swe dzieła jako „Tamara de Lempicka” i pod tym mianem znana jest powszechnie na świecie.

Pierwsze wystawy i początki sławy

Po raz pierwszy swoje prace pokazała publicznie w 1922 roku na wystawach Salon Jesienny i Salon Niezależnych. Obrazy trafiły w gust szerokiej publiczności – były łatwe do zrozumienia i estetycznie atrakcyjne. Na Łempicką zaczęła się moda, która potrwała wiele lat.

Artystka przez cały czas była związana z emigracyjnymi elitami rosyjskiej arystokracji. Zaowocowało to wieloma zamówieniami na portrety wybitnych przedstawicieli tego środowiska. Coraz większa popularność sprawiła, że swój portret u Łempickiej chciały mieć nie tylko osoby szlachetnie urodzone, ale i przedstawiciele elit towarzyskich. Polska malarka uwieczniała również swoich bliskich – namalowała portret męża oraz serię obrazów z córką w roli głównej.

Malarka w tym okresie potrafiła pracować po kilkanaście godzin dziennie, tworząc wiele niezapomnianych dzieł. Jej praca szybko przełożyła się na sukces finansowy – po kilku latach Tamara Łempicka stała się ponownie milionerką. Jednocześnie rozpoczął się czas międzynarodowej sławy i pożądania dla dzieł jej twórczości.

Artystka namalowała wtedy (1925) chyba swój najsłynniejszy obraz “Tamara w zielonym Bugatti”, który stał się swoistym manifestem art déco.

Tamara Łempicka – w oparach dekadencji

Ciężka praca za dnia i nieskrępowana zabawa w nocy – tak można opisać wczesny paryski okres życia artystki. Niezwykle swobodny styl życia, liczne skandale obyczajowe, narkotyki, romanse z kochankami obu płci, bale zmieniające się w orgie, umiłowanie dekadencji i nieliczenie się z opinią innych. Tamara Łempicka kochała zabawę z paryską bohemą i uczestniczyła intensywnie w jej życiu towarzyskim. Nie była przy tym hipokrytką – nie ukrywała swoich licznych związków ani trybu życia.

Związki lesbijskie i znajomości z paryskimi prostytutkami miały znaczący wpływ na sztukę malarki. Powstała wówczas cała seria odważnych aktów kobiecych. Najbardziej znany z nich to obraz “Piękna Rafaela”, do którego pozowała jedna z kobiet lekkich obyczajów z Lasku Bulońskiego. Ten rodzaj sztuki początkowo nie przypadł do gustu pruderyjnym krytykom, którzy zarzucali mu epatowanie nadmierną cielesnością i nieuzasadnionym erotyzmem.

Popularność malarki wciąż rosła. W latach dwudziestych powstawały jej najbardziej znaczące dzieła. Modelki Tamary de Łempickiej przedstawiały galerię współczesnych typów ze świata, w którym się obracała. Były to kobiety nowoczesne, niemyślące w kategoriach moralności burżuazyjnej, emancypantki, które nie znają hipokryzji, ani fałszywego wstydu.

Baron Kuffner

Koniec roku 1927 stanowił przełom w życiu małżeństwa Łempickich. Tadeusz, zmęczony swobodą obyczajową żony, odszedł od niej i wyjechał do Polski. Gwoździem do trumny ich związku był romans ze znanym włoskim pisarzem Gabrielem D’Annuzio.

Dzieła Łempickiej wciąż cieszyły się wielkim wzięciem. Artystka spełniała się w pracy, podróżowała, wciąż portretowała najlepszych przedstawicieli socjety. Jej obrazy kupowali znani kolekcjonerzy. Jednym z nich był baron Raoul Kuffner. Ich znajomość rozpoczęła się od zamówienia na portret kochanki barona, zakończyła zaś ślubem.

Tamara Łempicka wyszła za mającego korzenie żydowskie Kuffnera w 1933 roku, u szczytu sławy, jako artystka bogata i o ugruntowanej pozycji. Jej nowy mąż był jednym z najbogatszych ludzi w dawnym Cesarstwie Austro-Węgierskim, a przy tym mecenasem i kolekcjonerem sztuki.

Sytuacja polityczna w Europie zmieniała się radykalnie. Radosne lata skończyły się, nad kontynentem zawisło widmo nazizmu. Polska malarka zrezygnowała z dekadenckiego życia towarzyskiego i codziennych zabaw. Zmienił się też styl artystki. Zniknęły żywe kolory i roznegliżowane kobiety. Nowe obrazy zapełniły się stonowanymi postaciami świętych i starców.

Emigracja do USA

Narastał strach przed wybuchem wojny i prześladowaniami Żydów. Baron Kuffner sprzedał w 1938 roku majątek i wraz z żoną wyjechał do Stanów Zjednoczonych – do Beverly Hills. W słonecznej Kaliforni Tamara Łempicka odżyła. Stała się znowu ozdobą towarzyskich elit, malowała portrety znanych ludzi i bawiła się w ich towarzystwie. Krytycy ponownie zainteresowali się jej pracami.

Szczęście nie trwało jednak długo. Zmiany trendów w sztuce powojennej powodowały, że krytycy coraz częściej negatywnie wypowiadali się o stylu Łempickiej, określając jej prace jak niemodne. Zyskała pogardliwy przydomek “baronowej z pędzlem”, a jej obrazy stopniowo popadały w zapomnienie.

Okres zapomnienia

Małżeństwo przeniosło się w 1943 roku do Nowego Jorku. Polska malarka wciąż próbowała odzyskać dawną sławę, jednak wystawy nie cieszyły się powodzeniem. Zniechęcona Tamara Łempicka porzuciła malarstwo na dziesięć długich lat. Później próbowała jeszcze zmienić styl – malowała obrazy abstrakcyjne, pełne fakturowej abstrakcji i naśladowania surrealistycznych pejzaży, ale krytycy nie znaleźli uznania dla jej twórczości.

Ostatnią próbą zmiany było malarstwo monochromatyczne, utrzymane w brązowych i beżowych odcieniach, tworzone za pomocą szpachli. Rozmyte kontury i dość ponury nastrój mocno kontrastowały z jej najbardziej znanymi dziełami pełnymi żywych kolorów i niesamowitej energii.

Ostatnie lata w Meksyku

Baron Raoul Kuffner zmarł w Nowym Jorku w 1962 roku. Po śmierci męża Tamara przeniosła się do Houston w Teksasie, gdzie zamieszkała z rodziną swojej córki Kizette. Ostatnie lata życia spędziła w miejscowości Cuernavace w Meksyku, w posiadłości “Tres Bambus”. Odeszła w zapomnieniu 18 marca 1980 roku. Zgodnie z jej wolą, jej prochy zostały zrzucone z helikoptera do wnętrza wulkanu Popocatépetl.

Tamara Łempicka i jej zmartwychwstanie

Jak często bywa w świecie artystów, dopiero czyjaś prawdziwa śmierć prowadzi do kolejnego “zmartwychwstania”. Podobnie było z Tamarą Łempicką. Przypomniała sobie o niej prasa i krytycy, którzy nagle zaczęli życzliwie wspominać “królową art déco” i interesować się twórczością Łempickiej. Przypomniał sobie o niej jej ukochany Paryż i inne miasta, w których organizowano wystawy. Znów każdy chciał mieć jej portrety i inne, do niedawna “niemodne”, obrazy.

Na początku lat 80. powstała sztuka bazująca na związku Tamary z Gabrielem D’Annuzio. Zrobiło się o niej głośno, kiedy główną rolę przyjęła Anjelica Huston, a spektakl zaczęto grać w Hollywood. Nie schodził on zresztą z afisza przez długie lata, znacząco wpływając na renesans zainteresowania polską artystką.

Art déco zaczęło wracać do łask, czasem w zaskakującym kontekście. Będąca już gwiazdą światowego formatu Madonna zaczęła stosować motywy zaczerpnięte z twórczości Łempickiej w swoich teledyskach z końca lat 80.. Sama wokalistka stała się też kolekcjonerką oryginalnych dzieł malarki. Podobnie postępowały inne gwiazdy – na przykład Jack Nicholson. Tamara de Lempicka znów stała się modna i to modna w swoim stylu – głośnym i hollywoodzkim.

Rekordowe ceny obrazów

Ceny jej obrazów wystrzeliły w górę, bijąc wszelkie rekordy. Na początku lat 90-tych pierwszy z nich osiągnął pułap ponad miliona dolarów – był to “Portret pani Alanowej Bott”. Potem rozwiązał się worek z coraz bardziej zapierającymi dech cenami. “La Musicienne” za prawie 10 milionów dolarów, “La tunique rose” – 13,4 miliona dolarów i wreszcie “Portrait de Marjorie Ferry” – 22,2 miliona dolarów sprzedany na aukcji w szacownym londyńskim domu aukcyjnym Christie’s.

Tamarze Łempickiej daleko było od przeciętności – w każdej dziedzinie. To, co robiła, robiła z pasją i oddaniem. Czy było to łamiące dotychczasowe bariery malarstwo, czy taka sama, dekadencka zabawa. Na zawsze pozostanie w pamięci jako legendarna artystka, twórczyni wielu niezapomnianych dzieł i rozpoznawalnego na pierwszy rzut oka stylu. Najsłynniejsza polska malarka epoki art déco i jej prawdziwa królowa.

Zobacz również: Zofia Stryjeńska – sylwetka, życie i twórczość | Grupa Memphis – włoska awangarda