Central Park w Nowym Jorku jest jednym z najsłynniejszych miejskich parków na świecie. Na jego terenie rozgrywa się wiele scen z popularnych filmów i seriali, a sam obszar stanowi największą zieloną przestrzeń na Manhattanie. Jest to miejsce odpoczynku i rozrywki popularne nie tylko wśród bogatych rezydentów Piątej Alei – spotykają się w nim wszyscy nowojorczycy niezależnie od pochodzenia i poziomu zamożności.
Central Park – nowy projekt na Manhattanie
Na początku XIX-wieku Nowy Jork przeżywał gwałtowny rozwój. Miasto stawało się jednym z najważniejszych ośrodków przemysłowych i handlowych świata. W ciągu nieco ponad 30 lat (1821-1855) jego populacja zwiększyła się czterokrotnie. Gwałtowna urbanizacja, budowa wielu zakładów przemysłowych, zanieczyszczenia i gęste zaludnienie sprawiały, że w mieszkańcom ówczesnego Nowego Jorku żyło się niezwykle ciężko. Na rozrastającym się Manhattanie nie było wystarczającej ilości terenów zielonych, na których mogliby odpocząć od zgiełku i chaosu miasta.
Z sytuacji tej zdawali sobie sprawę członkowie finansowych elit i władze miasta. Postulowano budowę nowego, dużego parku w obrębie wyspy, który byłby łatwo dostępny dla nowojorczyków i oferował różne rodzaje wypoczynku i rozrywki. W 1851 roku podjęto decyzję o zakupieniu terenu odpowiedniego dla tego projektu. Wybrano obszar o powierzchni 300 hektarów, ograniczony 59 i 106 ulicą oraz Piątą i Ósmą Aleją. W jego centrum znajdował się duży zbiornik wodny o powierzchni 14 hektarów. W jego okolicach znajdowały się niewielkie osady zamieszkiwane głównie przez emigrantów z Irlandii i Afryki. Zostali oni przymusowo eksmitowani, a cały teren zakupiło miasto, płacąc za niego 7,39 miliona dolarów. Warto wspomnieć, że było to więcej, niż USA zapłaciło kilka lat później za zakup Alaski.
Greensward Plan i lata budowy
W kwietniu 1858 roku rozstrzygnięty został konkurs na projekt zagospodarowania terenu. Wygrał „Greensward Plan” przygotowany przez architektów Fredericka Law Olmsteda i Calverta Vauxa. Jego założenia przewidywały powstanie parku w stylu romantycznym, wzorowanym na rozwiązaniach angielskich. W pracach nad projektem i budową parku wziął udział zespół profesjonalistów, wśród których znaleźli się projektanci zieleni, inżynierowie, ogrodnicy i architekci. W pracach uczestniczyło w sumie ponad 20 tysięcy pracowników wspieranych przez nowoczesne jak na tamte czasy urządzenia parowe.
Ze względu na niekorzystny charakter terenu – skały i bagna – konieczne było wywiezienie z placu budowy około 140 tysięcy metrów sześciennych materiału. Do prac przygotowawczych użyto więcej prochu niż w słynnej bitwie pod Gettysburgiem. W odwrotnym kierunku przetransportowano ponad 14 tysięcy metrów sześciennych żyznej gleby. W czasie budowy zginęło tylko pięciu robotników, co było jak na tamte czasy doskonałym rezultatem. W Central Parku już wtedy pojawiła się policja konna, której zadaniem było pilnowanie porządku na budowie. Funkcjonariusze wywiązywali się ze swojego zadania tak dobrze, że zostali zatrudnieni na stałe.
Problemy finansowe i rotacja wśród zatrudnionych w systemie dziennym pracowników spowodowały w kolejnych latach utrudnienia i opóźnienia budowy. W 1860 roku wybuchła Wojna Secesyjna, jednak mimo tego kontynuowano pracę nad kolejnymi rejonami Central Parku. W miarę upływu czasu dokonano również zakupów kolejnych działek, które zwiększyły powierzchnię przyszłych terenów rekreacyjnych. Jeszcze w trakcie prac budowlanych do parku zaczęli docierać pierwsi goście. Bogata oferta przyciągała zarówno bogatych miłośników przejażdżek konnych, jak i zwykłych mieszkańców chcących uprawiać sporty na świeżym powietrzu.
Otwarcie i zmienne losy Central Parku
Wreszcie, po licznych komplikacjach natury finansowej i politycznej, budowa parku zakończyła się i został on oficjalnie otwarty w 1876 roku. Na jego terenie znalazło się wiele obiektów sportowych i rekreacyjnych, a także placówek o charakterze kulturalnym i oświatowym. Nie wszystkie z nich zostały ukończone – projektanci przezornie zostawili w parku miejsce pod dalsze inwestycje. Korzystający z atrakcji odwiedzający musieli przestrzegać na terenie parku surowych z dzisiejszego punktu widzenia przepisów. Nie wolno było uprawiać gier hazardowych, zakazane było wygłaszanie przemówień i tworzenie zgromadzeń. Stopniowo jednak restrykcje te były łagodzone.
W ciągu kolejnych ponad stu lat istnienia Central Park przeżywał kilkukrotnie wzloty i upadki. Powstanie samochodów i budowa linii metra zwiększyły dostępność parku dla mieszkańców z odległych dzielnic Nowego Jorku, powodując gwałtowny napływ gości. Z kolei kryzys z lat trzydziestych i pustki w miejskiej kasie doprowadziły do upadku wielu parkowych atrakcji i dewastacji krajobrazu. W latach po drugiej wojnie światowej sprawne zarządzanie przywróciło świetność temu miejscu. Niestety w erze wzrostu przestępczości w Nowym Jorku w latach siedemdziesiątych Central Park stał się synonimem miejsca skrajnie niebezpiecznego, do którego nikt nie powinien się zapuszczać, szczególnie po zmroku. Zdewastowane budynki pokryte licznymi graffiti i tragiczny stan zieleni były symbolami tamtego okresu.
Na szczęście gospodarcze odrodzenie miasta w latach osiemdziesiątych sprawiło, że znalazły się środki także na restaurację największego parku na Manhattanie. Dużą rolę w tym procesie odegrały też inicjatywy obywatelskie i powszechne zaangażowanie w projekt zwykłych nowojorczyków. Od tamtego momentu Central Park przeżywa swój renesans. Każdego roku powstają w nim nowe atrakcje, a te starsze poddawane są ciągłej renowacji. W utrzymaniu tego miejsca w doskonałym stanie dużą rolę odgrywają wolontariusze i sprawne zarządzanie przez miasto. W dzisiejszych czasach Central Park przeżywa okres ponownej świetności i jest ulubionym miejscem rekreacji dla milionów mieszkańców Nowego Jorku.
Położenie, topografia i przyroda parku
Central Park położony jest w samym sercu Manhattanu, pomiędzy Harlemem, Upper West Side, Upper East Side i Middtown. Jego obszar ma kształt prostokąta o wymiarach cztery kilometry na niecały kilometr i jest ograniczony ulicami Central Park North, Central Park South, Central Park West oraz najsłynniejszą z nich, położoną na wschodniej stronie Piątą Aleją. Łączna powierzchnia parku wynosi 341 hektarów. Chociaż jest on bez wątpienia najbardziej znanym nowojorskim parkiem, pod względem wielkości zajmuje dopiero piąte miejsce w mieście. Centralne położenie w bardzo gęsto zaludnionej dzielnicy sprawia jednak, że w odległości dziesięciominutowego spaceru od niego mieszka ponad pół miliona Nowojorczyków. Jest to zresztą wymarzony adres – apartamenty w pobliżu Central Parku znajdują się na liście najdroższych, ale i najbardziej poszukiwanych nieruchomości Nowego Jorku.
Teren Central Parku podzielony jest na trzy główne obszary – North End, Mid-Park oraz South End. Charakteryzują się one bardzo zróżnicowanym przyrodniczo krajobrazem pełnym terenów leśnych, rozległych łąk, strumieni oraz zbiorników wodnych. Największym z nich jest zbiornik imienia Jacqueline Kennedy Onassis o powierzchni 43 hektarów. Sąsiadują z nim mniejsze The Lake, The Pond, Harlem Meer, Turtle Pond oraz The Pool. Do tego ostatniego wpada płynący wśród lasu strumień The Loch. Central Park jest prawdziwą ostoją dzikiej przyrody w wielkim mieście. Zaobserwowano w nim ponad 300 gatunków ptaków, 10 ssaków i 223 gatunki bezkręgowców. Na terenie parku rośnie ponad 20 tysięcy drzew, a liczba gatunków wszystkich roślin przekracza 1500.
Najważniejsze atrakcje Central Parku
Na ogromnym terenie parkowym znajduje się wiele ciekawych miejsc dostępnych dla odwiedzających. Wśród nich najbardziej znane są muzea – Metropolitan Museum of Art i American Museum of Natural History. Dookoła parku usytuowane są liczne inne muzea, które warto odwiedzić – do najbardziej znanych należy Muzeum Guggenheima. Miłośnicy historii mogą obejrzeć zachowany fragment Fortu Clinton i zamek Belvedere. W Conservatory Garden podziwiać można uporządkowany ogród prowadzony według formalnych reguł.
Na terenie parku działa kilka teatrów, w tym teatr marionetek. Dla dzieci przygotowano place zabaw – w sumie jest ich 21. Największy z nich – Heckscher Playground – zajmuje powierzchnię 12 tysięcy metrów kwadratowych. Kolejną atrakcją dla miłośników przyrody jest znajdujące się w południowej części Central Park Zoo. Sieć ścieżek prowadzona jest w zróżnicowanym geograficznie terenie, dzięki czemu możliwe było zbudowanie 36 ozdobnych mostów. Na zmęczonych spacerowiczów czeka też 9500 ławeczek rozstawionych na całej powierzchni.
Sztuka i sport
Wiele atrakcji Central Parku przeznaczonych jest dla fanów sportu. Mogą oni biegać lub jeździć na rowerach leśnymi ścieżkami, lub skorzystać z gotowych tras. W parku znajdują się również boiska do siatkówki, koszykówki, baseballu, softballu oraz piłki nożnej, korty tenisowe i tory dla rolkarzy. W sezonie zimowym niektóre zbiorniki wodne zamienione zostają na lodowiska, natomiast latem można po nich pływać łódkami. Oprócz tego dostępne są regularne lodowiska i odkryte baseny. Przez cały rok na terenie Central Parku odbywają się również koncerty, spektakle teatralne w plenerze i pokazy filmowe. Na zgłodniałych spacerowiczów czeka kilka restauracji i mniejszych punktów gastronomicznych.
W Central Parku znajduje się też wiele dzieł sztuki. Najstarszym, najbardziej okazałym i znanym jest tak zwana Igła Kleopatry – wykonany z czerwonego granitu obelisk. Mająca ponad 3500 lat rzeźba 22 lutego 1881 roku została przewieziona z Kairu i stanęła w sąsiedztwie Metropolitan Museum of Art. Wśród 29 stojących na terenie parku pomników możemy znaleźć też polski akcent. Jest to rzeźba króla Władysława Jagiełły na koniu wykonana brązu i umieszczona w 1945 roku na wschodnim krańcu zbiornika Turtle Pond.
Odwiedzając Nowy Jork, trzeba zajrzeć do Central Parku. Chociaż jego lepsze poznanie wymagałoby co najmniej kilku dni, warto odwiedzić go nawet na kilka godzin. Poczuć atmosferę tej zielonej oazy otoczonej drapaczami chmur, przespacerować się ścieżkami znanymi z hitów kina, a potem zjeść prawdziwego, nowojorskiego bajgla patrząc na kaczki w jednym ze stawów.
Zobacz również:
